Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı


Gürgânî Ve Türkmen Sikkeleri



Yüklə 9,25 Mb.
səhifə78/88
tarix20.08.2018
ölçüsü9,25 Mb.
#73199
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   88

Gürgânî Ve Türkmen Sikkeleri
Bu dönem sikkelerinde, “Sultanül kâmil سلطان الكامل , …âdil, …âlim”, bazen “Ebül-Gazi” ve “Ebül-Muzaffer” lakapları, Sultanın ve Bahadır Han’ın adından önce yer almıştır. Bu gelenek, Şah İsmail zamanına kadar devam etmiştir. Şah İsmail, lâplarını sikkelere eksiksiz olarak bastırmıştır.

“Gürgân” ile “Sözümüz” (Emrimiz, fermanımız, düsturumuz) kelimesi, bu dönem sikkelerinin bazısında yer almıştır. “Sözüm” (Emrim, fermanım) kelimesi, Uluğ Bek Gürgân’ın sikkelerine basılmıştır: “Uluğ Bek Gürgân bin Emir Timur, Sözümüz, Duribe…, Sene…, Duhemî دوهمى ” ibaresi görülmektedir. Burada dikkati çeken , “Dirhem” kelimesinde “r ر” harfi olması gerekirken “vav و” harfinin basılı olmasıdır. Haliyle okunuşu “Dûhemî” değil, “Dirhemî درهمى ”dir.

Gürgân sikkelerinin arka yüzünde genellikle “Şahadeteyn” ve “Hulefâ-i Râşidin”in isim ve lakapları ve basım yılı darbedilmiştir. Bazılarında, ZilZal Sûresi’nin yedinci ayeti: “…Zerre kadar iyilik yapan kimse onun karşılığını görecek” yazılıdır.

*

“Sözümüz” ibaresinin yer aldığı sikkeler, Türk Kacar hanedanı iktidarının sonuna kadar, ayrıca İran Türk şahlarının mühür, tuğra ve fermanlarında yer almıştır. Bazı örnekler:
-Hasan Ali Kara-Koyunlu = Ebül-Feth Hasan Ali Bahıdır, Sözümüz

-Uzun Hasan Ak-Koyunlu = El-Hükmüllah Ebu’n-Nasr Hasan Bahadır, Sözümüz

-Yakub bin Uzun Hasan = El-Hükmüllah Ebül-Muzaffer Yakub Bahadır, Sözümüz

Yakup Bahadır’ın unvan ve lakapları: “Âdil Sultan Rüstem, Duribe Merağa. Sene: Hicri 899/ 1494”. Arka yüzünde: “Haledallahü mülkehü ve sultanehü” duası bulunmaktadır. adil’in yazılışında ‘ع Ayın ’dan sonra ‘Elif ١’ yoktur.

-Rüstem Bek Maksud bin Uzun Hasan = El-Hükmüllah Ebül-Muzaffer Rüstem Bahadır, Sözümüz

Rüstem Ak-Koyunlu’nun kendi sikkesi üzerindeki tarih H/K. 898-902/ 1493-1497’dir. Ön yüzünde, Yakub bin Uzun Hasan’ın sikkesinde olduğu gibi “ZilZal Sûresi”nin 7.âyeti; arka yüzünde “Es-Sultan-ı adil Rüstem Bahadır Han”; haşiyesinde, “Lâ-iLahe İllallah Muhammed ResuLullah” metinleri yazılıdır.

-Şah Safa = الحكم لله للمؤيد من عندالله ابوالمظفربهادر, الصفوى الموسوى الحسينى سيوزوميز.

El-Hükmü lilLahi li’l-müeyyedi min ındilLahi Ebül-Muzaffer Bahadır; Es-Safaviyyü’l-Museviyyü’l-Hüseyni, Sözümüz

Allah katında hükmü desteklenen Ebül-Muzaffer Bahadır Safevi Musa El-Hüseyni, Sözümüz



“Sözümüz” ibaresinde “س” ile “و” harfleri arasına “ي” harfi girmiştir.

