Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
*
Kacar hanedanı, dünyanın en karmaşık ve uluslararası ilişkilerin en zorlu döneminde iktidar olmuşdur. Onların döneminde, Ruslarla cereyan eden savaşların ardından imzaladıkları Gülistan (12 Ekim 1813) ve Türkmençay (10 Şubat 1828) antlaşmaları ile topraklarının önemli bir bölümünü kaybetmiştir. Bu olumsuzluklara ve elverişsiz şartlara rağmen ülkenin egemenliğini korumayı becermiş, Türkiye hariç, çevresindeki diğer ülkelerin tersine asla sömürgeleştirilememiştir. Sürekli tekrarlanan dış müdahalelerle zayıflayan Kacar yönetimi, İngiliz destekli bir operasyonla sona erdirildi. Bu İngiliz operasyonu, aynı zamanda Türklerin İran’daki iktidarının da sonu oldu. Türkmen aşiretlerinden olan Kacarların reisi Ağa Muhammed Han, taht kavgalarından yararlanarak Lütf-Ali Han Zend’i idam ettirip, Zend hâkimiyetine son verdi. Zend hanedanı, üç kuşak saltanat sürEbilmiştir. Tahran’ı Hicri 1210/ 1795’te payitaht yapan Ağa Muhammed Han, düzeni sağlayarak İran’da ilk defa güçlü bir idari mekanizma oluşturdu. 1796’da bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından yerine geçen yeğeni Feth-Ali Şah ile birlikte İran yeni bir döneme girmekteydi. XIX. yüzyılda Avrupalı güçler arasındaki çekişmeye sahne olan ülke, bu rekabetten etkilenmeye başladı. Rusya, Kafkaslarda giderek daha etkili bir siyaset izlemeye başladı. Modern silah ve ordudan yoksun olan İran, daha fazla direnemedi ve 1800’de Gürcistan’ı Rusya’ya kaptırdı. Dünyadaki siyasi gelişmelerden ve özellikle Hindistan konusunda İngiltere ile Fransa arasındaki çekişmeden habersiz olan Feth-Ali Şah, Napolyon ile 1807 yılında Finkenstein Anlaşması’nı imzaladı. Bu anlaşmaya göre Fransa, Gürcistan’ı geri alması hususunda Kacarlara yardım edecek, Kacarlar da buna karşılık İngiltere’ye savaş açacaktı. Bu anlaşmadan kısa bir müddet sonra aynı yıl Fransızlarla Ruslar Tilsit Anlaşması ile aralarındaki düşmalığa son verdiler. Bunun üzerine Rusya, 1813 tarihli Gülistan Antlaşması ile Gence, Karabağ ve Kafkasların tamamını ele geçirdiği gibi, Hazar denizinde donanması olan tek devlet haline geldi. 1826’da meydana gelen bir sınır meselesinden ötürü Rusya ile yeniden savaşa giren Kacarlar, 1828 tarihli Türkmençay Antlaşması ile Revan ve Nahçıvan hanlıklarını da Rusya’ya kaptırdı. Böylece Aras nehri iki ülke arasında sınır haline geldi. Bu durum, Rusya ile İngiltere arasında yeni bir rekabete sebep oldu. 1834 yılında Feth-Ali Şah’ın yerine geçen torunu Muhammed Şah, doğuda Afganlıların eline geçen toprakları geri almaya niyetlendi. Fakat İngiltere buna karşı çıkarak, Afganlıları desteklemesi ve güney İran’a çıkartma yapması üzerine Muhammed Şah Herat’ı muhasara etmekten vazgeçti. Hindistan’ı muhafaza etme yolunda çaba sarfeden İngiltere, Afganistan’ı tampon bölge olarak görmekteydi ve buraya asker yerleştirdi. İran, Herat’ı tekrar tekrar ele geçirmeye çalıştıysa da, sonunda 1856 Paris Antlaşması ile Afganistan’ın bağımsızlığını tanımak zorunda kaldı. Böylece Herat tamamıyla elden çıkmış oldu.
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||