El-Mizân Tefsiri Allame Muhammed Hüseyin tabatabai(r a) Cilt: 7
Yüklə 2,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AYETLERİN AÇIKLAMASI
- "Ondan başka ilâh yoktur."
- 107) Allah dileseydi, onlar müşrik olmazlardı. Biz seni onların üzerine bir gözetleyici kılmadık. Sen onların vekili de değilsin.
- 108) Onların Allahtan başka yalvarıp taptıklarına sövmeyin; sonra onlar da bilmeyerek haksızlıkla Allaha söverler.
- "İşte böylece her ümmete kendi işlerini süslü gösterdik."
- Bundan da anlaşılıyor ki, amellerin süslü [lezzetli ve sevimli] kılınmasının
- "Sonra da dönüşleri Rablerinedir; O, ne yaptıklarını onlara haber verecektir."
- 109) Olanca güçleriyle... Allaha yemin ettiler. De ki: "Ayetler ancak Allah katındadır."
- 110) Biz onların kalplerini ve gözlerini, ilkin ona inanmadıkları gibi, ters çeviririz...
- 111) Eğer biz onlara melekleri indirseydik, ölüler onlarla konuşsaydı... yine de inanmayacaklardı...
- "Rabbin dileseydi onu yapamazlardı."
- "Artık onları, uydurdukları şeylerle baş başa bırak."
- "Böylece biz, her peygambere insan ve cin şeytanlarından ibaret bir düşman kıldık..."
- 113) Bir de ahirete inanmayanların kalpleri ona kansın, ondan hoşlan
- AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI
Ayetlerin Meâli 106-113106- Rabbinden sana vahyolunana uy. O'ndan başka ilâh yoktur. Müşriklerden de yüz çevir. 107- Allah dileseydi, onlar müşrik olmazlardı. Biz seni onların üzerine bir gözetleyici kılmadık. Sen onların vekili de de-ğilsin. 108- Onların Allah'tan başka yalvarıp taptıklarına sövmeyin; sonra onlar da bilmeyerek haksızlıkla Allah'a söverler. İşte böylece her ümmete kendi işlerini süslü gösterdik. Sonra da dönüşleri Rablerinedir; O, ne yaptıklarını onlara haber verecektir. 109- Olanca güçleriyle, eğer kendilerine bir ayet (mucize) gelirse, ona mutlaka inanacaklarına dair Allah'a yemin ettiler. De ki: "Ayetler ancak Allah katındadır. O (mucize) gelecek olsa da inanmayacaklarını siz nerden bileceksiniz?" 110- Biz kalplerini ve gözlerini, ilkin ona (Kur'ân'a) inanmadıkları gibi, ters çeviririz ve onları azgınlıkları içinde şaşkınca dolaşır bir durumda bırakırız. 111- Eğer biz onlara melekleri indirseydik, ölüler onlarla konuşsaydı ve her şeyi toplayıp karşılarına getirseydik, Allah dilemedikçe yine de inanmayacaklardı. Ancak onların çoğu bunu bilmezler. 112- Böylece biz, her peygambere insan ve cin şeytanlarından ibaret bir düşman kıldık. Onlardan bazısı bazısına, aldatmak için yaldızlı sözler fısıldarlar. Rabbin dileseydi onu yapa-mazlardı. Artık onları, uydurdukları şeylerle baş başa bırak. 113- Bir de ahirete inanmayanların kalpleri ona kansın, ondan hoşlansınlar ve kazanmakta olduklarını kazanıp dursunlar. AYETLERİN AÇIKLAMASI Bu ayetlerin, önceki ayetler grubuyla bağlantılı olduğu açıktır; bu hususta en ufak bir belirsizlik söz konusu değildir. Konu; Allah'ın tek ve ortaksız ilâhlığı, tevhittir. 106) Rabbinden sana vahyolunana uy. O'ndan başka ilâh yoktur. Müşriklerden de yüz çevir. Peygamberimize (s.a.a) tevhit ve temel dinsel yasalar hususunda Rabbinden kendisine iletilen vahye uyması emrediliyor. Müşriklerin hak söze boyun eğmeye yanaşmamaları, büyüklük taslamaları, En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 491 dinsel davete yüz çevirmeleri gibi gözlemlediği olumsuz tavırların
O hâlde şöyle bir anlamın kastedildiğini söyleyebiliriz: Sen, Rabbinden sana vahyedilene uy. O, sana büyük bir özen göstermekte, seni sınırsız rahmetinin kapsamına almaktadır. Çünkü bütün insanlar içinde seni seçip vahyinin muhatabı kılmış ve seni ittiba/uyma ruhuyla desteklemiştir. Öyleyse şu müşriklerden yüz çevir. Ancak yüz çevirmen, onları putlarıyla baş başa bırakıp istedikleri gibi putlarına tapmalarına izin veresin, Allah'a ortak koşmalarına razı olasın anlamında değil kuşkusuz. Çünkü bu, putperestliği tanımak, onaylamak anlamına gelir. Hâlbuki ilâh sadece birdir, o da sana vahiy indiren Rabbindir. O'ndan başka tanrı yoktur. O hâlde onlardan yüz çevir. Yani, onları tevhit inancına getirmek için kendini yorma, gücünün üstünde yükümlülüklerin, ağırlıkların altına girme. Çünkü senin görevin yalnızca gerçekleri duyurmaktır. Sen onların üzerinde ne bekçisin, ne de onların vekilisin. Koruyucu ve vekil sadece Allah'tır. Allah onların tevhit inancına bağlanmalarını dilememiştir. Eğer dilemiş olsaydı şirk koşmazlardı. Fakat Allah onları sapıklıklarıyla baş başa bırakmıştır. Çünkü onlar haktan yüz çevirdiler, hakka boyun eğmeye yanaşmadılar. 107) Allah dileseydi, onlar müşrik olmazlardı. Biz seni onların üzerine bir gözetleyici kılmadık. Sen onların vekili de değilsin. Bu ifade, Peygamberimize (s.a.a) moral destek sağlamak, onun gönlünü hoş tutmak amacına yöneliktir. Ki onların ortak koşmaları kar- 492 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 şısında karamsarlığa kapılmasın, onlara yönelik çağrılarının sonuç