-II.Abbas =الحكم لله للمؤيد من عندالله عباس بحادرخان , الصفوى الموسوى الحسينى سيوزوميز.



El-Hükmü lilLahi li’l-müeyyedi min ındilLahi Abbas Bahadır Han, Es-Safeviyyü’l-Musevi El-Hüseyni. Sözümüz

“Bahadır” kelimesinin yazımında bazan “ھ ”, bazen da “ ح ” kullanıldığı görülmektedir.


Gürgânîler

تيموريان



Emirler

Unvan ve izahat

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Emir Timur


Sahip-Kıran

771-807

1369-1404

7

Sorğutmuş سورغتمش ve Mahmut

-

771-800

1369-1397

-

Halil

-

807-807

1405-1405




Şahruh

-

807-850

1405-1446

4

Uluğ Beg

-

850-853

1446-1449

4

Abdüllâtif

-

853-854

1449-1450

2

Abdullah

-

854-855

1450-1452

3

Ebu-Saîd

-

855-878

1452-1467

3

Ahmed

-

878-899

1467-1493

1

Mahmud

-

899-900

1493-1494

-

Karmaşa dönemi

-

900-906

1494-1500

-

Yerel Emirler:













İbrahim Sultan

(Belh ve Loristan’da)

812-838

1409-1437

1

Ebül-Kasım BAbür

(Horasan ve Fars’da)

854-861

1450-1457

1

Âlâü’d-Dövle CAbir

(Rükneddin Vezir)

851-865

1448-1461

1

Sultan Muhammed

(Kum’da)

807-817

1404-1414

3

Mahmud

(Horasan’da)

861-863

1475-1479

2

Ebül-Gazî Hüseyin Baykara

(Gürgân ve Mazenderan’da)

863-912

1459-1506

7

Kuçkuncu Han

(Şeybânî emiri)

916-937

1510-1530

1



Kara-Koyunlu Emirleri

قره قويونلو




Emirler

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Bayram Hoca




1351-1380

-

Kara-Mehmed

780-790

1378-1388

2

Kara-Yusuf

790-802

1388-1400

15

(Emir Timur’un batıya haraketi)

802-808

1400-1405

-

Kara-Yusuf (Yeniden)

