Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Kasnı, cırtdaquş – Цикорий обыкновенный – Cichorium intybus L. Mürəkkəbçiçəklilər (Compositae) fəsiləsindən 1 m hündürlükdə qol-budaqlı gövdəyə malik çoxillik bitkidir. 9 növündən 2 növü mədəni halda becərilir: adi kasnı, yaxud kök kasnı (C.intybus L.) və salatlıq kasnı (C.endivia L.). Qida məqsədləri üçün kök kasnıdan istifadə olunur. Gövdəsinin aşağı hissəsindəki yarpaqları uzunsov, yuxarıdakılar isə itiuclu lanset şəklindədir. Nəzəri cəlb edən göy rəngli gözəl çiçəkləri vardır.

Bitkinin meyvəsi xırda dəndən ibarətdir. Bitki iyun ayından başlayaraq oktyabra kimi çiçəkləyir, avqust-sentyabrda meyvələri yetişir. Yabanı halda Azərbaycanın əksər bölgə­lərində geniş yayılmışdır.

Qərbi Avropada bu bitki bir qədər gec, orta əsrlərdə ya­yılmağa başlayır. Rusiyada isə kasnı bitkisi XIX əsrin əvvəllərindən ilk dəfə itsifadə olunmuşdur. Kasnı bitkisi kö­kün­dən, əsasən qəhvə əvəzedicisi kimi istifadə etmək məqsədilə bütün Avropa ölkələrində becərilir. Kasnı kökünü qovurduqdan sonra qəhvə əvəzedicisi kimi qəhvə içkilərinin hazırlanmasında istifadə olunur. Təzə kasnının kökünün tərkibində 72-75% su, 14-16% (20%-ə qədər) inulin, 2-3% fruktoza, 1,2-1,4% zülal, 0,6% yağ vardır. Kasnıda pektin, xo­lin, intibin qlükozidi, qatranvarı maddələr vardır. Təzə yarpaqlarından və zoğlarından alınan şirədə laktusin, güllərində isə sikorin qlükozidi tapıl­mışdır.

Kasnının tərkibində olan inulindən fruktoza şəkəri və spirt alınır. Lakin əsas təyinatı qəhvə əvəzedicisi kimi istifadə olunmasıdır. Bu məqsədlə kiçik tikələrə doğranmış kasnı kökünü qovurur və sonra üyüdüb toz halına salırlar. Qovur­duqda kasnının tərkibindəki inulin və fruktoza karamelləşir və ondan hazırlanmış qəhvə içkisinin rəngi kəskin tünd rəngdə olur.