Çünkü nasıl ki tekvine/evrene egemen olan yasalar sisteminin esasını nedensellik, evrensel sebep-sonuç kanunu oluşturmuştur. İlâhî irade de ancak eşyanın ve olayların kendileri için öngörülen bu tekvinî yasalara uymaları durumunda bunlarla alâkalı olur. Dolayısıyla eğer bir hususta illetler/nedenler toplanır, şartlar tamamlanır/koşullar elverişli olur ve oluşumuna mani olan tüm engeller ortadan kalkarsa, ilâhî irade ve meşiyetin taalluk etmesiyle o şey muhakkak var olur. Bununla birlikte olayların ve eşyanın gerçekleşmesini sağlayan ilâhî iradedir. Mutlak dileme Allah'ındır; dilemezse olmaz, dilerse olur. Aynı şekilde teşri/yasama ve hidayet sisteminin esası da sebeplere dayanır. Kim Allah'tan rahmet dilerse, Allah ona merhamet eder. Kim O'nun rahmetinden yüz çevirirse rahmetten yoksun kalır. Başka bir deyişle; yol gösterme anlamında hidayet herkese açıktır. Kim bu ilâhî nefhadan, bağıştan faydalanır ve günah, fısk, küfür ve inatçılık gibi insanı azaba götüren şeylerden uzak durursa, ilâhî rahmet onu kuşatır, ona en güzel hayatı yaşatır. Kim de hevasının peşine düşer, hakka boyun eğmemekte diretirse, Allah'a karşı büyüklenir, O'na karşı plânlar kurmaya kalkışırsa, Allah'ın ayetleriyle alay ederse, Allah onu mutluluktan yoksun bırakır, üzerine bedbahtlığı yağdırır; O'nu bildiği hâlde saptırır ve yüreğine küfür damgasını vurur. Artık ebediyen kurtulması mümkün olmaz. Eğer ilâhî irade bu şekilde etkinlik göstermeseydi, sebepler esasına dayanan sistem ve neden-sonuç ilişkisi geçersiz olurdu. Onun yerine hiçbir kurala bağlı olmayan başıboş bir irade etkin olur, objektif mas En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 493 lahatlar, hikmetler ve amaçlar ortadan kalkardı. Bu bağlamdaki bozukluk
Aynı şekilde eğer yüce Allah müşrikleri iman etmek zorunda bıraksaydı, bu şekilde insan denen bu canlı türünü iman ve küfür kavşağının başında bulunmak durumundan çıkarsaydı, ona bahşettiği seçme yeteneğini geçersiz kılsaydı, onu yaratılışı itibariyle iman etmek zorunda olan biri yapsaydı, daha yaratılışının ilk evresinde kemal/tam olgunluk koltuğuna oturtsaydı, herkes yakınlık ve saygınlıkta eşit olsaydı, bu, davet sisteminin geçersizliği, eğitim ve olgunlaştırma amaçlı çabaların iptali anlamına gelirdi, dereceler arasındaki farklılıklara gerek kalmazdı. Bu da yeteneklerin, amellerin, durumların, melekelerin ortadan kalkması anlamına gelirdi. Bu durumda beşerî düzen ve onu çevreleyen varlık âleminin sistemi altüst olurdu, bu varlık düzeninden başka bir düzen etkili olmaya başlardı. Artık insandan veya insanın algıladıklarından bahsedilmezdi. Bu konuyu kavramak için üzerinde iyice düşünün! Bundan da anlaşılıyor ki, "Allah dileseydi, onlar müşrik olmazlardı." ifadesini, zorunlu/cebrî iman şeklinde yorumlamak ve ayeti, "Eğer Allah onların zorla ve cebren şirki terk etmelerini isteseydi, onları buna zorlardı." şeklinde tefsir etmek yersizdir. Tam tersine bundan maksat, daha önce de vurguladığımız gibi, ilâhî iradenin onların şirki kendi istekleriyle terk etmeleriyle ilintili olmasıdır. Tıpkı bu şekilde müminlerin iman etmeleriyle ilintili olması gibi. Böylesi, ilâhî kudretin eksiksizliği gerçeğine ve de [ayette güdülen,] Peygamber'e (s.a.a) moral desteği sağlama ve kalbini hoş tutma amacına daha uygundur. O hâlde ayeti şöyle anlamak durumundayız: Onlardan yüz çevir; ortak koşmalarından dolayı içinde bir burukluk olmasın, üzülme. Çünkü Allah müminlerden imanı dileyip de iman etmelerini sağlamaya güç yetirdiği gibi, onlardan da imanı dileyip iman etmelerini sağlamaya güç yetirebilir. Kaldı ki, sen onlardan sorumlu değilsin. Ne varoluşsal 494 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 olarak, ne de başka türlü onların akıbetleri senden sorulmaz. Sen
