Əlavə 3 azərbaycan respublikasi
Yüklə 465,34 Kb.
|
| /I am ill/ və /I am ill today/ cümlələrində işlənən /I/ və /ill/ sözlərinin eyni mövqelərdə, lakin fərqli leksik tərkibli cümlələrdə işlənməsindən asılı olaraq prosodik vasitələr variasiya olunmuşdur. /I am ill/ cümləsinin tələffüzünə ümumilikdə 0,8 sanvaxt sərf olunduğu halda, /I am ill today/ cümləsində tərkib elementi kimi çıxış etdiyi halda tələffüzünə 0,69 saniyə vaxt sərf olunmuşdur. Bu fərq onunla izah olunur ki, cümlə daxilində leksik vahidlərin və ya seqmentlərin sayının artması həmin vahidlərin tələffüzünə sərf olunan zamanın azalmasına səbəb olmuşdur. /I am ill/ cümləsində son mövqedə işlənən təkhecalı “ill” sözünün nüvəsini təmsil edən /ı/ saitinin akustik parametrlərinin göstəriciləri belə müəyyənləşmişdir:
/I/1 t=0,09 san i=78 db ƏTT=190 hs “I am ill “sözündən götürülmüş “ ill” komponentinin akustik göstəricilərini əks etdirən qrafiklər
/I/2 t=0,07 san i=74 db ƏTT=199,8 hs Akustik parametrlərin göstəricilərinin müqayisəsindən aydın olmuşdur ki, /i/1-in intensivlik qiyməti /i/2-nin intensivlik göstəricisindən yüksək olduğu halda, əsas tonun tezliyində /i/2-nin qiyməti /i/1-in qiymətindən yüksək olmuşdur, çünki 2-ci vəziyyətdə “ill” sözü sonda deyil, cümlənin ortasında zaman zərifliyi funksiyasını yerinə yetirən “today” sözündən əvvəl işlənmişdir (Bax: Qr 5). Qrafikdən də aydındır ki, ƏTT-nin enməsi cümlədəki son mövqedə “today” sözünün tələffüzündə reallaşmışdır. Mövqelər üzrə həmin [I] saitinin formant strukturlarındakı (F1 və F2 üzrə) dəyişikliklər də hesablanmışdır: /I/1 F1=939 hs; F2=2229 hs; /I/2 F1=822 hs; F2=2212 hs. Hesablamaların təhlilindən belə qənaətə gəlirik ki, bir sərbəst forma kimi sözün mütləq vəziyyətdə deyilə bilmə imkanı vardır. Hər bir dildə söz danışıq prosesində norma ilə müəyyənləşdirilmiş fonetik modelləşməyə tabedir. Bu da onu göstərir ki, qəbul edilmiş mövqedə olan sözlər prosodik modifikasiyalara uğrayır ki, bunun sayəsində də sözün yaranmasına xidmət edən əlamətlər dəyişir. Oxşar prosodik dəyişiklik /I am at home/, /I am at home today/, /It is a bus/, /The bus cam/, /The table is black/, /It is a table/ və s. kimi model cümlələrin də təhlilində özünü göstərmişdir (Bax: Qr 5, 6 40, 41 və s.). /bʌs/ sözü həm müstəqil forma kimi, həm də cümlə əvvəli və cümləsonu mövqelərdə təhlil olunmuşdur. Beləliklə, eyni bir “bus” sözü üç müxtəlif vəziyyətdə tələffüz edilmişdir. /ʌ/1 (bus) – ayrıca söz kimi; /ʌ/2 (bus) – cümləəvvəli mövqedə; /ʌ/3 (bus) – cümləsonu mövqedə. /ʌ/1-in akustik göstəriciləri: t=0,07san; i=84 db; ƏTT=106 hs; /ʌ/2-nin akustik göstəriciləri: t=0,08san; i=83 db; ƏTT=126 hs; /ʌ/3-ün akustik göstəriciləri: t=0,14san; i=84 db; ƏTT=108 hs. Müqayisə üçün 5 və 6 –cı qrafikləri müqayisə et. /ʌ/2 ilə /ʌ/3-ün akustik göstəricilərindəki fərqi həmin sözün cümlədəki mövqeyi ilə də izah etmək mümkündür. /ʌ/2 informativlik baxımından işləndiyi cümlədə rema olmasa da, prosodik cəhətdən fərqləndirilir. /ʌ/3 isə işləndiyi cümlədə informativlik cəhətdən remanı təşkil etsə də, tələffüzünə sərf olunan enerji baxımından fərqlənmir. Saitlərin formant strukturlarının təhlilindən əldə edilən nəticələr belə olmuşdur: /ʌ/1 – F1=1104 hs; F2=1487 hs; /ʌ/2 – F1=1100 hs; F2=1424 hs; /ʌ/3 – F1=1115 hs; F2=1425 hs. /ʌ/1,/ʌ/2 və /ʌ/3saitlərinin F1 və F2 qiymətləri arasında mövcud fərq irrelevantdır. Bu fərqlər – fərdlərin tələffüz tərzləri ilə bağlı yaranmış əlamətlərdir. “The table is black” və “It is a table” cümlələrində də /table/ sözü təkrarlanmışdır. Birinci halda o, cümləəvvəli, ikinci halda isə cümləsonu mövqedə işlənmişdir. Eyni söz olan /table/ cümlədəki mövqelərindən asılı olaraq prosodik xüsusiyyətlərində dəyişiklik yaranmışdır. Birinci vəziyyətdə /table/ sözünün tələffüzünə diktor 0,3 saniyə vaxt və 84 db güc sərf etmişdir. Qeyd olunmuş mövqelərdə işlənən eyni sözün vurğulu hecasının saitinin prosodik xüsusiyyətlərində baş verən dəyişikliklər akustik parametrlərin göstəricilərindəki fərq aşağıda qeyd olunduğu kimi ifadə olunmuşdur: /e:/1 – t=0,1 san; i=87 db; ƏTT=187 hs; /e:/2 – t=0,08 san; i=86 db; ƏTT=136 hs. Müqayisə et Qr 40, 41 Aparılmış təhlillər onu da deməyə əsas vermişdir ki, qeyd olunan cümələrin tələffüzü prosesində /table/ sözünün ikinci hecasının özəyini sait deyil, sonor samit əmələ gətirmişdir. Belə bir dəyişikliyi /table/ sözünün işləndiyi /The table is black/ cümləsinin ossilloqramından da görmək mümkün olmuşdur. Qrafik 40 / The table is black/ cümləsinin osilloqramı və onun əsasında əldə edilmiş akustik parametrlərin göstəriciləri. Yüklə 465,34 Kb. Dostları ilə paylaş:
|