Dış lastik bak lastik

dış yardım, bir ülkeye destek olmak için dışardan yapılan uluslararası kaynak aktarımı. Dış yardımın uluslararası niteliği bu aktarımların bir hükümetle başka bir hükümet (iki taraflı) ya da hükümetler arası kuruluşlarla hükümetler arasında (çok taraflı) resmî düzeyde gerçekleşmesinden kaynaklanır. Ticari aktarımlara göre daha elverişli koşullar taşıyan dış yardım, gelişmiş ülkeler ile azgelişmiş ülkeler arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Dış yardıma konu olan kaynaklar para, mal, hizmet, bilgi ya da teknoloji olabilir.

Veriliş amaçları ve kullanım alanları açısından dış yardım, ekonomik ve toplumsal kalkınmaya yönelik yardımlar ve askeri yardımlar olmak üzere ikiye ayrılır. Bununla birlikte askeri yardımların savunma harcamalarına yönelecek iç kaynakların bir bölümünü serbest bırakması nedeniyle ekonomik ve toplumsal kalkınmaya dolaylı olarak katkıda bulunduğu da öne sürülmüştür.

Dış yardım aktarımları biçimsel olarak bağış, kredi ve teknik yardımlardan oluşur. Bağışlar geri ödemesi olmayan aktarımlardır. Dış yardım kredileri, borç yaratan aktarımlar olmakla birlikte daha "yumuşak" mali koşullar içerir. Bunlar uzun vadeli, düşük faizli ve ödemesiz süresi daha uzun kredilerdir. Teknik yardımlar ise genellikle karşılıksız hizmet, bilgi ya da teknoloji aktarımlarından oluşur.

Dış yardımın bir başka özelliği de aktarımın "bağlı" olup olmama koşuludur. Bağlı yardımlar, kredileri veren ülkenin mal ya da hizmetlerinin satın alınmasını gerektirebileceği gibi (kaynaktan bağlı yardım), veren ülkenin ya da kuruluşun onayladığı bir projenin (projeye bağlı yardım) ya da bir ekonomik programın (programa bağlı yardım) uygulanmasını öngö'rebilir. Kaynaktan bağlılık genellikle iki taraflı yardımlarda, proje ve programa bağlılık ise çok taraflı yardımlarda görülür. Bağlı olmayan yardımlar herhangi bir sınırlama olmaksızın kullanılabilir.

Önceki dönemlerde özellikle askeri alanda benzer uygulamalar bulunmakla birlikte, günümüzdeki anlamıyla dış yardım II. Dünya Savaşı'ndan sonra Truman Doktrini(*) ve Marshall Planı(*) çerçevesinde ortaya çıkmıştır. Avrupa ülkelerinin savaş yıkımına uğramış ekonomilerini yeniden kurmaya ve Soğuk Savaş koşullarında azgelişmiş ülkelerde SSCB'ye karşı hükümetlere ekonomik destek sağlamaya yönelik ABD kaynaklı bu yardım programları, temelde siyasal amaçlı aktarımlardı. Soğuk Savaş'ın tırmanma dönemi olan 1950'lerde dış yardım ABD ile SSCB arasında azgelişmiş ülkeleri kendi saflarına çekebilmek için bir rekabet aracı haline gelirken, askeri yardımlar ön plana çıktı. 1960'larm başında ise azgelişmiş ülkelerde sermaye birikimi eksikliğinin dış tasarrufların aktarımıyla kapatılması, dış yardım kuramlarının temel öğesi oldu. Bunun yanı sıra, aynı dönemdeki bağımsızlık hareketleri sonucunda çok sayıda yeni devlet ortaya çıkarken, eski sömiir-

geci devletler de yaptıkları dış yardımın hemen tamamını eski sömürgelerine yönelttiler.

Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle birlikte ikili yardımlar eski önemini yitirmeye başlarken Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) gibi hükümetler arası kuruluşların çok taraflı yardımları artmaya başladı. Batı kaynaklı dış yardımların kurumsallaşması yönünde adımlar atıldı. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) içinde kurulan Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC), ikili dış yardımların önemli bir bölümünün eşgüdümünü üstlenen bir kuruluş oldu. Çok taraflı yardımlar alanında en önemli rolü Dünya Bankası oynamaktadır. Ayrıca, Amerika Kıtası Kalkınma Bankası (1959), Afrika Kalkınma Bankası (1964) ve Asya Kalkınma Bankası (1965) gibi bölgesel kalkınma bankalarının önemi de gittikçe artmaktadır. Avrupa Topluluğu çerçevesinde çok taraflı yardımlar için Avrupa Kalkınma Fonu ve Avrupa Yatırım Bankası etkinlik göstermektedir. Ayrıca, 1990'ların başında Doğu Avrupa ülkelerine piyasa ekonomisine geçiş ve ekonomilerini yeniden yapılandırma konu-

111 dişavurumculuk

sunda yardımcı olmak amacıyla Dünya Bankası'na benzer bir Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası kurulmuştur.