Buradan hareketle şunu da anlıyoruz ki: "Biz seni onların üzerine bir gözetleyici kılmadık. Sen onların vekili de değilsin." ifadesi de Peygamberimizi (s.a.a) teselli etme, gönlünü hoş tutma amacına yöneliktir. Öyle anlaşılıyor ki, ayetin orijinalinde geçen "el-hafîz" sözcüğü, yaşatma, büyütme ve rızk verme gibi onların varoluşsal işlerinin idaresini üstelenen anlamında kullanılmıştır. "el-Vekil" ile de vekâlet edilen kimseyle ilintili olarak menfaati celbeden ve zararı bertaraf eden işlerin idaresini üstlenen vekil kastedilmiştir. Dolayısıyla, "Biz seni onların üzerine bir gözetleyici kılmadık..." ifadesi sonuç itibariyle şu anlama gelmektedir: Onların varoluşsal yaşamlarıyla, dinsel yaşamlarının yönetimi senin elinde değildir. Bu yüzden senin çağrını reddetmeleri, senin talebine olumlu karşılık vermemeleri seni üzmemelidir. Denebilir ki: Ayette geçen "el-hafîz"den maksat, başında bekçi olduğu kimseyi kendisine yönelen zararlardan koruyan kimsedir. "el- Vekil" de, vekâlet ettiği kimseye menfaatlerin yönelmesini sağlayan kimse anlamında kullanılmıştır. Ama bu anlamı bir parça uzak bir ihtimal olarak görüyoruz. Çünkü "el-hafîz" sözcüğü duyulur duyulmaz özellikle varoluşsal bir anlam içerdiği intibaını vermektedir. "el-Vekil" ise, varoluşsal bir anlamın yanında başkasını da içermektedir. Dolayısıyla iki ifadeden birini (hafîz) varoluşsal bir anlama, diğerini (vekil) de hem varoluşsal, hem de başka alanla ilgili bir anlama yorumlamanın pek bir mantığı olmasa gerektir. Uygun olanı ifadelerden birini bir anlama, diğerini de öteki anlama yorumlamaktır. 108) Onların Allah'tan başka yalvarıp taptıklarına sövmeyin; sonra onlar da bilmeyerek haksızlıkla Allah'a söverler. Ayette geçen "es-sebbu" sözcüğü, bildiğimiz sövme anlamına gelir. Ragıp İsfahanî el-Müfredat adlı eserinde der ki: "el-Advu; saldırı, tecavüz demektir. Kaynaşmanın, uzlaşmanın karşıtıdır. Bu kelimede bazen kalbî duygu esas alınır, bu durumda düşmanlık ('el-adavet ve el-muadat') anlamında kullanılır. Bazen davranış esas alınarak, koşmak ('el-adv') anlamına gelir. Bazen de muamelelerde adalet ilkesinin ihlâl edilmesi göz önünde bulundurulur ve haksızlık ('el En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 495 udvan ve el-advu') anlamında kullanılır. Yüce Allah bir ayette şöyle
Ayet dinî bir edepten, ahlâktan söz ediyor. Bu edep kuralına uyulduğu sürece dinî toplumun mukaddesatının saygınlığı korunur, dinsel kutsalların aşağılanmasına, kirletilmesine engel olunur; çirkin sözlere, sövgülere, dil uzatmalara, alaylara maruz kalmasına izin verilmez. Çünkü insan, kutsal saydığı değerleri savunma iç güdüsüne sahip olarak yaratılmıştır. Bu iç güdünün bir gereği olarak kendisine yönelik bir saldırı gibi algıladığı hareketlere karşılık verir. Hatta kendince üstün ve saygın olan değerlere yönelik tavırlardan dolayı sövgüye ve kötü sözler sarf etmeye yönelecek kadar öfkelenebilir de. Eğer müminler müşriklerin tanrılarına söverlerse, onların cahiliye taassupları müminlere sövgüyle karşılık vermeye, müminlerin inandığı uluhiyet makamına, yani yüce Allah'a sövmeye itebilir. Dolayısıyla müşriklerin ilâhlarına sövmek, bir bakıma onların ulu Allah'a sövmelerine, O'nun yüce makamına yakışmayan sözler sarf etmeye sebebiyet oluşturmak anlamına gelir. "İşte böylece her ümmete kendi işlerini süslü gösterdik." ifadesinden anlaşılan gerekçelendirmenin genelliği, bir şekilde dinsel mukaddesatına yönelik kötü bir sözün söylenmesine neden olacak her türlü olumsuz sözün yasaklanışının genelliğini gösterir. İşte böylece her ümmete kendi işlerini süslü gösterdik. Sonra da dönüşleri Rablerinedir; O, ne yaptıklarını onlara haber verecektir. "Ziynet=Süs"; bir şeye dikkatlerin çekilmesini ve talipleri tarafından sevilmesini sağlamak amacıyla eklenen güzel ve sevimli şey demektir. Talipler süse yönelirken süslenen şeye ulaşırlar. Tıpkı güzel bir şekilde süslenen giysi gibi. İnsan süslenmek için bu giysiyi giydiğinde, aynı zamanda sıcağa ve soğuğa karşı da kendini güvenceye almış olur. 496 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Yüce Allah insanın şu ayrıntılı ve bölümlü dünya hayatını, kendine
