Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Dəliböyürtkən – Куманика – Rubus nessensis W. Hall. (R.Suberectus Anders). Gülçiçəklilər (Rosaceae) fəsi­lə­sindən kol bitkisidir. Yabanı halda bitən mürəkkəb gilə­mey­vəlidir. Giləmeyvəsi qara-qırmızımtıldır. Avqust-sentyabr aylarında yetişir, dadı xoşagələn və yeməlidir. Təzə halda isti­fadə olunur, ondan mürəbbə, cem, marmelad, jele, şirə ha­zır­lanır. Tərkibində şəkər, üzvi turşular, C vitamini və digər bio­loji maddələr vardır. Xalq təbabətində soyuqdəymə əleyhinə istifadə olunur. Azərbaycanda, demək olar ki, yetişmir.

Firəng üzümü, rus alçası, – Крыжовник обык­но­венный – Grossularia reclinata (L.) Mill. Daşdələnkimilər (Saxifraqaceae) fəsiləsinə mənsub olub, 50-dən çox növü vardır. Azərbaycanda 2 növü yabanı halda bitir. Yabanı halda Qərbi Avropada və Qafqazda yayılmışdır. O çoxbudaqlı koldur.

Firəng üzümü Qərbi Avropada geniş yayılmışdır. Lakin Rusiyada bu bitki XI əsrdə monastr bağlarında əkilirdi. Lakin o vaxt becərilən firəng üzümü sortları çox xırda idi. XIX əsrdə artıq irimeyvəli firəng üzümü sortları yetişdirilməyə başlandı. Hazırda firəng üzümü Qafqazda, Qərbi Ukraynada, Rusiyanın mərkəzi vilayətlərində, Belorusda və Baltiksahili ölkələrində əkilib-becərilir. Firəng üzümü «Şimal üzümü» də adlanır. Azərbaycanda firəng üzümü nisbətən az sahələrdə becərilir.

Firəng üzümü mayda çiçəkləyir. Xırda yaşılımtıl çiçək­ləri şivlərdə, tək saplaqda yerləşir. Meyvəsi iyul-avqustda ye­tişir. Meyvəsi yumru və ya oval formalıdır. Meyvələrinin rəngi ya­şıl, sarı, ağ, qırmızı, tünd qırmızı, qara olur. Dadı şirin, turş­məzə, qabığı nazik və incətüklüdür. Çoxlu xırda toxumları var­dır. Hazırda firəng üzümünün bir çox mədəni sortları yetiş­dirilmişdir.

Firəng üzümünün tərkibində 13,5% şəkər, 2% üzvi turşu, 1% pektinli maddə, 54 mq% C, 0,25 mq% P, B qrupu vita­minləri və karotin vardır. 0,2-0,7% mineral maddə vardır ki, bu­nun da əsasını fosfor, mis, dəmir, kalium, natrium, kalsium və maqnezium təşkil edir.

Firəng üzümü təzə halda yeyilir, mürəbbə, konfityur, kompot, jele, marmelad, konfet və karamel üçün içlik, eləcə də, şərab hazırlamaq üçün sərf edilir. Qış üçün firəng üzümünü qurudur, sirkəyə qoyur və əzişdirib şəkərlə 1:2 nisbətinə qarışdırırlar.