808-823

1405-1420

-

İskender

823-841

1420-1438

5

Cihanşah

841-872

1438-1467

2

Ali Hasan

872-874

1467-1468

1



Ak-Koyunlu Emirleri

آق قويونلو




Emirler

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Tur-Ali Bey




? -1360




Fahreddin Kutlu Bey




1360-1389




Ahmed Bey




1389-1397




Kara-Yülük Osman

780-809

1378-1406

-

CeLaleddin Ali Bey










Nureddin Hamza Bey

809-848

1406-1444

-

CihanGir Bey

848-871

1444-1446




Nusret’üd-din Ebu Nasr Uzun-Hasan Bey

871-883

1446-1478

2

Sultan Halil

883-884, 6 ay

1478-1479

-

Sultan Yakub

884-896

1479-1490

5

Baysungur

896-897, 8 ay

1490-1491

4

Rüstem Mirza

897-902

1491-1496

6

Ahmed Padişah

902-903, 6 ay

1496-1497

2

Sultan Murad

903-905

1497-1499

2

Mîrza Elvend

905-906

1499-1500

3



Safevi Sikkeleri


Safevi Şahları

صفويان



Şahlar

Unvan ve izahat

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


I.İsmail

Şah İsmail Safevi

907-930

1501-1524

12

Safevi sikkelerinin ortak özelliği “Şahadeteyn”, “Aliyyün veliyullah” ve “Oniki İmam”ın isimlerinin yazılı olmasıdır. Haliyle sikkelerde farklılıklar da bulunmaktadır.
I.Şah İsmail
Gürgânî sikkelerinde olduğu gibi, lakap ve unvanlar, ilave olarak “Aliyyün veliyullah”, ayrıca “Nasrun min’allahi ve fethun gaRib نصر من الله وفتح قريب ” kelâmının (Saf sûresi, 13. âyet) yanı sıra, “Nadı Ali mazharül aCayib نادعلى مظهرالعجايب ”, “Oniki İmam”ın adı, “Hasbiyallahü حسبى الله ” ve “Men ilteCa ile’l-Haggi neCa من التجا الى الحق نجا / Hakka sığınan kimse kurtuluşa erer yazılıdır.

I.Tahmasb

-

930-984

1524-1576

3

I.Şah Tahmasb
Sikkelerinde kısa bir unvan, “Sultanül adil”, “Şahadeteyn”, “Aliyyün veliyullah” ve “Oniki İmam”ın adı yazılıdır.

II.İsmail

-

984-985

1576-1577

4

II.Şah İsmail
Sikkelerinde kâfiyeli bir ibârenin yazılmasıyla yetinilmiştir. “Aliyyün veliyullah” ve “Oniki İmam”ın adını yazdırmamıştır. Tarihçiler ve nümizmatlar bu hususta Sünni olan hocasının tesiri altında kaldığı yorumunu yapmaktadır. Sikkelerinde kullandığı metin:

زمشرق تا به مغرب گرامام است

على وآل او ما را تمام است

Zi-meşrık Ta be-mağrib ger imam-est

Ali ve âli o Ma-râ temam-est
Eğer doğudan batıya (tüm topraklarda) imam(a ihtiyaç) olsa, Ali ve onun evlâdı (ehl-i beyt) bizim için yeterlidir.


Muhammed

Hudabende

985-996

1577-1588

6

Şah Muhammed Hudabende
Sikkelerindeki ibâre:

غلام امام محمد مهدى عليه السلام... خلدالله تعالى ملكه



Ğulâm-ı İmam Muhammed Mehdi Aleyhi’s-Selam… Haleda’llahü Taâlâ mülkehü
İmam Muhammed Mehdi aleyhi’s-Selam’ın hizmetkârı… Allahü Taâlâ mülkünü ebedi kılsın!

Şah Muhammed Hudabende’den sonra tüm Safevi sikkelerinde “Şahadeteyn”, “Aliyyün veliyullah” ibareleri ile “Oniki İmam”ın adı geçmektedir.



I.Abbas

Büyük Şah Abbas

996-1038

1588-1629

8

Büyük Şah Abbas/ I.Şah Abbas-ı KEbir

Sikkelerindeki ibâreler:

بنده شاه ولايت عباس, كلب آستان على

Bende-i Şah-ı Vilayet Abbas - Kelb-i AsTan-ı Ali
Şah Abbas, Tanrı’nın bendesi, Hz.Ali dergâhının eşiğinin tozudur.

*

بند ه شاه دين صفى اول, هست جان غلام شاه صفى



Bende-i Şah-ı din Safi evvel - Hest Can-ı ğulâm-ı Şah Safi
Dinin Şahı/ Allah’ın kölesi olan Safi-yi Evvel’in Canı Hz.Ali’ye feda olsun!

I.Safi

-

1038-1052

1629-1642

5

II.Abbas

-

1052-1077

1642-1667

5

II.Şah Abbas

بگيتى سكه صاحبقرانى

زد ازتوفيق حق عباس ثانى

Be-gîtî sikke-i Sahibgırânî

Zed ez-tevfîk-i Hak Abbas Sani
Yüce Tanrı’nın yardımı ile II.Abbas’a bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırmak nasip oldu.