Aslında bu lezzetlerdir ki, söz konusu filleri ve sonuçlarını süslü ve çekici kılmıştır. Yüce Allah insanı bu lezzetlerle donatmış ve bunlar aracılığıyla onu varoluşsal bir misyonu yerine getirmeye yöneltmiştir. Bu donatılma sayesinde insan kendiliğinden bu eylemleri yapmaya yö-nelir, onları gerçekleştirmeye çalışır. İnsanın bu fiilleri gerçekleştirmesi ile birlikte ilâhî hedefler, varoluşsal amaçlar da gerçekleşmiş olur. İnsanın kişisel varlığının kalıcılık kazanması, insan neslinin devam et-mesi gibi. Eğer yemekte, içmekte ve cinsel birleşmede sözünü ettiğimiz bu lezzetler olmasaydı, insan bu tür ağır işleri yapmak için kendini yormaz, ruhuna ve bedenine ağır gelen bu eylemleri gerçekleştirmezdi. O zaman da hayatın düzeni bozulurdu, insanın kişiliği yok olur, insan nesli kesilirdi; derken insan denen canlı türü tükenirdi. Hiç kuşkusuz bu da varoluş hikmetinin boşa çıkmasını gerektirdi. Bu tür süslerin [ve lezzetlerin] bir kısmı doğaldır; eşyanın doğasına yerleştirilmiştir. Leziz yiyecekler ve cinsel birleşme sonucu ulaşılan zevk gibi. Bunlar yaratılış sisteminin kapsamındadırlar ve yüce Allah- 'a izafe edilirler. Eşya da, varlık bütünü çerçevesinde öngörülen he En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 497 deflerine ulaşmak bağlamında doğal olarak bunlara yönelir. Dolayısıyla
Bunların bir kısmı ise düşünsel lezzetler kapsamına girer, insanın dünya hayatını onarır, ıslâh eder, ahiretine de zarar vermez. Bu gibi lezzetler de yüce Allah'a izafe edilir. Çünkü bunlar, insanın dejenere olmamış tertemiz fıtratından kaynaklanırlar. Fıtrat ise, Allah'ın insanları yaratırken esas aldığı yaratılış yasasıdır. Allah'ın yaratmasında da değişiklik olmaz. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "Size imanı sevdirdi ve onu sizin kalplerinizde süsledi." (Hucurât, 7) Düşünsel zevklerden olup heva ve heves ile uyuşan, kulluğu iptal etmek ve tertemiz hayatı ifsat etmek suretiyle dünya ve ahiret mutsuzluğuna neden olan zevkler ise, dejenere olmamış fıtratın yolundan uzak sapkın lezzetlerdir. Çünkü fıtrat öyle ilâhî bir varlıktır ki, yüce Allah onu insanı mutluluğa yöneltecek şekilde düzenlemiştir. Dolayısıyla fıtrattan kaynaklanan hükümler, onun yol açtığı düşünceler, asıl etkenle çelişemezler, fıtratın kendisine ters düşemezler. Bir şey fıtrata aykırı ise ve insan için mutluluğa neden olmuyorsa, onun fıtrattan süzülüp gelmediği kesinleşir. Tam tersine o, şeytanî dürtülerin ürünüdür ve nefsanî sürçmelerden kaynaklanmıştır. Bu yüzden şeytana izafe edilmesi uygundur. Meselâ, çeşitli günah türlerinden algılanan vehim menşeli lezzetler, sanal zevkler bu gruba girer. Çünkü bunlar Allah'a izafe edilen süslerden ayrı olarak şeytana izafe edilen süslerdir. Sadece yüce Allah'ın bu bağlamda şeytana izin vermiş olması söz konusudur. Ulu Allah şeytanın şu sözlerini aktarmaktadır: "Ben yeryüzünde onlara günahları süsleyeceğim ve onların hepsini azdıracağım." (Hicr, 39) "Şeytan onlara yaptıkları işleri süsledi." (Nahl, 63) Bu tür vehmî lezzetler, kesinlikle aracısız olarak yüce Allah'a izafe edilemezler. Çünkü şu evrensel düzeni kuran Allah'tır. O, evrende yer alan varlıkları, varoluş amaçlarına yöneltmiş, onlara mutluluklarının bulunduğu yeri göstermiştir. Sonra insanın bozulmamış evrensel fıtratına dayalı olarak soyut inançlar ve görüşler ortaya koymuş, insanın mutluluğunu elde etmesi, bedbahtlıktan ve emeklerinin boşa gitmesinden korunması için davranışlarını bunlara dayandırmasını 498 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 öngörmüştür. Hâl böyleyken yüce Allah'ın dönüp münkeri/çirkin işleri
Eğer desen ki: İtaate ve günaha çağrının, "Takva ile süslenen ve yapıcı karakterlerle kendini donatan nefisleri yüce Allah itaate ve salih amele yöneltir. Günah kirine bulaşmış, içsel pislikleri karakter hâline getirmiş nefisleri de hazırlık ve kabiliyet dereceleri oranında günaha ve fıska çağırır. Dolayısıyla hayra ve şerre çağıran, insanları itaate ve günaha yönelten Allah'tır." şeklinde algılanarak Allah'a izafe edilmesinin ne gibi bir sakıncası olabilir? Buna cevap olarak derim ki: Bu ayrı bir husustur, bizim üzerinde durduğumuz meseleden farklıdır. Bu görüş, itaat ve günah konusunu, onlar ile yüce Allah arasında sebeplerin aracılık etmesi bağlamında ele alıyor. Bu da yerinde ve doğru bir görüştür. Çünkü hiç kuşkusuz ruhsal güzel ve kötü durumların, kendilerine uygun davranışların [itaatler ve günahların] dışarıya yansıması üzerinde belirleyici etkileri vardır. Böyle bir durumda sergilenen itaat ve günah nitelikli davranışlar, ruhsal durumlara aracısız; yüce Allah'a da izin vermesi şeklinde izafe edilir. Çünkü her sebebe, sonuç üzerinde etkinlik göstermesine izin veren O'dur. Bizim üzerinde durduğumuz mesele ise, itaat ve günahı teşri/yasama ve hüküm sistemi açısı ile itaate ve günaha sevk eden diğer sebepleri göz ardı ederek nefislerin onlara yönelmesi açısından ele almaktır. İşte bu bağlamda; yüce Allah'ın iman ve küfre birden davet ettiği, insanları itaate ve günaha birlikte sevk ettiği söylenebilir mi? O değil midir ki, dinini ilâhî fıtrata dayalı olarak oluşan insan En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 499 toplumu için öngörülen dosdoğru din olarak nitelendiren? Dolayısıyla
