Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Çaytikanının müalicəvi xassələri. Dərman məqsədilə çaytikanı çox qədim zamanlardan bəri istifadə edilir. Onun yar­paq və çiçəklərindən xalq təbabətində çay kimi dəmləyib mədə-bağırsaq və ya yel xəstəliklərində, meyvələrindən isə qanaz­lığında qüvvətverici dərman kimi istifadə edilir. Mey­vələrinin to­xumu isə zərif işlətmə dərmanı kimi qəbul olunur. Müasir təbabətdə çaytikanının ancaq meyvələrindən istifadə olunur. Meyvələrinin tərkibində bir sıra qiymətli müalicə əhəmiyyətli maddələr vardır. Bu maddələrdən olein, stearin, linol və pal­mitin turşularının qliseridi olan 8%-ə qədər piyli yağı gös­tər­mək olar. Bunlardan başqa, meyvəsinin şirəsində şəkər (qlü­koza), üzvi turşular (alma və şərab turşuları), aşı maddələri də müəyyən edilmişdir. Meyvəsinin toxumlarında 12,5%-ə qədər piyli yağ, çoxlu miqdarda A, B₁, B₂, E vitaminləri, eləcə də karotin vardır. Məhz, ona görə də, çaytikanının meyvələri son illərdə alimlərin diqqətini xüsusilə cəlb etmişdir. Aparılan təd­qiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, çaytikanının meyvələrində olan maddələr bədxassəli şişlərin müalicəsində müsbət təsir göstərir. Meyvələrində olan vitaminlər isə dəri xəs­təliklərinin müalicəsində, avitaminozda son dərəcə fay­dalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, çaytikanı meyvələrində olan vitaminlərin hər birinin mühüm müalicə əhəmiyyəti vardır. Məsələn, yoluxucu xəstəliklərə qarşı müqaviməti artıran A vitamini xüsusən uşaqlar üçün son dərəcə faydalıdır. Bu gözün görmə qabiliyyətinə müsbət təsir göstərir. B₁ vitamini sinir sisteminin möhkəmlənməsinə və iş qabiliyyətinin artmasına kömək edir. B₂ vitamini diabet, qaraciyər xəstəliklərinin müa­licəsində, eləcə də qanazlığında və antibiotik dərmanlarla uzun­müddətli müalicədən sonra baş verən müxtəlif ağırlaşmalarda müsbət təsir göstərir.

A vitamini ilə P vitamini birlikdə hipertoniya xəstəliyinin müalicəsi üçün gözəl vasitədir. C vitamini orqanizmin normal inkişafını tənzim edir, orqanizmin maddələr mübadiləsini yax­şılaşdırır, qan təzyiqini normallaşdırır, iltihabı aradan qaldırır. Ona görə də C vitamini bir sıra xəstəliklərdə (qanazlığında, sinqada, anginada, səpkili yatalaqda) geniş tətbiq olunur. Mey­vəsinin yağı yaraların sağalmasını sürətləndirir, dərini şüa zədələdikdə sağaldıcı təsir göstərir. Yağından hazırlanan 5%-li məl­həm dəridən kəskin qızartını, ağrını aradan qaldırır, çatla­maların, dəmrovun sağalmasına, A vitamininin orqanizmdə normaya düşməsinə səbəb olur.

Ağız boşluğunun zədələnməsində, üzün fleqmanoz səp­kilərində bu yağ faydalı dərman kimi tətbiq olunur. Qida bo­rusunun xərçəngi zamanı həmin yağdan gündə iki-üç dəfə ya­rım xörək qaşığı müalicə müddəti ərzində daxilə qəbul etdikdə yaxşı nəticə verir.

Çaytikanı vitamin konsentratı olduğundan, hipo- və avi­taminozun profilaktikasında ən yaxşı vasitə hesab olunur. On­dan 1:1 nisbətində (tumsuz) püre hazırlanıb qış möv­sü­mündə gündə 2-3 dəfə 1 xörək qaşığı yeyilir və orqanizmin vitaminlərə olan tələbatı ödənir.

Çaytikanı yağından yanıqların, dərinin şüa ilə zədə­lən­məsi və digər xəstəliklərdə istifadə olunur. Çaytikanı yağından qinekoloji təcrübədə qadın cinsiyyət orqanlarının müxtəlif iltihabi xəstəliklərində də istifadə olunur. Boğazdakı badamcıq vəzilərinin (qlandanın) cərrahi əməliyyatından sonra yaralara çaytikanı yağı sürtülür ki, epitel toxumaları daha tez əmələ gəlsin və irinləmədən təmizlənsin.