Ekolojik tarimda iÇ pazarin geliŞİMİ

GİRİŞ

Toprak, tarımsal üretimin temel unsurlarından birisidir. Tarım alanlarının sınırlı olması nedeniyle, amaca uygun toprak işlemenin seçilmesi ve bazı kazanımların gündeme gelmesi söz konusu olmaktadır. Bunlar:

• 
  Toprakta karbonun alıkonulması, bu yolla yılda hektar başına ortalama 1.250 kg CO₂ in toprakta kalmasının sağlanması,
  
• 
  Toprak yüzeyinin erozyona karşı korunması; böylece yılda yaklaşık olarak 25 milyar ton verimli üst toprağın erozyonla kaybının önlenmesi,
  
• 
  Kimyasal gübre ve ilaçlarının yüzey akışı ile bitkiden uzaklaşmasının azaltması ile içme suyu kalitesinin iyileştirilmesi,
  
• 
  İş gücü, zaman, yakıt ve makine aşınmalarındaki azalmanın sağlanması,
  
• 
  Topraktaki organik maddenin artması ile daha etkin bir tarımsal üretimin sağlanması ve
  
• 
  Yüzeyde kalan artıkların kuşlar ve küçük hayvanlar için barınak ve yiyecek kaynağı oluşturması nedeniyle yaban hayatın geliştirilmesidir.
  

Sanayileşme sürecine bağlı olarak, tarımsal üretimde kimyasal kullanımı da artış göstermiştir. Pestisit veya gübre formundaki kimyasalların olumsuzlukları da ilk olarak sanayileşmiş ülkelerde ortaya çıkmıştır. Doğanın tahrip edilmesi, insan ve hayvan sağlığına vermiş olduğu zarardan hareketle, alternatif üretim yöntemleri araştırıcıların yeni çalışma konuları arasında yerini almıştır. Ekolojik, biyolojik veya organik tarım olarak adlandırılabilecek bu üretim sistemleri ile üretilen ürünler yaşam standardının yüksek olduğu ülkelerde pazar bulması ile de her geçen gün daha da önemli hale gelmiştir.

Ekolojik tarım konusunda otorite durumunda olan IFOAM (Uluslararası Organik Tarım Federasyonu) tarafından hazırlanan “Organik Tarımda Üretim ve Ürün İşlemeye Yönelik Temel Standartlar” başlıklı taslağın “2.4 Toprak Korunumu” ve “2.5 Suyun Korunumu” bölümlerinde toprak ve su korunumu konusunda yapılması gerekenlerle, önerilere geniş yer verilmiştir. Taslakta, toprağın mutlak surette korunması gerektiği, bu amaçla üst katmandaki toprak kaybının azaltılması, bu amaçla yüzeysel veya minimum toprak işleme, uygun ekim nöbeti, toprak yüzeyindeki artıkların muhafaza edilmesi ve diğer işletmecilik uygulamaları gibi yöntemlere yer verilmesi ve erozyon, sıkışma, tuzluluk ve diğer sorunların önlenmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Taslakta ayrıca, suyun korunması amacıyla da toprağın organik madde içeriğinin arttırılması, ekim ve sulamanın iyi tasarlanması ve uygun zamanda yapılması gibi öneriler yer almaktadır.

Yukarıda belirtilen hususlar dikkate alınarak, ekolojik tarımda doğrudan veya dolaylı olarak üretime etki eden toprak işlemenin incelenme ve uygun sistemlerin önerilme zorunluluğu ortadadır. Bu makalede, ekolojik tarımda toprak işlemenin temel ilkelerine uygun toprak işleme sistemleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

TANIMLAMALAR

Toprak (soil); bitkisel ürünlerin yetiştirildiği ortamdır. Bitki; kökleri ile bu ortamda tutunur; su ve besin maddelerini alır. Kültür bitkilerinin büyümesi ve gelişebilmesi için toprağın yumuşak, su alma ve su tutma kapasitesinin yüksek olması gerekir. Bir başka ifade ile toprak verimli olmak zorundadır. Toprağın verimli olması ise tohum ve kök yatağı bölgesinde biyolojik, fiziksel ve kimyasal olayların uygun düzeyde olmasına bağlıdır. Söz konusu olayların toprak bünyesindeki (toprak strüktürü) devamlılığı ise toprak işleme ile mümkündür (Tezer ve Zeren, 1990).
Toprak işleme (soil tillage), değişik araştırıcılar tarafından temelde aynı olsa da farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Kirişci (2001), “Bitki gelişimi, toprak-su muhafazası ve mekanizasyon işlemleri için istenilen ortamın (çevrenin) oluşturulması amacıyla, farklı yöntemlerle toprak koşullarını değiştirmeye ve iyileştirmeye yönelik olarak toprağın mekanik yolla işleme tabi tutulmasıdır” şeklinde ifade ederken, “Toprak işleme, bitki gelişimi için gerekli olan toprak ortamını yaratmayı amaçlar” yorumu Klute (1982) ye aittir. “Çimlenme, sürme ve bitki büyümesi ile ilgili koşulları eniyilemek amacıyla toprağın fiziksel, kimyasal veya biyolojik olarak işleme tabi tutulması” şeklindeki tanım ise Ahn ve Hintze (1990) tarafından kullanılmaktadır.

Toprak işleme, toprak strüktürünü gevşetir, granül yapıya kavuşturur, ufalar veya sıkıştırır. Böylelikle hacimsel kütle, boşluk boyut dağılımı ve toprak atmosferinin kompozisyonu gibi bitki büyümesine etki eden toprak özelliklerini değiştirir. Uygun toprak işleme uygulamaları, toprak özelliklerini zayıflatmaktan kaçınan fakat ekosistemin stabilitesine kadar ürün verimini koruyan uygulamalardır (Lal, 1981a, Lal, 1981b; Lal, 1982; Lal, 1984; Lal, 1985; Greenland, 1981).

Toprak; aşağıdaki amaçlardan bir veya bir kaçını gerçekleştirmek için işleme tabi tutulur (FAO, 1993; Srivastava ve ark., 1993; Kirişci, 2001). Bunlar:

• 
  Tohum yatağı hazırlığı (seedbed preparation)
  
• 
  Toprak ve su korunumu (soil and water conservation)
  
• 
  Erozyonun önlenmesi (erosion prevention)
  
• 
  Sıkışmış toprağın gevşetilmesi (loosening compacted soil)
  
• 
  Yabancı ot kontrolü (weed control).
  

Toprak işleme; toprağın özelliklerine ve yetiştirilen bitkinin büyüme karakteristikleri ile verimine etki etmektedir. Topraktaki etkisi daha çok toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinde görülmektedir. Toprağın kümeleşmesi, sıcaklığı, suyun infilitrasyonu ve tutulması gibi özelliklerin toprak işleme ile değişim gösterdiği pek çok araştırmada bulgu olarak sunulmuştur. Meydana gelen etkilerin büyüklüğünün, toprağın bünyesine bağlı olduğu kadar, toprağın tipine de bağlı olduğu bilinmektedir. Toprağın kimyasal özelliklerindeki değişiklikler ise, büyük ölçüde organik madde içeriğine bağlıdır. Toprak işleme; havalanmaya ve böylelikle de organik maddenin ayrışma hızına etki etmektedir. Toprak solucanları ve toprakta yaşayan diğer canlıların faaliyetleri ise, topraktaki biyolojik aktiviteler açısından vazgeçilmezdir. Diğer taraftan, toprak işlemenin toprağa olan etkileri açısından, toprağın içerisinde veya yüzeyinde bulunan ürün artıklarının işletimi önem taşımaktadır.