500 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 ne değişik görüşler ileri sürmüşlerdir: Bu görüşlerden biri şöyledir: Ayette kastedilen, emir ve yasak aracılığıyla, güzel ve çirkin olanın açıklanmasıyla süslemedir. Dolayısıyla ayetin anlamı şu şekilde belirginleşmektedir: "Ey müminler, size amellerinizi süslediğimiz gibi, sizden önceki ümmetlerin de Allah'a güzelce davet etmek, putlara sövmekten vazgeçmek gibi amellerini süsledik. Kâfirlerin hakkı kabul etmekten kaçınmalarına neden oluşturacak itici davranışları sergilemelerini yasakladık." Bu görüş, ayetin zahirinin ifade ettiği genellikle bağdaşmıyor. Daha önceki açıklamalarımızdan da anlaşıldığı gibi, ayetin içeriğini bu şekilde özelleştirmeyi gerektirecek bir kanıt yoktur. Bir diğer görüş de şöyledir: Her ümmete, yapıp ettiklerini, do-ğal eğilimlerini bunlara yöneltmekle süslü gösterdik, bununla beraber onlara hakkı da tanıttık ki, hakka sarılsınlar ve batıldan uzaklaşsınlar. Bununla ilgili olarak şunu söyleyebiliriz: İtaat ve günah, iman ve küfür ile ilgili davetin aracısız olarak yüce Allah'a izafe edilmesi nasıl doğru değilse, güzel ve çirkin hareketlere yönelik doğal eğilimin de aynı tarzda yüce Allah'a izafe edilmesi doğru değildir. Dolayısıyla kötülüklere ve çirkin davranışlara yönelik tekvinî/varoluşsal çağrı ve eğilim ile teşri/yasama düzeyindeki çağrı ve eğilim arasında bir farkın olduğunu; öncekinin yüce Allah'a izafe edilmesi, buna karşılık ikincisinin O'na izafe edilmemesi gerektiğini söylemek yerinde bir görüş değildir. Bir diğer görüşe göre: Burada kastedilen, ödülün (sevabın) zikredilmesi suretiyle amellerin süslü kılınmasıdır. Nitekim bir ayette şöyle buyurulmuştur: "Allah size imanı sevdirdi ve onu kalpleriniz de süsledi ve size küfrü, fıskı ve isyanı çirkin gösterdi." (Hucurât, 7) Yani, ödülünü gündeme getirmek, iman edenleri ve imanlarını övmek suretiyle onu size sevdirdi. Küfrü de cezasını zikrederek, işleyenleri yererek çirkin gösterdi... Bu görüşle ilgili olarak şunu söyleyebiliriz: Bu görüşe göre, herhangi bir kayıtlayıcı olmaksızın, ameller "güzel ameller"le sınırlandırılmıştır. En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 501 [Oysa ayet geneldir.] Kaldı ki, ayetin akışından ve "süsleme" kelimesinin
Bununla ilgili olarak da şunu söyleyebiliriz: Ayetin zahiri, zorunluluktan daha çok serbestliğe yakındır. Çünkü bir şeyin süslenmesi, ancak insanın ilgisinin ona çekilmesi, insan tarafından sevilmesinin sağlanması, dolayısıyla onu tercih edip başkasını bırakması amacına yöneliktir. Eğer insanın fiillerinin işlenmesi ve terk edilmesi aynı oranda ona izafe edilmeseydi, insanın tercihinin bir anlamı olmazdı. O hâlde bir fiilin süslenmesi, insanı onu işlemeye yöneltmek için başvurulan bir hile konumundadır. Bu durumun itaat ve güzel amellerle ilintili yansımasının şer'î literatürdeki adı hidayet ve başarılı kılma; günahlar ve kötü amellerle ilintili yansımasının adı da saptırma ve ilâhî tuzağa maruz bırakmadır. Dolayısıyla ilk baştan saptırma ve tuzağa düşürme anlamında kullanılmadığı sürece, insanların işledikleri kimi kötülüklerin cezası niteliğindeki saptırma ve tuzağa düşürmeyi yüce Allah'a izafe etmenin hiçbir sakıncası yoktur. Tefsirimizin çeşitli bölümlerinde bu konuyla ilgili açıklamalara yer verdik.1 Daha önce insanların fiillerini işlerken serbest mi, yoksa kaderin zorlaması altında mı olduğu hususunu da ele aldık. Tefsirimizin birinci cildinde bu hususta geniş açıklamalar bulabilirsiniz.2 "Sonra da dönüşleri Rablerinedir; O, ne yaptıklarını onlara haber verecektir." ifadesi, daha önce işaret ettiğimiz, süslemenin iman ve küfür gibi batınî/içsel davranışları ve organların işledikleri güzel ve çir- ------------------ 1- [Meselâ: "Süsleme" ile ilgili bilgi için bkz. c.3, Âl-i İmrân Suresi, 14. ayetin tefsiri. "Saptırma ve tuzağa düşürme" için de bkz. c.1, Bakara Suresi, 26. ayetin tefsiri.] 2- [c.1, Bakara Suresi, 26-27. ayetlerin tefsiri.] 502 ............................................................. El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 kin işler gibi zahirî davranışları kapsayacak şekilde genel olduğuna ilişkin
En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 503 O (mucize) gelecek olsa da inanmayacaklarını siz nerden bileceksiniz?
