Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

10.LARLAR

Larlar, Güney İran’da Fars ve Hürmüzgan bölge valiliklerinde yaşayan ve İran dillerinden Larca konuşan bir halktır. Laristan’ın nüfusu seyrek olup, önemli yerleşim birimleri Lar (ilçe, Şiraz) ve Bender-Lenge (ilçe, Bender-Abbas)’dir. Diğer yerleşim birimleri ise Geraş (Lar ilçesi), İvez (Lar ilçesi), Betsek ( ilçe, Bender-Abbas), Hunc (Lar ilçesi), ve Bihu/ Bixu’dur.

Laristan etnik bölgesinin alanı yaklaşık 36.500 km²’dir. Basra Körfezi kıyısında olan Laristan’ın 400 yerleşim merkezi vardır. Burası kuzeyde Firuzabad, Cehrum, Darab, doğuda Bender-Abbas ve batıda Buşehr ile komşudur.

Laristan’da, Larlardan başka buraya göç etmiş Azerbaycanlı Türk, Kürt ve Leklerin bulunduğu belgelerde kayıtlıdır. Laristan’ın Mezaycan’ında Türk Baharlı aşireti oturmaktadır. Ayrıca “Türkmen” isimli Azerbaycan Türkü bir tayfa Laristan’ın Bihu yerleşiminde yaşamaktadır. Laristan’ın dağlık bölgeleri ile Bender-Çarek ve Bender-Lenge liman kentlerinde Arapların oturduğu belirtilmektedir.

Larca; Başgerdî ve KumZaRi dilleri gibi, İran dillerinin batı grubunun güneydoğu koluna mensuptur. Larca, esasen Bestek, Bihu, Evez, Geraş, Lar, Hunc, Fîşver فيش ور , Erd, fedag vd. yerlerde konuşulmaktadır. Larca’nın yedi lehçesi vardır: Geraş, Evez, Bestek, Sebke, Bihu ve Lar’dır. Lar ve Geraş lehçeleri dışında, diğer lehçelerde elde yazılı belge bulunmamaktadır. Larca yazılı metinler; Molla Mahcur Bahşî’den 55 beyt, iki küçük Larca hikâye, Lar Kıtlığı Kasidesi, Lek Zend süLalesi döneminden bir askerin Bidabad köyünden Lar’a yazdığı bir mektup, Ahund Muhammed Bakır LaRi’nin şiirleri, Hunc (Pişver) lehçesinde bir mektup vs.dir.

XX. yüzyılın başlarında Azerbaycan’dan sonra, monarşist devlete karşı baş kaldırmış ikinci merkez Laristan’dır. Muhammed Ali Şah Kacar’a karşı baş kaldırının önderliğini Seyyid Hacı Abdühüseyin LaRi yapmıştır. Merkezi hükümetle bütün ilişkilerini kesmiş, Laristan’ın millî pul ve parasını basmaya çalışmıştır. Parasının adı LaRin idi.

Bestek’teki Larlar Sünni’dir. XVI. yüzyılda halkın bir kısmı Sünni/ Şafii imiş. Aban/ Géşm halkının çoğunluğu Sünni’dir.

Larların, kuzey İran’daki Demavend kenti bölgesinde Lar deresi civarından buraya geldiğine inanalar vardır. Larlar, sadece İran’da yaşamaktadır.

Larların nüfusu hakkında fikir verEbilmek için Lar, Bender-Lenge ve Betsek ilçelerinin nüfusu aşağıda gösterilmiştir:

-Lar (Şiraz’a bağlı ilçe): Genel nüfusu; 225.982 (1996), Şehir merkezi; 51.690 (1996); 51.961 (2006) (Geraş; Lar ilçesine bağlı nahiye 27.574 nüfuslu, 2006 yılı)

-Bender-Lenge (Bender-Abbas’a bağlı ilçe): Genel nüfusu; 107.254 (1996), Şehir merkezi: 21.073 (1996); 25.303 (2006)

-Betsek (Bender-Abbas’a bağlı ilçe): Genel nüfusu; 49.676 (1996), Şehir merkezi; 5.746 (1996) (R.Blaga, s.219-220) Bkz.→Fars ve Hürmüzgan BV