Enformasyon toplumunu

GİRİŞ

Geride bıraktığımız yüzyılda yaşanan bilimsel ve teknolojik gelişmeler; ekonomik, toplumsal ve siyasal doğrultuda çok boyutlu değişim-dönüşüm sürecini başlatmış, iki binlerin dünyasında yerleşik yapıların sarsılmasına, geleneksel ilişkilerin kırılmasına, toplumsal dokuların dönüşmesine yol açmıştır. Korku ve soğuk savaş temellerine dayalı dengelerin yerini, daha çok ekonomik süreçlerin belirlediği oluşumlar almıştır. Özünde, “gelişmiş ülkelerin ekonomik egemenliklerini yaygınlaştırılması” niteliği taşıyan küreselleşme yaklaşımlarıyla, bölgesel-etnik ve dinsel temelli bloklaşma ve yerleşme oluşumları, eş zamanlı olarak çıkmaktadır. Dünya genelini etkileyen küresel nitelikli Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) entegrasyonla, Avrupa Birliği (AB), NAFTA (Nort American Free Trade Agreement), EFTA (Europen Free Trade Associatıon) örneği bloklaşmalar ve bölgesel güç odakları, aynı süreçte oluşmaktadır. Bilimsel ve teknolojik devrim bu sürecin bütününü etkileyen bağımsız bir değişken olarak öne çıkmıştır. Bilişim ve iletişim, sürecin ortak paydası olarak, sistemin tümünü kökten etkilemeye başlamıştır. Sorun çözümleyici bilgi üretimi ve iletişimi, uluslararası tüm ekonomik ilişkileri yönlendirir olmuştur.

İnsanlık tarihi yeni ve hızlı bir değişim sürecine girmiş bulunmaktadır. Bu değişim sürecinin arkasında temel güç bilgidir. Çağlar boyu büyük öneme sahip olan bu güç, 21. yüzyılda var olabilmenin temel şartı haline gelmiştir. İnsanlık tarihi, tarım toplumu ve sanayi toplumu aşamalarından sonra artık 21. yüzyılda enformasyon toplumu ve uygarlığına geçmektedir. Birbirini izleyen bu uygarlıklar, iç içe de yaşanabilmektedir.

Enformasyon çağına girerken, sanayi toplumuna ait temel kavram ve kurumlar ciddi bir değişim geçirmektedir. Sanayi toplumunun temel kaynağı olan sermaye yerini bilgiye bırakmakta ve fabrika üretimi eksenli sanayi uygarlığından, bilgi üreten kurumların temel eksene oturduğu enformasyon toplumuna geçilmektedir. Bu dönüşümde bilgi artık kas gücüyle yapılan işlerin yardımcısı olmaktan çıkmakta ve işin esası haline gelmektedir. Böylece, üretim faktörleri arasında önemli bir yeri olan hammadde ve ucuz işgücü artık önemini kaybetmekte ve makine teknolojisi yerini de entellektüel teknolojiler almaktadır. Enformasyon toplumunun teknolojik altyapısını oluşturan İnternet teknolojileri, bilginin çok hızlı yayılmasını sağlamakta ve dünya küçük bir elektronik köy haline gelmektedir.

İnternet temelli bu yeni olgu toplumsal yaşamdan, iş yapma şekillerine kadar bir çok köklü değişikliler meydana getirmiştir. Bilgisayar ağlarının gündelik yaşama girmesiyle birlikte dünyanın çehresi değişmiş ve eskiden kağıt üzerinde yapılan bir çok iş artık bilgisayar ağları yardımıyla hızlı bir şekilde yapılmaya başlanmıştır.

Yirminci yüzyılın son çeyreğinde bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, toplumların tüm kesimlerinde, günlük yaşamın her alanında bilgisayar kullanımının çağın gereği olduğu bilincini yaratmış, ekonomik gelişme ve toplumsal refahın sağlanmasında elektronik ticarete stratejik bir önem kazandırmıştır. Elektronik ticaret olgusu, bu stratejik önemi nedeniyle işletmelerin, ülkelerin, bölgesel ve uluslararası kuruluşların gündeminde önemli bir yer tutmuştur. Bilgiyi üretme, yönetme, endüstriye uygulama ve toplumsal yarara dönüştürme rekabet gücünün en önemli göstergesi haline gelmiştir.

Bilgi ve iletişim teknolojileri sanayi, tek başına bir sanayi dalı olmaktan çıkmış ve diğer tüm sektörleri etkileyen, geliştiren temel ve doğurgan bir sanayiye dönüşmüştür. 21. yüzyılda gelişmekte olan ülkelerin, gelişmiş ülkeler arasında yer alması için bilgi teknolojilerini özümseyip üst düzeyde üretir hale gelmesi vazgeçilmez bir koşuldur. Bilgi teknolojileri sanayi, hizmet bileşeni ile birlikte, üretim ve satış değerleri itibarı ile dünyanın en büyük sanayi konumuna yükselmiştir. Bu sektörün gelişmişlik düzeyi, kuşkusuz işletmeler ve ülkeler açısından elektronik ticaretten pay almanın ve rekabet edebilmenin en önemli göstergesi olmuştur. Ancak, elektronik ticaretin gerektirdiği teknik altyapı kurulmuş olsa dahi, bir ülkenin, işletmenin e-ortamda piyasaya arz edeceği ürün ve hizmet konusunda da gelişmiş ülkelerle yarışabilecek durumda olması ve bunun sürekliliğinin sağlanması, e-ortamda yapılan ticaretten pay almanın bir başka önemli şartıdır. Gelişmiş ülkeler yüksek ve ileri teknolojiye dayalı katma değeri yüksek ürünlerle, küreselleşen dünya pazarında etkin bir rol oynamaktadırlar.