"Ma Yuş'irukum=Ne nerden bileceksiniz" ifadesinin orijinalinin başındaki "ma" edatının, soru edatı olduğu anlaşılmaktadır. Böyle olunca şöyle bir anlam kastedilmiş olur: "Kendilerine mucizeler gelince, onların inanmayacakları gerçeğini siz nereden bileceksiniz?" Dolayısıyla günlük konuşmalarımızda kullandığımız şu tarz bir ifadenin bir örneğiyle karşı karşıya bulunuyoruz: "Bu adamlar Allah adına size yemin ediyorlar ki, eğer size mucizeler gelirse onlara iman edeceklerdir. Belki de siz onlara inandınız, yeminlerinin doğruluğunu onayladınız. Ama siz, onlara mucizeler gelse de inanmayacaklarını bilmiyorsunuz. Çünkü Allah onların iman etmelerini istememiştir." Dolayısıyla bu ayet, gaybe ilişkin haber veren ayetler grubu içinde yer almaktadır. Bazıları demişler ki: "O (mucize) gelecek olsa..." ifadesinin orijinalinin başındaki "enne" edatı "lealle" (olabilir ki) anlamında kullanılmıştır. Bu ise yaygın anlamın tersine bir yorumdur (şazdır), dil açısından mümkün olsa da Allah'ın kelâmında bu tür kullanımlara yer yoktur. 110) Biz onların kalplerini ve gözlerini, ilkin ona inanmadıkları gibi, ters çeviririz... İfadenin zahiri, "ve nukallibu=çeviririz" kelimesinin bundan önceki, "la yu'minûn=inanmayacaklar" ifadesine atfedildiğini göstermektedir. Bir bakıma bu ayet, onların neden inanmadıklarını açıklamaktadır. "İlkin"den maksat, inişi istenen bu ayetlerin (mucizelerin) inişinden önce onlara yöneltilmiş olan ilk davettir. Bu durumda bu ayetlerin inişinden sonra -eğer inmiş olsaydı- onlara yöneltilecek olan davet de ikinci davet oluyor. Bu bakımdan şöyle bir anlam karşımıza çıkıyor: Onlara mucizeler inse de inanmazlar. Çünkü biz kalplerini ters yüz ederiz; o kalpler- 504 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 le normalde olması gerektiği gibi akledemezler. Gözlerini de ters çeviririz;
Ayetlerin bu akışı gösteriyor ki, ifadede hazf [lafız olarak cümlede yer almadan anlam olarak kastedilmek ve icaz [özlü anlatım] söz konusudur. Dolayısıyla şöyle bir anlam elde ediyoruz: "Eğer biz onların bu isteklerine cevap versek, onlara olağanüstü mucizeler göstersek, üzerlerine melekler indirsek de onları gözleriyle görseler; onlar için ölüleri diriltsek, onlarla yüz yüze gelseler, kendileriyle konuşsalar, davet edildikleri dinin doğruluğunu söyleseler; her şeyi onlar için toplayıp, bölük bölük, grup grup ayırsak veya her şeyi onların karşısına somut olarak görebilecekleri şekilde bir araya getirsek ve onlara lisanıhâlleriyle veya sözleriyle tanıklıkta bulunsalar, yine de Allah'ın dilemesi olmaksızın iman edemezler, bütün bunların iman etmeleri hususunda herhangi bir etkinliği olmaz." En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 505 Evet, Allah'ın dilemesi olmaksızın hiçbir sebep ve maddî illet iman
506 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Bu gramatik değerlendirmelerin ışığında şöyle bir anlamın belirginleştiğini
En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 507 malarını ilk bakışta -ki bunda, kötülüğe neden olma, şirke ve günah
Bu iki ayetin tefsiri çerçevesinde tefsir bilginleri, mezheplerinin farklılığına paralel olarak, tıpkı amellerin süslü gösterilmesinin Allah'a izafe edilmesiyle ilgili yorumları gibi, amellerin Allah'a izafe edilmesi hususunda da farklı yorumlarda bulunmuşlardır. Ancak bizim daha önceki açıklamalarımızdan şunu öğrenmiş oldun: Ayetin zahirinden anladığımız kadarıyla "şey" niteliğini hak eden her varlık Allah'ın mülküdür, O'na mensuptur ve bu hususta hiçbir istisna yoktur. Ancak yüce Allah'ın kutsal makamını her türlü kötülükten ve çirkinlikten tenzih etme amacına yönelik bütün ayetler, bütün hayırların ve güzelliklerin aracısız veya aracılı olarak yüce Allah'ın iradesine dayandıklarını, O'na mensup olduklarını; buna karşılık kötülüklerin ve çirkinliklerin de aracısız olarak şeytan ve nefis gibi Allah'tan başkasına mensup olduklarını, izin verme anlamında da Allah'a izafe edildiklerini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bunlar da yüce Allah'ın mülküdür ve O'nun izni doğrultusunda gerçekleşmektedir. Bunun böyle olması ilâhî sınamanın, dolayısıyla emir, yasak, ödül ve ceza esasına dayalı ilâhî davetin gerçekleşmesi amacına yöneliktir. Eğer böyle olmasaydı, diğer canlılar gibi insanların da hareketlerine egemen olan ilâhî yasalar sistemi geçersiz olur, dengeler bozulurdu; her canlı gibi insanların da bu varlık âleminde kendi mutluluklarına doğru hareket etmelerini öngören düzen altüst olurdu. Çünkü varlık âlemine egemen olan yasalar sistemi, her varlığın aşamalı olarak olgunlaşmasını gerektirmektedir. 