Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
| “Tuman”, askerî litaratürde 10 bin kişilik kolorduyu, sosyal-mülkî ıstılahta ise 100 yerleşim birimini ifade etmektedir. Bu kelime bildiğimiz “Tümen”dir.
Karapapaklar, günümüzde İran dışında Türkiye, Azerbayvan, Gürcistan ve Rusya Federasyonu’nda yaşamaktadır. Daha önce yaşadıkları Ermenistan’da bir tek Karapapak bırakılmamıştır. Karabağ olaylarından sonra Ermeni çetelerinin kırımından kurtulabilen Türkler, bu çerçevede Karapapaklar Azerbaycan’a sığınmıştır. Sulduz Karapapaklarının Dini İnancı Karapapakların bir bölümü, I. Şah Abbas Safevi döneminde sûfîleşmiştir. Sulduz’a göçürülen Karapapakların tamamı bugün olduğu gibi Alevi/ Kızılbaş idi. Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu, Karapapaklarla ilgili makalesinde, Sulduz Karapapaklarının Şii olduğunu kaydetmiştir. Bazı kaynaklarda Karapapak ilhanlarının Şii, halkın ise Sünni olduğu kayıtlıdır. Özellikle kendisi Karapapak olan araştırmacı-yazar Mehdi Rızavi, “Karapapak halkının Sünni, İlhanlarının ise Şii” olduğunu yazan İrec Afşar Sistani’ye şiddetle itiraz etmekte, kendilerinin Şii olduğunu vurgulamaktadır. (İrec Afşar Sistani, Îlhâ, Çâdurnişînan…, 1. cilt, s.177) Haliyle bizim için de Mehdi Rızavi’nin dedikleri geçerlidir. Ancak halk arasında söylenti halinde devam eden bu yakıştırmanın önüne geçmek de mümkün değildir. Bilimsel bir tespit olmamakla birlikte Batı Azerbaycan’da, Karapapakların mensup oldukları mezhep gündeme geldiğinde; -şaka yollu, namaz kılan bir Karapapak’ın bir elini bağladığı, diğer elini yana saldığı ifade edilir. Bu Karapapakların yarı Sünni, yarı Şii olduklarını ifade için anlatılır. Karapapakların Erivan bölgesinden Sulduz’a göçü esnasında kendilerine Sünni bir cemaat olan Kazaklar da iltihak etmiştir. Bunlar Sulduz’a geldiklerinde Karapapak ilhanlarını kendi reisleri olarak kabul etmişlerdir. -Bu Kazak cemaatinin gerçekte Karapapakların dışında farklı bir kimliğinin bulunmadığını, sadece inanç yönünden Sünni olduklarını kaydetmekte yarar vardır. Kazaklar, Halifelu köyüne 60 hane olarak yerleşmişlerdir. Ancak cemaat ileri gelenleri, topraklarını Kürtlere sattığından Kazaklardan altı aile “Ada” köyüne taşınmış, diğerleri Güldarah ve Behramlu köylerini kurmuşlardır. Bunlardan bir kısmı burada Şii olmuş, daha sonra Ş. 1335/ 1956 yılında mezhep değiştirerek, tamamen Şiileşmiştir. Halifelu köyünün Kürtlere satılmasından sonra Kazaklar başka köylere taşınmıştır. Kalanlar, Kürtleşmiş ve geçmişlerini unutmuştur. Kazaklardan Dizec köyünde oturanlar da vardır.
-Jan Aubin, 1907 yılında Karapapak sayısını 5 bin hane olarak vermiştir. İran geleneğine göre bir göçer/ devlet-gez hanesini 10 kişi kabul ederek, nüfuslarının 50 bin olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, Azerbaycanlı ve İranlı tarihçi ve araştırmacılar arasında aile sayısını daha düşük gösterenler de vardır. Şahsi tahminimize göre, bir haneyi 4 veya 5 kişi kabul edersek Sulduz’a gelen 2.200 hanenin 8.800-11.000 kişiye Tekabül ettiğini kabul edebiliriz. -Dr.Mesut Keyhan, Ş. 1311/ 1932 yılında Karapapak nüfusunun tahminen 3 bin hane olduğunu kaydetmiştir. Jan Aubin ve Dr.Mesud Keyhan’ın nüfus tahminlerini, İrec Afşar Sistani ve Mehdi Rızavi’nin yanı sıra, İranşehr ve Nazari be-Tarih-i Azerbaycan, dairetül maarif adını taşıyan kitap ve ansiklopediler de tekrar etmektedir. -“İranşehr ve NazaRi be-TaRih-i Azerbaycan/ Azerbaycan Tarihine Bir Bakış” isimli kitaplarda, Ş. 1339-1342/ 1960-1963 yılları arasındaki Karapapak nüfusu 550 hane olarak verilmektedir. Ancak, verilen bu 550 hane rakamının değerlendirmeye almaya bile gerek olmadığı görülmektedir. Çünkü Ş. 1342/ 1963 yılında sadece Çiyane, Rahdehene ve Hasanlu köyleri 550 haneydi. Öte yandan 100 köylerinin bulunması nedeniyle İlbeyi Naki Han Borçalu’ya Emir Tuman unvanının verildiğini biliyoruz. Nüfusun belirlenmesinde 100 köyün dikkate alınması gerekmektedir. Güvenilirliği tartışmalı olmakla birlikte, resmi rakamlara göre Sulduz bölgesinin Ş. 1370/ 1991 yılında Türk dilli nüfusu 90 bindir. Bunun bir bölümü, Ş. 1327-1333/ 1948-1954 yılları arasında Miyanduab, Melikkendi, Binab ve Heştrud isimli Türk yerleşim birimlerinden Sulduz’a göç edenlerdir. 1996 yılı sayımına göre ilçenin genel nüfusu 110.257, kent merkezinin nüfusu, 64.807’dir. 2006 yılında, kent merkezinin nüfusu 72.975’tir. Sulduz bölgesindeki Karapapak nüfusunun 2012 yılı itibariyle 75-80 bin olduğunu söylersek abartmış olmayız. Bölgede Türk olsun, gayrı Türk olsun Türkçe’yi halkın tamamına yakınının bildiğini ifade edebiliriz. Köylerin Satılması Karapapaklar, “Kaçakaç”, “Gahtî/ Kıtlık” ve “Ermeni ve Cilo gailesi/ Cilogeldi” adı verilen felaket yıllarında sosyal ve ekonomik zararlara maruz kalmışlar ve bu yıllarda nüfus kaybına da uğramışlardır. Maddî imkânsızlıklar, Kürt ayaklanması döneminde Kürtlerin iki yıl süreyle Karapapak köylerine saldırıp katliam yapmaları ve her şeylerini talan etmeleri, toplumda bezginlik yaratmıştır. Mülk sahipleri ile il ileri gelenlerinin halka sahip çıkacağı yerde kendi derdine düşmesi nedeniyle yalnız kalan insanlar köylerini ve arazilerini satmak durumunda kalmıştır. O dönemde Böyük Han, Karapapak ilhanı, Muhammed Ağa ise, Mamaş/ Mameş aşireti reisiydi. Karapapakların 100 köye sahip olmaları nedeniyle İlbeylerine “Emir Tuman/ Emir Tümen” unvanın verildiğini daha önce kaydetmiştik. Karapapak Köyleri
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||