Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

31.Kirman Bölge Valiliği

استان كرمان

Merkezi: Kirman

Bıçakçı /Buçakçı İli

Bıçakçı ili, Kirman Bölge Valiliği’nin büyük uluslarından biridir. VezîRi KirManî, Bıçakçı ilinin konuştuğu Türkçe’ye çok sayıda Farsça kelimenin girdiğini kaydetmiştir. Nadir Şah Afşar, bunları Azerbaycan’ın Karadağ bölgesinden buraya göçürmüştür. (http://kerman-tr.blogspot.com, 12 Ocak 2008)

Bu il, Kirman’ın güneybatısındaki Sircan ilinin doğusunda yer alan Bulverd Çahar-Künbed dağı eteğindeki Bulverd köyünde ve Baft kentinde yaşamaktadır. Kışlakları Aynül-Bagar ve Kevîr-Etraf’tır. Bıçakçı iline bağlı bazı aşiret ve cemaatlerin kışlakları, Halİci Fars/ Basra Körfezi’ne sahili bulunan Hürmüzgan Bölge Valiliği’ndedir. Göçü sürdüren Bıçakçıların sayısı Ş. 1366/ 1987 yılı itibariyle 415 hane, 2.455 kişidir. Bıçakçılar, geçtiğimiz yüzyıldan beri köy ve şehirlere yerleşmeye başlamıştır. Ancak ilin bir bölümü halen göçü sürdürmektedir. İlin reis ve hanları, Sircan’nın Bulverd köyünde oturmaktadır. Ancak hanlar, Kacar dönemindeki güç ve kudretlerini kaybetmiştir.

Bıçakçı iline mensup olan Râyinî aşireti 657 hane, 3.889 kişidir. Râyinîler, halen bağımsız bir il haline gelmiştir. Bıçakçı ilinin önemli tayfa/ aşiretleri şunlardır: -Abbaslu, -Engelu, -Qara-Saadlu, -Sar-Saadlu, -Suhtacalu, -Horuslu, -Sircan ve -Halvaî’dir.

Bıçakçılar, geçmiş dönemde at yetiştiriciliği ile tanınmışlardır. Rıza Han zamanında Kirman süvarileri içerisindeki bölüklerden biri Bıçakçı ilinden teşkil ediliyordu. (Rezm-ârâ, s.147-148)

İlin erkekleri hayvancılık, bağcılık ve işçilikle, kadınları halı, kilim ve cacim/ cicim dokumacılığı ile meşguldür. Yetiştirdikleri beyaz tüylü, uzun ayaklı, yaklaşık 30 kg. ağırlığındaki Bıçakçı/ Râyin keçileri بز نژاد رايين çok meşhurdur. Bu keçilerin yumuşak ve lâtif kürkleri yurtdışına ihraç edilmektedir. Eskiden “Kirman şalı” adıyla meşhur şallar Bıçakçı keçilerinin tüyünden dokunurdu. Bu şallara, “Şal-ı Kâki” denirdi.

Bıçakçı ili hakkında eski kaynaklarda bilgiye rastlanmaz. İlk bilgiler, Kacar döneminde yazılmış tarih kitaplarında kayıtlıdır. Ahmed Ali Han VezîRi KirManî şöyle yazmaktadır: “İsfendiyar Han Bıçakçî, H/K. 1315-1317/ 1897-1899 yıllarında Sircan kentinde ele geçirilmiş, daha sonra da öldürülmüştür”. Oğlu Hüseyin Han, I.Dünya Savaşı yıllarında (H/K.1333/ 1915) Bıçakçı ili süvarilerinin yardımı ile İngilizlerin Güney Polisi ile silahlı mücadeleye girişmiştir. (Coğrafya-yı Kirman, s.833-839; SefîRi, s.108)

H/K.1334/ 1916 yılında İngiliz General Sir Persy Sykes’ın elinde esir olan 25 Alman, kaçarak Bulverd Kalası’nda Hüseyin Han Bıçakçî’ye sığınmıştır. Bıçakçılar, 1336/ 1918 yılında reisleri Murad Han Şükûh’us-Sultan liderliğinde Kirman’a ulaşmışlardır. Hüseyin Han Bıçakçî liderliğinde ayaklanan Bıçakçılar, İran ordusu karşısında yenilgiye uğramıştır. (Vezaret-i Dâhile/ İçişleri Bakanlığı, s.158-160; SefîRi, s.125; Ahmed Ali Han VeziRi Kirmanî, Coğrafya-yı Kirman, s.55; Peyğamber-i Dûzdân, 2.158); http://arabistan-tr.blogspot com , Hüsrov Hüsrevi-11 Ekim 2007)
Bıçakçı İli ve Gûhûd Köyü

گهود

Gûhûd, küçük bir yerleşim birimidir. Sircan ile Baft arasında kısmen ormanlık dağ eteğinde kurulmuştur. Bu köy, Bulverd Köy Merkezi’nin doğusundadır. Bulverd, Sircan nahiyesine bağlıdır.

Tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlayan Gûhûdlular Bıçakçı iline mensuptur. Dilleri Türkçe’dir. Buraya Nadir Şah Afşar zamanında Azerbaycan’ın Karadağ mıntıkasından gelip yerleşmişlerdir. 1950’li yıllarda ilin hanları Bulverd’te oturmaktaydı. İlin diğer mensupları Kirman yolundaki dağlık mıntıkadaki Baft ile Sircan’da meskûndur. Kışlakları Ciroft yakınları ve Bender-Abbas çevresidir.

Baft’ta, Tebriz köftesi çok meşhurdur. Misafire ilk gün bu yemek pişirilir. (Muhammed Cevâdîpur, İran ve İraNiyan, s.637-638; Dr.Hamid Cilveger, Azerbaycan Folklor Derlemeleri
Kirman Afşarları
Kirman Afşar ili, Şah Tahmasb Safevi’nin saltanatı döneminde Kirman’a göç ettirilmiştir. Bu il, Rafsancan kentinin güneybatısındaki geniş bir bölgede oturmaktadır. Afşarların bu bölgedeki ikamet mahalleri; Rafsancan’dan başlayarak, Kirman-Bem karayolunun güneydoğusuna doğru uzanmaktadır. Kirman Afşarları resmi işlemlerini, bu çerçevede adlî problemlerini Baft kentinde yürütmektedir. (M.E.Beh-azîn, GAli İran, s.124)

Ahmed Ali Han VeziRi Kirmanî şöyle demektedir: “Afşarlar, Kirman’ın önemli aşiretlerinden biridir. Türkçe konuşurlar. Kışlakları Bölük-Urzuiyye, yaylakları ise Bölük-İkta’dır. Kirman’da atlı olsun, yaya olsun cesaretleriyle tanınmışlardır. Yaklaşık bin hane nüfusa sahiptirler. Kirman Afşarları, 300 iyi at binicisi ve 700 tüfekçiye sahiptir. Ağır ve altılı topuz kullanmada Fars aşiretlerinden üstündürler”. VeziRi Kirmanî, Afşarların Kirman’a gelişleri konusunda Hicri 916/ 1510 yılını vermiştir.

Her Afşar aşiretinin “Sultan” adı verilen bir reisi vardır. Bu dönemdeki Afşar sultanları; Hüseyin Han, Mustafa-Kulu Sultan, Gulam Rıza Sultan, Mustaza-kulu Sultan, Abdülkerim Sultan, Âzam Han ve Masum Han’dır.

Merhum Genc-Ali Han Ali-Kırklu’nun oğlu olan Hasan Han, hem mal, hem de adamlarının çokluğu itibariyle diğer Afşar sultanlarından daha güçlüydü. Bu aşiretin reisliğini atmış yıl süreyle Ağa Ali Han yürütmüştür. Aşiretin ileri gelenlerine göre, Afşarlar önce Gevâşir’e gelmiştir. Merhum Ebül-Hasan Han’ın oğlu Ali Han, aşiretin Tilo’daki şecereNamesine göre, hem Afşarların, hem de Leklerin (Türk) ilbegidir.

Kirmanî’ye göre, Afşar ilinin nüfusu bin hane ve 9.300 kişidir. Halen yerleşik hayata geçmişlerdir. Arazilerinin çoğu Bölük-İkta’dadır. Koyun sürüleri vardır. Kürk, yün ve kumaş gibi ürünlerini Kirman pazarında satarlar. Erkek koyun ve koçlarını da Kirman kasaplarına etlik olarak verirler. (Ahmed Ali Han VeziRi Kirmanî, Coğrafya-yı Kirman, s.145)

Muhammed Ali Han Sedîdüs-Saltana, SeyahatNamesinde; Afşar ve İkta’ (Tacik tayfası) aşiretleri hakkında şöyle yazmaktadır: “Bu iki aşiret, Kirman’da bir ilhanın emri altındadır. Ancak ilhanın Afşar aşiretinden olması şarttır”.

İkta’ aşireti Tacikçe, Afşarlar Türkçe konuşur. İkta’lar devlete 250 asker veririler. Devlet, askere belirli bir ücret öder. Afşarlar, bin asker veririler. Afşar süvarileri, İkta’ların önündedir.

Kirman bölgesinde kullandıkları yaylakların vergi bedeli yaklaşık 24 bin Tümen, tuzlakların vergisi ise, yaklaşık 30 bin Türmen’dir. (Muhammed Ali Han Sedîdüs-Saltana MinaBi BenderabbâSi, SeferName-i Sedîdüs-Saltana, s.621)

Afşarların Nüfusu