113) Bir de ahirete inanmayanların kalpleri ona kansın, ondan hoşlan- 508 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 sınlar... Ayetin orijinalinde geçen "yakterifû" kelimesinin mastarı olan "el-ıktiraf" kelimesi, kazanmak, edinmek demektir. "İleyhi" kelimesindeki müzekker tekil zamir ise, önceki ayette geçen şeytanların birbirlerine yönelttikleri vahye dönüktür. "Li-tesğa=kansın" ifadesinin orijinalinin başındaki "lâm" amaç bildirmeye yöneliktir. Cümle bütün olarak lafzen telaffuz edilmeyen, ama gramatik olarak takdir edilen bir ifadeye matuftur. Dolayısıyla ifadenin açılımı şöyledir: Biz, yaptığımızı yaptık, dilediğimizi diledik, bazılarının diğer bazısına aldatma amaçlı yaldızlı sözler fısıldamasına engel olmadık ki, size gizli olan bazı amaçlar gerçekleşsin, bunun yanında ahirete inanmayanların kalpleri de bu fısıldamalara doğru aksın, onlara yönelsin, onlardan hoşnut olsun; böylece işlediklerini işlemeye devam edip kazanmakta olduklarını kazanıp dursunlar. Bunun sonucunda da davranışlarının, kabiliyetlerinin diliyle istedikleri bütün mutsuzluklara ahiret hayatında ulaşsınlar. Çünkü yüce Allah mutluluk ve mutsuzluk ehlinin her birine amaçlarına yönelik yürüyüşlerini tamamlayıcı destekte bulunur, onların hareketlerini kolaylaştırır, kapasitelerinin diliyle istediklerini gerçekleştirip menzillerine ulaşmalarına fırsat verir. Nitekim ulu Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "Hepsine, onlara da, onlara da Rabbinin vergisinden uzatırız. Rabbinin vergisi kesilmez." (İsrâ, 20) AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI ed-Dürr'ül-Mensûr adlı tefsirde İbn-i Ebî Hatem, Süddî'den şöyle rivayet eder: "Ebu Talip ölüm döşeğine düşünce Kureyşliler dediler ki: Haydin şu adama gidelim, yeğeninin bizimle uğraşmasına engel olmasını isteyelim. Çünkü onun ölümünden sonra yeğenini öldürmek bize yakışmaz. Sonra Araplar derler ki: Sağlığında yeğenini koruyordu, o ölünce tutup yeğenini öldürdüler!" "Bunun üzerine Ebu Süfyan, Ebu Cehil, Nazr b. Haris, Halef'in oğulları Ümeyye ve Übeyy, Ukbe b. Ebî Muayt, Amr b. Asî ve Esved b. el- Buhturî Ebu Talib'in bulunduğu yere gittiler. Muttalib adındaki bir a En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 509 dama dediler ki: 'Ebu Talib'in yanına girmemiz için bize izin iste.' Adam
Ben derim ki: Görüldüğü gibi, bu rivayetin başı ile sonu birbirini tutmuyor. Çünkü rivayetin başından şu anlaşılıyor: Onlar Hz. Peygamber'den (s.a.a) ilâhlarından vazgeçmesini istiyorlar. Yani insanları onların tanrılarını reddetmeye, onlara kulluk sunmayı terk etmeye yönelik davetine son vermesini istiyorlar. Ancak kendilerine olumlu 510 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 karşılık vermesinden ümitlerini kesince, bu sefer tanrılarına dil uzatması
Öyle anlaşılıyor ki, Peygamberimize (s.a.a) iman eden avamdan bazı kimseler müşriklerle tartışıp konuşurlarken onların ilâhlarına sövmüşlerdir. Nitekim avamdan insanlar tartışmalarında genellikle bu şekilde davranırlar. Aşağıdaki hadisten de anlaşılacağı gibi, bu ayette bu şekilde müşriklerin putlarına sövmeleri yasaklanmıştır. Tefsir'ul-Kummî'de müellif diyor ki: Bana babam, Mes'ade b. Sadaka'nın şöyle dediğini rivayet etti: "İmam Cafer Sadık'a (a.s), Peygamberimizin (s.a.a), 'Şirk, karıncanın karanlık bir gecede siyah bir kayanın üzerindeki yürüyüşünden daha gizlidir.' sözü ile ilgili olarak bir soru yöneltildi. Buyurdu ki: Müminler müşriklerin Allah'ın dışında taptıkları ilâhlarına sövüyorlardı, müşrikler de müminlerin ibadet ettikleri ilâha sövüyorlardı. Bunun üzerine yüce Allah, müminlerin müşriklerin En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 511 ilâhlarına sövmelerini yasakladı, ki kâfirler müminlerin ilâhına sövmesinler.