Bir çok yazar bugüne kadar insanlığın karşılaştığı en büyük teknolojik devrimin 20. yüzyılın sonlarına doğru çıktığına işaret etmektedir. Bu yazarlara göre elektronik ticaret, matbaanın icadı ya da Sanayi Devrimi kadar önemli bir dönüşümü simgelemektedir. Bu devriminin, dünya üzerindeki etkilerinin tahmin edilenden çok daha geniş olacağı ileri sürülmekte ve içinde bulunulan bu dönemde, elektronik ticaret devriminin başlarında olunduğu özellikle belirtilmektedir.

Elektronik ticaret, örgütsel ve bireysel seviyede tüm ticari faaliyetlerle ilgili işlemleri kapsamaktadır. Bu alanda üretilmiş, işlenmiş ve aktarılmış tüm sayısal veriler, metinler, sesler ve görsel imajların işlenmesi ve aktarılmasına dayanmaktadır. Bu alandaki önemli konular arasında tüketicinin korunması, rekabet, finans ve ödeme sistemleri, vergilendirme, fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları, güvenlik yasal düzenlemeler, uyuşmazlıkların sona erdirilmesi mekanizmaları bulunmaktadır. Buna ilave olarak elektronik ticaretin sosyo-kültürel etkileri de bu kapsamda değerlendirilmektedir.

İkibinli yıllarda, ancak enformasyon toplumu haline gelmeyi başarabilmiş ülkelerin küresel süreçte söz ve karar sahibi olabileceği, dolayısıyla elektronik ticarette üstünlük sağlayacağı ve refah toplumu olmaya devam edeceği ileri sürülmektedir. Bu nedenle, gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye, yaşanılan global gerçekler karşısında duyarsız kalmayarak, kendi yapısal özellikleri ve koşulları göz önüne alarak; enformasyon toplumuna doğru ekonomik ve toplumsal gelişimi ve dönüşümü sağlayabilmesi ve rekabetçi dünyada yerini alabilmesi için, bilim ve teknolojiyi üreten, sanayiye uygulayabilen ve toplumsal faydaya dönüştürebilen konuma gelmesi, elektronik ticareti bilgi ve iletişim teknolojileri yeteneğinin geliştirmenin bir aracı olarak görmesi ve buna yönelik politikalara öncelik vermesi kuşkusuz büyük önem taşımaktadır.

Bu yüksek lisans tez çalışmasının metodolojisinin verildiği birinci bölümü; öncelikle enformasyon toplumunun doğuşu, gelişimi, tanımı ve temel özelliklerinin yer aldığı ikinci bölüm izlemektedir. Enformasyon toplumunun doğuşu anlatılırken, sosyo-ekonomik gelişme sürecinde, avcı-toplayıcı/göçebe toplumdan tarım toplumuna, oradan sanayi toplumuna ve nihayet enformasyon toplumuna geçiş süreci incelenmiştir. Bilgi çağında yeniden şekillenen enformasyon toplumu kavramının tanımlamaya çalıştığı değişim süreci ve bu sürecin belirleyicisi temel karakteristikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca, enformasyon toplumlarında faaliyet gösteren örgütler de bilginin yeri ve bilgiyi ulaştırmada iletişimin önemi ele alınmıştır.

Üçüncü bölümde ise, enformasyon teknolojilerinin gelişmesi sonucunda, tarih boyunca dünya haricinde uzayda başka dünyalar arayan insanoğluna alternatif bir uzay olarak sunulan Siberuzay incelenmiştir. Siberuzay’ın en etkili aracı olarak İnternet ve İnternet’in gelişimi, araçları, uygulamaları, önemi ve yararları üzerinde durularak, diğer Siberuzay araçları fazla teknik detaya girilmeden açıklanmıştır. Ayrıca bu bölümde, elektronik ticaret kavramı irdelenmekte, elektronik ticaretin gelişim süreci, geleceği, ekonomiye ve sosyo-kültürel etkilerine değinilerek, istatistikler ve örnekler yardımıyla elektronik ticaretin fırsatları ve belitsiz tehlikeleri stratejik bir bakış açısıyla incelenmiştir. Elektronik ticaretin şirketlere sağladığı avantajlar göz önüne alınarak, elektronik ticaret stratejilerine yer verilmiştir.

Dördüncü bölümde ise, henüz gelişmekte olan ülkeler statüsünde olan Türkiye’nin, söz konusu gelişmelerin neresinde olduğunu tespit edebilmek için, enformasyon toplumunun temel özellikleri ile bir karşılaştırma yaparak, enformasyon toplumuna temel şeklini veren bilim, teknoloji ve eğitimle ilgili gelişmeleri irdelenmiştir. Enformasyon toplumu ile elektronik ticaretin birbiriyle olan çift yönlü etkileşimi göz önüne alınarak, bu etkileşimin Türkiye üzerine yansımaları incelenmiştir.