Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı



Yüklə 9,25 Mb.
səhifə76/88
tarix20.08.2018
ölçüsü9,25 Mb.
#73199
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   88

Ziyaret-dağı: Kale-deresi, Maku/ Batı Azerbaycan.

Zoroçay: Karacadağ ve Arasbaran dağı/ Sebelân-Culfa bölümü.

Zulaçay: Batı Azerbaycan.

Zünûz-çay: Karacadağ ve Arasbaran dağı/ Sebelân-Culfa bölümü.

9.Türk hanedanlarına Ait Sikke ve

Para Örnekleri
Emevi Sikkeleri
Abdül-Melik bin Mervân zamanına kadar basılan sikkelerde Sasani ve Bizans formu kullanılmıştır. Mervân, bu formu değiştirerek, şiir ve ayetlerin hâkkedildiği paraların basımını sağlamıştır.

*

Sikkelerin yüzünde “Tevhid” suresi; “Allahü ahed, Allahüs-Samed, lem-yelid ve lem-yûled ve lem-yekün lehü küfüven ahad”; Haşiye kenarında, “Tevbe” sûresinin 33. âyeti ve “Muhammed’ün resulullah” ibâresi yer almaktadır:



هوالذى ٲرسل رسوله بالهدى ود ين الحق ليظهره على الدين كله ولوكره المشركون.

(Hüvellezî ersele resûlehü)- Ersele (resûlehü) bi’l-Huda ve din’il-haggi li-yüzhırehü âlâ’d-dini küllihi velev kerihe’l-müşrikûn”.

“O (Allah), müşriklerin hoşuna gitmese de, dinini diğer bütün dinlerden üstün kılmak için peygamberini Hidayet kaynağı olan Kur’an’ı ve hak dini tebliğ etmek üzere göndermiştir”. (Ayetin çevirisi: Prof.Dr.Cemal Sofuoğlu, …, s.191)
Sikkenin arka yüzünde; paranın basım yeri ve yılı yazılıdır.

بسم الله ضرب هذا..... به .....سنه.....

BismilLahi duribe hâZa… be… sene…”.

*

Mervan bin Muhammed döneminde sikkenin arkasına Şura sûresinin 23. âyeti iki Hilal arasına nakşedilmiştir:



ذلك الذى يبشرالله عباده الذين آمنواوعملواالصالحات (قل لا أسٔلكم عليه أجرًا إلا المودۃ فى القربى) ومن يقترف حسنة نزد له فيها حسنًا إنالله غفورشكور.

Zalike’llezî yübeşşirullahü ibâdehüllezîne âmenû ve âmilü’s-sâlihâti (gul lâ-es’eliküm aleyhi ecran ille’l-müveddete fi’l-gurbâ) ve men yugterif Hasaneten nezid lehu fîhâ hüsnen innalLahe ğafûrün şekûr”.

“İşte Allah, inanıp iyi ve yararlı işler yapan kullarını böyle müjdelemektedir. Ey Peygamber! De ki: ‘Ben sizden, yaptığım bu işe karşılık herhangi bir ücret istemiyorum. Sizden sadece Allah’a yakınlaşma konusunda aşk derecesinde bir arzu ve çaba içinde olmanızı istiyorum. Kim iyi bir iş yaparsa bu işine karşı ona, iyilik daha fazla güzellikler veriririz. Çünkü Allah Gafûr’dur, iyi işler yapanların günahlarını tevbe etmeseler bile bağışlar; Şekûr’dur, şükretmeseler de, onları şükretmiş kabul eder’ ”. (Ayetin çevirisi: Prof.Dr.Cemal Sofuoğlu, …, s.485)
Abbasi Sikkeleri
İlk dönemlerinde Emevi sikkeleri taklit edilmiştir. Ancak basım yerleri ve tarihleri daha nettir. Harun Er-Reşid döneminde sikkenin yüzünde, “Lâ iLahe illâllah vahdehü lâ şeRike leh” yazılıdır. Çevresinde, Tevbe sûresinin 33. âyeti ve Saff sûresinin 9’uncu âyeti bulunmaktadır. Saff sûresi 9. âyet:

هوالذى ٲرسل رسوله بالهدى....