Tefsir'ul-Ayyâşî'de Amr et-Tayalisî'den, o da İmam Cafer'den (a.s) şöyle rivayet eder: "İmama, '...sövmeyin...' ayetini sordum, buyurdu ki: 'Ey Amr, bir kimsenin Allah'a sövdüğünü gördün mü?' Dedim ki: 'Sana kurban olayım, peki bu nasıl olur?' Buyurdu ki: Allah'ın velisine söven, ona sövmüş olur." [c.1, s.373, h: 80] ed-Dürr'ül-Mensûr adlı tefsirde belirtildiğine göre, İbn-i Cerir, Muhammed b. Kâ'b el-Kurazî'den şöyle rivayet etmiştir: "Resulullah (s.a.a) Kureyş'le konuştu. Dediler ki: 'Bize Musa'nın bir asasının olduğunu, bununla taşa vurup yardığını; İsa'nın ölüleri dirilttiğini, Semud oğullarına mucize olarak bir deve verildiğini anlatıyorsun; sen de bize bazı mucizeler göster ki, senin sözlerini doğrulayalım.' Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: 'Size neyi getirmemi istersiniz?' Dediler ki: 'Bizim için Safa tepesini altına dönüştür.' Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: 'Eğer bunu yapsam, beni doğrular mısınız?' Dediler ki: 'Evet, Allah'a yemin ederiz ki, eğer bunu yapsan hepimiz sana tâbi oluruz.' Bunun üzerine Peygamber (s.a.a) kalktı, dua etmeye başladı. Sonunda Cebrail gelip ona dedi ki: 'Eğer istersen Safa tepesi altına dönüşür; ama buna rağmen iman etmezlerse onlara azap ederiz. İstersen de onları kendi hâllerine bırak, içlerinden tövbe edenler gönüllü olarak tövbe etsinler.' Peygamberimiz dedi ki: 'Öyleyse onların tövbe edecek olanları gönüllü olarak tövbe etsinler.' Bunun üzerine, 'Olanca güçleriyle... Allah'a yemin ettiler... Ancak onların çoğu bunu bilmezler.' ayetleri indi." [c.3, s.39] Ben derim ki: Rivayette, tefsirini sunduğumuz ayetlerin iniş sebebi olarak gösterilen hikâye, ayetlerin zahiriyle bağdaşmıyor. Çünkü daha önce bu ayetlerin zahirinin, onların kendilerine gelen ayetlere inanmadıklarını, Allah iman etmelerini dilemedikçe mümkün olan her türlü mucize onlara gelse de onların şirkten ayrılmayacaklarını, Allah- 'ın da onların iman etmelerini dilemediğini haber verdiğini açıkladık. 512 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Ayetler bunu anlattıklarına göre, rivayette belirtildiği gibi Cebrail'in,
Aslında tefsirini sunduğumuz ayetler, verdikleri mesaj itibariyle şu ayetle aynı kategoriye girerler: "Hiç kuşkusuz, şu kâfirleri uyarsan da, uyarmasan da, onlar için birdir; onlar inanmazlar." (Bakara, 6) Öyle anlaşılıyor ki, Kureyş ulularından bazıları Kur'ân'ın dışında birtakım mucizeler istediler ve eğer bu mucizeler gösterilirse, iman edeceklerine var güçleriyle yemin ettiler. Ancak yüce Allah bu ayetleri indirerek onları yalanladı ve onların iman etmeyeceklerini, çünkü yüce Allah'ın onlara yönelik bir ceza olarak inanmalarını dilemediğini haber verdi. Tefsir'ul-Kummî'de, "Biz onların kalplerini ve gözlerini... ters çeviririz." ayetiyle ilgili olarak deniliyor ki: Ebu Carud İmam Bâkır'dan (a.s) ayetle ilgili olarak şu açıklamayı rivayet etmiştir: "Kalplerini ters çeviririz, böylece kalplerinin altı üstüne gelir. Gözlerini kör ederiz, artık hidayeti/ doğru yolu göremezler." Ali b. Ebî Talip (a.s) de demiştir ki: "Sizin yöneltildiğiniz cihadın bir kısmı elle cihattır; ondan sonra da kalplerinizle cihat geliyor. Kimin kalbi marufu maruf, münkeri de münker olarak bilmezse, kalbi tersyüz edilir; böylece altı üstüne gelir ve ebediyen artık hiçbir hayrı kabul edemez." [c.1, s.213] Ben derim ki: Bundan maksat, nefsin taşkın hayvansal güçlerinin isteklerini dengeleyen akliselimden yüz çevirip keyfinin peşine düşmesinden dolayı algılama yeteneğinin ve bu algılarından kaynaklanan yargılarının tersyüz olmasıdır. Tefsir'ul-Ayyâşî'de Zürare, Hamran ve Muhammed b. Müslim'den İmam Bâkır ve İmam Cafer'in (selâm üzerlerine olsun), "Biz onların kalplerini ve gözlerini... ters çeviririz." ayetiyle ilgili olarak şöyle buyurdukları rivayet edilir: "İlkin ona inanmadıkları gibi... ifadesiyle onlardan ilk kez misak (ahit) alındığı gün kastedilmiştir." [c.1, s.374, h: 81] En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 513 Ben derim ki: "Rabbin, Âdemoğullarından, onların bellerinden zürriyetlerini
Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|