*

بگيتى آنكه اكنون سكه زد صا حبقرانى



زتوفيق خدا كلب على عباس ثانى

Be-gîtî ânki éknûn sikke zed Sahibgırânî

Zé-tevfîk-i Huda kelb-i Ali Abbas Sani
Allah’ın yardımı ile Hz.Ali’nin hizmetkârı II.Abbas’a bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırmak nasip oldu.

I.Süleyman

II.Safi (Safi Duvvum)

1077-1105

1667-1694

11

I.Süleyman/ Safi Düvvum (II.Safi)

زبعدهستى عباس ثانى

صفى زد سكه صا حبقرانى

Zé-ba’de hestî Abbas-ı Sani

Safi zed sikke-i sahipgırânî
II.Safi, II.Abbas’ın vefatından sonra sahipkırân/ hükümdarlık sikkesini bastırdı.

*

بگيتى بععد شه عباس ثانى



صفى زد سكه صا حبقرانى

Be gîtî ba’de Şeh Abbas Sani

Safi zed sikke-i Sahibgırânî
II.Safi, II.Şah Abbas’ın vefatından sonra bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırdı.

*

بهرتحصيل رضاى مقتداى انس وجان



سكه خيرات برزرزد سليما ن جهان

Beher tahSil-i rıza-yi mukTeda-yı ins ü Can

Sikke-i hayrât ber-zer zed Süleyman-ı cihan
Tüm yaratılmışların Rabbi’nin verdiği güçle Süleyman-ı Cihan’ın altın hayrat sikkesinin basımı gerçekleşti.

*
سكه مهرعلى را تا زدم برنقد جان

گشت ازفضل خدا محكوم فرمانم جهان

Sikke-i mihr-i Ali-râ Ta zedem ber nakd-i Can

Geşt ez fazl-ı Huda mahkûm fermanem cihân
Allah’ın Lütfuyla, dünyayı güneş gibi aydınlatan Hz.Ali’ye feda ettiğim canımın karşılığı olarak basılan bu para ile cihan fermanıma boyun eğdi.


Sultan Hüseyin

-

1105-1135

1694-1723

40

Sultan Hüseyin
بنده شاه ولايت كلب آستان على

Bende-i Şah-ı Vilayet Kelb-i AsTan-ı Ali
CenAb-ı Hakkın bendesi, Hz.Ali dergâhının kölesi

*

گشت صاحب سكه ازتوفيق رب المشرقين



درجهان كلب اميرالمؤمنين سلطا نحسين

Geşt Sahib-i sikke ez-Tevfîk-i Rabbi’l-Meşrikayn

Der-cihân kelb-i Emirül mü’minîn Sultan Hüseyin
Dünyada Mü’minlerin Emiri Hz.Ali’nin kulu olan Sultan Hüseyin, Rabb’il Meşrikayn’in yardımı ile râyic sikke sahibi oldu.

* سلطا نحسين / سلطا ن حسين

*

زد ازتوفيق حق بچهره زر



سكه سلطا نحسين دين پرور

Zed ez-tevfîk-i Hak be çehre-i zer

Sikke-i Sultan Hüseyin din perver
Dine hizmet eden Sultan Hüseyin, Tanrı’nın yardımı ile altın sikke bastı.

II.Tahmasb

-

1135-1144

1723-1731

14

II.Tahmasb

ازخراسان سكه برزرشد بتوفيق خدا

نصرت وامداد شاه دين على موسى رضا

Ez-Horasân sikke ber-zer şod be-tevfîk-i Huda

Nusret ve imdâd-ı Şah-ı Din Ali Musa Rıza
Tanrı’nın yardımı, Horasan’daki Dinin Şahı Ali Musa Rıza’nın yüzü suyu hürmetine altın sikke bastırdı.

*

بگيتى سكه صاحبقرانى



زد ازتوفيق حق طهماسب ثانى

Be-gîtî sikke-i Sahibgırânî

Zed ez-tevfîk-i Hak Tahmasb Sani
Yüce Tanrı’nın yardımı ile bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırmak II.Tahmasb’a nasip oldu.