Hüvellezî ersele resûlehü bi’l-Huda…”

“O, müşriklerin hoşuna gitmese de, dinini diğer bütün dinlerden üstün kılmak için Peygamberini, Hidayet kaynağı olan Kur’anı ve hak dini tebliğ etmek üzere göndermiştir”. (Ayetin çevirisi: Prof.Dr.Cemal Sofuoğlu, …, s.551)


Sikkenin arkasındaki yazı;

محمدرسول الله مما امربه...

Muhammedün ResuLu’lLahi mimMa emera bihi…”

“Allah’ın resûlü Muhammed ve O’nun emri…”

*

Harun Reşid döneminde veliahd ve devletin üst düzey memurları da para bastırmıştır. Bunlardan özellikle Bermekîlerin bastırdığı paralar Tedavüle girmiştir.



مما امره به الاميرالمأموم لخليفته المسلمين أبى العباس ابن أمير المؤمنين جعفر – فضل محمد – طاهر ...

MimMa emera bihi’l Emir’ul me’Mumu li-halîfetihi’l müslimîne Ebi’l-Abbas ibn-i Emir’il Mü’minîne Ca’fer. -… Fazl Muhammed; … Tahir”...

“İmama Ta’bi olan halife tarafından Müslümanların Halifesi Emir’ul-Mü’minîn Cafer oğlu Abbas’ın emriyle. - …Fazl Muhammed’in emriyle; …Tahir’in emriyle...”

İç dairede, basım yeri ve yılı yer almaktadır. Kenar çevresinde, Rum sûresinin 3.âyeti yazılıdır: (Âyet 2, 3, 4, 5)

فى بضع سنين لله الامر من قبل ومن بعد ويومٕذ يفرح المؤمنون

Fî bız’ı sinîne lilLahi’l emru min gablü ve min ba’dü ve yevmeizin yefrahü’l mü’minûn(e)”.

“2.Rumlar yenildiler. 3.Size yakın bir bölgede. Fakat bilin ki, bu yenilgilerinden sonra gâlip geleceklerdir. 4.(Merak etmeyin) bu, birkaç yıl içinde olacaktır. -Eninde sonunda Allah’ın dediği olur. Koyduğu yasalara göre, hak edeni gâlip getirir, hak edeni de mağlup ettirir. O gün de müminler sevineceklerdir- Allah’ın Lütfedeceği zaferle. Unutmayın ki Allah dilediğini/ hak edeni zafere ulaştırır. O Azîz’dir; dilediğini gâlip getirmeye gücü yeter, Rahîm’dir; inananlara zafer Lütfetmesi şefkat ve merhametinin eseridir”. (Ayetin çevirisi: Prof.Dr.Cemal Sofuoğlu, …, s.403)

*

Abbasi halifelerinden Me’Mun’un (H.198-218/ 813-833) paraları ilginçtir. Ki kısa bir süre 8.İmam’ın adı zikredilmiştir:



مما أمر به الامام المأموم لخليفته المسلمين على بن موسى الرضا ابن على ابن أبى طالب ذوالرياستين .

MimMa emera bihi’l imam’ul-me’Mumu li-halîfetihi’l müslimîne Ali’yyibn-i (Ali ibn-i) Musa er-Rıza ibn-i Ali ibn-i Ebi Talib zü’r-riyaseteyn”.

“İmama Ta’bi olan halife tarafından Müslümanların Halifesi, iki riYaset sahibi -Hz.Ebi-Talib oğlu, Musa er-Rıza oğlu- Ali’nin emriyle”.

*

Para, egemenlik ve gücün simgelerindendir. Emevi ve Abbasi döneminde basılan bazı sikkelerin üzerindeki resimlerin Bizans taklidi olduğu çok yerde kayıtlıdır. Bu akla ters gelmiyor mu? Hem egemen olacaksınız, hem de Bizans paralarının üzerindeki resimleri taklit edeceksiniz. Paraların üzerindeki resimlerin giyim-kuşamda Bizans modasını takip eden Emevi ve Abbasi halifelerine ait olabileceği üzerinde niye durulmaz? Şam yönetimleri/ Emeviler üzerinde Bizans kültürü etkili olurken, Bağdat yönetimleri/ Abbasiler üzerinde Sasani kültürü hâkim unsur olmuştur.

Selçuklu, Artuklu … gibi Türkmen yönetimleri, sikkelerinde ve sanat eserlerinde resmi yaygın olarak kullanmışlardır. Aralarında bunca yıl ve coğrafi mesafe farkına rağmen Attila’nın sikkeleri ile Selçuklu sikkeleri arasındaki benzerlikler şaşırtıcıdır.

*

Kirman’ın Türk kentlerinden Sircan’da Hicri 626/ 1229 tarihli Kutluğ Türken/ Türken Hatun’a ait bir sikke bulunmuştur. İlk defa ele geçen sikkenin bir yüzünde, “LâiLahe illâllah Muhammed ResuLullah, diğer yüzünde ise, “پا دشا ه الوايخان منگو ابا قا آن / Padişah Élvay-Han Manku Aba-Kaan” kazılıdır. (http://kerman-tr.blogspot.com, 17 Kasım 2007)


İran’da Hüküm Süren hanedanlara Ait Sikkeler


Pişdâdiyân/ Pişdâdîler




Keyaniler




Madlar/ Medler

MÖ 708-550

Hehâmeneşîyân/ Hehâmeneşîler

MÖ 650-331

Makedonyalı İskender

MÖ 331- 325

Selevkiler/ Selevkoslar

MÖ 325-256

EşkâNiyan/ Eşkâniler

MÖ 256-MS 226

Sâsâniler

MÖ 223-MS 642 (HicRi 21 yılı)

Hulefâ-i Râşidin

632-662 (İmam Hasan bin-Ali 661-662)

Benî Ümeyye/ Emeviler

662-750 (H/K.41-132)

Benî Abbas/ Abbasiler

750-1258 (H/K.132-656)

Tahiryân/ TahiRiler

822-873 (H/K.822-873)

SaffâRiyân/ SaffâRiler

873-901 (H/K.259-288)

Deyâlime Âli-Ziyar/ Deylemiler-Ziyaroğlu

928-1070 (H/K.316-462)

Deyâlime Âli-Buye/ Deylemiler-Âli-Buye

932-1056 (H/K.320-447)

Samaniler

893-908 (H/K.279-389)

Müsâfiryân ve Azerbaycan Revâdileri

?-1202

Gazneliler

962-1202 (H/K.351-598)

Selçuklular

1038-1194 (H/K.429-590)

Azerbaycan Atabekleri

1147-1229 (H/K.541-626)

Harzemşahlar

1097-1231 (H/K. 490-628)

Moğol-İlhanlılar

1229-1336 (H/K.626-736)

Çopânîler

1344-1357 (H/K.744-758)

Âli-Celayir/ Celayirler (İlhanlı)

1345-1382 (H/K.746-784)

TeymuRiyân/ Timurlular

1370-1507 (H/K.771-913)

Kara-Koyunlu

1407-1469 (H/K.809-873)

Ak-Koyunlu

1466-1502 (H/K.870-907)

Safeviler

1501-1740 (H/K.906-1135)

Afşarlar

1735-1747 (H/K.1148-11609) Nadir...

Zendiyye/Zendliler

1750-1789 (H/K.1163-1203)

Kacarlar

1791-1925 (H/K.1205-1344)

Pehlevi

1925-16 Ocak 1979



Samani Emirleri

امراى سامانى




Emirler

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


I.Nasr bin Ahmed

261-279

874-892

-

İsmail bin Ahmed

279-295

893-908

1

Ahmed bin İsmail

295-301

908-914

-

II.Nasr bin Ahmed

301-331

914-943

5

I.Nuh bin Nasr

331-343

943-955

1

I.Abdülmelik bin Nuh

343-350

955-961

1

I.Mansur bin Nuh

350-366

961-976

1

II.Nuh bin Mansur

366-387

976-997

3

II.Mansur bin II.Nuh

387-389

997-999

1

II.Abdülmelik

389-389

999-999

-



Âli Buye Emirleri (Deylemi)-I

FARS


امراى آل بويه (ديلمى)


Emirler

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


İmad’üd-Dövle

Ebül-Hasan

Ali

320-338

932-949

1

Azud’üd-Dövle/

عضدالدوله



Ebu-ŞüCa’

Hüsrov/

Hüsrev


338-372

949-982

1

Şeref’üd-Dövle

Ebül-Fürûş

Şirdîl

372-379

982-989

1

Samsâm’üd-Dövle

Ebu-KAliCar

Merzbân

379-388

989-998

2

Bahâ’üd-Dövle

-

Melik-i Irak

388-403

998-1021

-

Sultan’üd-Dövle

Ebu-ŞüCa’

-

403-415

1021-1024

-

İmad’üd-Dövle

Ebu-KAliCar

Merzbân

415-417

1024-1026

-

Ebu-Nasr

Hüsrov

Firuz-Rahîm

417-440

1026-1048

-



Âli Buye Emirleri (Deylemi)-II

ديالمه آل بويه




Emirler

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Muiz’üd-Dövle

Ebül-Hasan

Ahmed

320-356

932-967

6

Izzü’d-Dövle

-

Bahtiyar

356-367

968-977

-

Azud’üd-Dövle

-

Melik-i Fars

367-372

977-982

-

Şeref’üd-Dövle

-

Melik-i Fars

372-379

982-989

-

Bahâ’üd-Dövle

Ebu-Nasr

Firuz

379-403

989-1012

1

Sultan’üd-Dövle

-

Melik-i Fars

403-

1012

-



Âli Buye Emirleri (Deylemi)-III


Emirler

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Rükn’üd-Dövle

Ebu-Ali

Hasan

320-366

932-976

1

Muiz’üd-Dövle

Ebu-Mansur

Melik-i Isfahan

366-366

976-976

-

Fahr’üd-Dövle

Ebül-Hasan

Ali

366-387

976-998

2

Mecd’üd-Dövle

Ebu-Talip

Rüstem

387-387

997-997

1

Şems’üd-Dövle

Ebu-Tahir

Melik-i Hemedan

387-412

997-1021

3

Bahâ’üd-Dövle

Ebül-Hasan

-

412-414

1021-1023

-



Kâkûye (Kâkûî) Hükümdarları


Hükümdarlar

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Âlâ’üd-Dövle

Ebu-Cafer

Muhammed

398-433

1007-1041

1

ZaHir’üd-Dövle

Ebu-Mansur

Feramerz

433-443

1041-1051

-



Selçuklu, Atabek Ve Harezmşah Sikkeleri
Bu süLaleler dönemindeki sikkelerde “Atabek-i ÂZam”, “Sultanül-ÂZam” ve “Es-Sultanül-Muazzam” unvanları her zaman yer almıştır: “Es-Sultanül-ÂZam Ebül-Hâris bin Melikşah”…

Harzemşah paralarının yüzünde “Mengübertî” kazılıdır; Celaleddin Mengübertî …





Büyük Selçuklu Sultanları

سلجوقيان



Sultanlar

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Rükneddin

Ebu-Talib

Tuğrul Beg

429-455

1038-1063

2

Izzü’d-Din

Ebu-ŞüCa’

Alparslan

455-465

1063-1073

1

CeLaleddin

Ebul-Feth

Melikşah

465-485

1073-1092

2

Nasireddin




Mahmud

485-487

1092-1094

-

Rükneddin

Ebül-Muzaffer

Berkyaruk

487-498

1094-1105

3

-

-

Melikşah

498-498

1105-1105

-

Gıyaseddin

Ebu-ŞüCa’

Muhammed

498-511

1105-1118

1

Muizeddin

Ebül-Hâris

Sencer

511-552

1118-1157

6

-

-

Tuğrul-III

547-590

1152-1194

-

Yüklə 9,25 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin