Dış lastik bak lastik

dişi eğreltiotu (Athyrium filix-femina), Aspleniaceae (bazı sınıflandırmalara göre Aspidiaceae) familyasından, süs bitkisi olarak yetiştirilen tüylü eğreltiotu türü. Ilıman

Dişi eğreltiotu (Athyrium filix - femina) A to Z Botanica! Collection - EB Inc.

bölgelerin nemli ve yan gölgeli alanlarında yetişen bitkinin yaklaşık 75 cm uzunluğunda ve 25 cm genişliğindeki yaprakları, gövdenin çevresinde kümeler oluşturarak büyür. Saçaklı ve zarımsı bir koruyucu kılıfla örtülü olan spor kümeleri (sorus) atnalı biçimindedir.

dişiorgan, pistil olarak da bilinir, çiçeğin dişi üreme organı. Çiçeğin tam ortasında

201 dişli

yer alan dişiorgan, içinde tohumtaslakları- nın bulunduğu şişkin bir bölüm olan yumurtalık (ovaryum), yumurtalıktan çıkan bir boyuncuk (stilus) ve çiçektozlarını yakalamak üzere genellikle yapışkan bir yüzey olan çeşitli biçimlerdeki tepecik (stigma) bölümlerinden oluşur.

Dişiorganın bileşimi ve biçimi, taksonomik ilişkilerin belirlenmesinde önemli bir etkendir. Bir çiçekte, örneğin zambakta olduğu gibi tek bir dişiorgan ya da düğünçiçeğinde olduğu gibi birden çok sayıda dişiorgan bulunabilir, dişiorgan ya da dişiorganlar, çiçeğin en ortasındaki ginosiyum bölümünü oluşturur. Her dişiorgan, bir ya da daha fazla sayıda, kıvnlmış yapraksı yapılar olan meyveyaprağından (karpel) oluşur. Meyve- yaprağı, tohumtaslağı taşıyan, değişikliğe uğramış bir yapraktır. Itırşahide olduğu gibi tek bir meyveyaprağından oluşan dişiorgan- lara basit, hardalda olduğu gibi iki ya da zambakta olduğu gibi üç ya da daha çok sayıda, kısmen ya da tamamen birleşmiş meyveyaprağından oluşan dişiorganlara bileşik dişiorgan denir.

Bir çiçek, her biri tek meyveyaprağından yapılmış iki ya da daha çok sayıda dişiorgan içeriyorsa apokarp, iki ya da daha çok sayıda meyveyaprağının birleşmesiyle oluşmuş tek bir dişiorgan içeriyorsa sinkarptır.

dişli, döner bir mile eklenmiş dişli bir çarktan oluşan makine parçası. Dişleri birbiri içine geçmiş çiftler halinde çalışan dişliler, dönme hareketini ve momenti (burma kuv

veti), kaymaya yol açmaksızın bir milden ötekine aktarırlar. Bu türden bir dişli takımındaki çarklann dişleri çember biçiminde açılmışsa, yani dişliler dişli çarklar duru- mundaysa, millerin dönme hızlarının ve momentlerinin birbirine oranı sabittir. Eğer dişler, çembersel olmayan bir gövde üzerinde açılmışsa, millerin karşılıklı hız ve moment oranları değişir.

Çoğu dişliler çemberseldir. Hareketin bir milden ötekine sürekli bir biçimde, düzgün ve sabit bir hız oranında iletilebilmesi için, birbirini kavrayan dişlerin değme yüzeylerinin özel bir profilde biçimlendirilmiş olması gerekir. Dişli takımının daha az sayıda diş içeren küçük dişlisi (pinyon) devindirici mile bağlıysa, dişli çifti hızı azaltıcı ve momenti artmcı işlev görür; eğer pinyon, hareketin iletildiği milin üzerinde bulunuyorsa, bu kez dişli çifti hız artırıcı ve moment azaltıcı etkide bulunur. Örneğin, hareketin iletildiği dişlinin (çark) diş sayısı, pinyonunkinin iki katıysa, çarkın momenti pinyonun momentinin iki katı, buna karşı- dişli balinalar 202

lık, pinyonun hızı çarkın hızının iki katı olur.

Dişlilerin bağlandığı miller, birbirine olduğunca yakın konumda olmalıdır, ama karşılıklı konumlanmaları açısından hemen her uzamsal ilişkiye sahip bulunabilirler; doğrultulan paralel olabilir ya da olmayabilir, kesişebilir ya da kesişmeyebilir. Millerin bütün bu düzenleniş biçimlerine bağlı olarak, dişlilerin üstleneceği işlevler de değişir. Paralel miller, dişleri boylamasına düz ve millerin eksenine paralel olan (düz dişli) ya da vida biçiminde burulmuş (helisel dişli) silindirik dişlilerle birbirine bağlanabilir. Doğrultuları kesişen miller ise, dişleri kesik koniler üzerinde açılmış olan konik dişlilerle bağlanır. Paralel olmayan ve kesişmeyen miller genellikle bir sonsuz vida ve dişliyle bağlanır. Kesişsin ya da kesişmesin, paralel miller arasındaki açı çoğunlukla diktir (90°).

Temelde bir vida olduğundan, sonsuz dişlinin tek bir dişi vardır. Öte yandan pinyonun, paralel mil dişlileriyle (düz ve helisel) sürekli ilişkide olabilmesi için, en az beş dişinin bulunması gerekir. Bu nedenle, tek bir dişli çiftinde yüksek bir hız oranının elde edilebilmesi için, bir sonsuz vida ile bir dişli yeterlidir. Millerin paralel olması zorunluy- sa, yüksek bir hız oranının tutturulabilmesi için, birkaç dişli çiftinin seri olarak kullanılması gerekebilir. Ayrıca bak. diferansiyel.