*

سكه زد طهماسب ثانى برزر كا مل عيا ر



لافتى الاعلى لاسيف الا ذالفقار

Sikke zed Tahmasb Sani ber-zer kâmil ayar

Lâ feTa illâ Ali, lâ feTa illâ Zülfikâr
II.Tahmasb, tam ayar altın sikke bastırdı. “Ali’den başka yiğit, Zülfikâr’dan başka kılıç yoktur”. Veya “Ali’nin üstüne yiğit, Zülfikâr’ın üstüne kılıç yoktur”.

*

گشت رايج بحكم لم يزلى



سكه سلطنت بنام على

Geşt râyic be-hükm-ü lem yezelî

Sikke-i saltanat be-Nam-ı Ali
Hz.Ali adına bâki hükümle basılan saltanat sikkesi Tedavüle çıktı.

*

شد آفتاب و ما ه زرو سيم درجهان



ازسكه امام بحق صاحب الزمان

Şod aftAb u Mah zer u Sim der cihan

Ez sikke-i imam be-hakkı Sahib’üz-Zaman
Sâhib’üz-Zaman adına basılan altın ve gümüş sikkeler, ay ve güneş gibi cihanı aydınlattı.

III.Abbas

-

1144-1148

1731-1736

5

III.Abbas

ازخراسان سكه برزر شد بتوفيق خدا

نصرت وامداد شاه دين على موسى رضا

Ez-Horasân sikke ber-zer şod be-tevfîk-i Huda

Nusret ve imdâd-ı Şah-ı din Ali Musa Rıza
Tanrı’nın yardımı, Horasan’daki Dinin Şahı Ali Musa Rıza’nın yüzü suyu hürmetine altın sikke basıldı.

*

سكه برزر زد بتوفيق الهى درجهان



ظل حق عباس ثالس صاحبقران

Sikke ber-zer zed be-tevfîk-i Allahi der-cihân

Zılli Hak Abbas-ı Sâlis sahibgırân
Allah’ın yeryüzündeki gölgesi III.Abbas, Allahın yardımı ile bu dünyada sahipkırân sikkesi bastırdı.

*

برفرو زد بگيتى چون طلوع مشرقين



وارث ملك سليمان سام بن سلطا نحسين

Ber-fürû zed be-gîtî çûn tuLu-u meşrikayn

Vâris-i mülk-ü Süleyman Sam bin Sultan Hüseyin
Süleyman mülkünün sahibi Sam bin Sultan Hüseyin, doğunun güneşi gibi bu cihanda sikke bastırdı.

*

بنده شاه ولايت سام بن سلطا نحسين



Bende-i Şah-ı Vilayet Sam bin Sultan Hüseyin
Tanrı’nın bendesi Sam bin Sultan Hüseyin

III.İsmail

-

1166-1168

1753-1755

3

Sam bin Sultan Hüseyin

-

1160-

1747-

2

II.Süleyman

زد از توفيق حق سكه كا مرانى

شه عدل گشته سليمان ثانى

Zed ez-tevfîk-i Hak sikke kâmrânî

Şehi adl geşte Süleyman Sani
Adaletli Şah II.Süleyman, CenAb-ı Hakkın yardımı ile sikke bastırma arzusuna kavuştu.


Ahmed

سكه زد برهفت كشور چتر زد برمهر و ما ه

وارث ملك سليمان گشت احمد پادشاه

Sikke zed ber-heft kişver çetr zed ber-mehr u Mah

Vâris-i Mülk-ü Süleyman geşt Ahmed Pâdişah
Süleyman mülkünün vârisi Ahmed Padişah, nuruyla ay ve güneş üzerine şemsiye olan yedi iklimde geçerli sikke bastırdı.


Safevilere ait muhtelif füLuslar

(Bozuk paralar)

-

-

-

22



Yüklə 9,25 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin