Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

b) Şa’n-ı Nüzul

Şa’n-ı nüzul sözcüğü her ne kadar bazı tefsir ve Kuran ilimleri kitaplarında, özellikle de son zamanlarda kaleme alınmış eserlerde kullanılmışsa da,⁴⁴⁸ Kuran ilimleri uzmanları ve müfessirlerinin neredeyse genele yakını onun hakkında müstakil bir bahis açmamış hatta onun için bir tanımlama dahi zikretmemişlerdir. Şayet bunun sebebi onlara göre şa’n-ı nüzul ile sebeb-i nüzulün aynı şey olmasıdır. Bu yüzden bazı Farsça tefsirlerde sebeb-i nüzul yerine sıkça şa’n-ı nüzul ibaresinin kullanıldığı görülmektedir.⁴⁴⁹ Nitekim iniş sebeplerini toplamış olan Farsça kitaplardan birisine “Nemune-i Beyyinat der Şa’n-ı Nüzul-i Ayat” ismi verilmiştir. Fakat muasır bilim adamlarından birisi şa’n-ı nüzul için sebeb-i nüzulden ayrı bir tanım getirmiş ve bu ikisi arasında fark olduğunu savunmuştur. O, şa’n-ı nüzulü şu şekilde tanımlamıştır:

“Kuran’dan bir ayet veya surenin bir şey hakkında nazil olarak onu şerh ve beyan etmesi veya ondan ibret alınmasını sağlamasıdır.”⁴⁵⁰ Bunun sebeb-i nüzulden farkını ise şöyle izah etmiştir:

“Sebeb-i nüzulde ayetler indiği zamanda vuku bulmuş veya ortaya çıkmış bir olay veya mesele hakkında olup, söz konusu meseleyi çözmek içindir. Fakat şa’n-ı nüzul, Kuran’ın indiği zamanda vuku bulmuş olaylardan daha genelini kapsamaktadır. Yani geçmiş zamanda gerçekleşmiş olayları da kapsamaktadır.”⁴⁵¹ Bu açıklamaya göre Ebrehe’nin olayı şa’n-ı nüzuldür ama sebeb-i nüzul değildir. Zira bu olay Kuran’ın indiği zamanda vuku bulmamıştır. Bizim görüşümüze göre şa’n-ı nüzul için “şa’n” kelimesinin sözcük anlamları⁴⁵² ve onun bazı tefsirlerde kullanılan terminolojik manası⁴⁵³ arasındaki münasebet riayet edildiğinde en uygun tanım şudur: “Şa’n-ı nüzul hakkında Kuran’ın bir bölümünün (ayet veya ayetler ya da bir surenin) indiği olaylardır.”⁴⁵⁴ Sebeb-i nüzul ve şa’n-ı nüzul için beyan ettiğimiz tanımı dikkate alacak olur ve bu ikisine ait mısdakları göz önünde bulundurarak bu iki kavram arasındaki farkı şu şekilde açıklayabiliriz: Bu ikisi arasında mefhum açısından bir tebayün bir ayrışma vardır. Mısdak ve kullanım alanları açısından ise eksik girişimlik (umum ve husus min vech) vardır. Bazı konular hem sebeb-i nüzuldür; Emir’ül Müminin’in (a.s) leylet-ül Mebit vaktinde gösterdiği fedakârlık bunun örneğidir:

“İnsanlardan bazıları canını Allah’ın hoşnutluğuna satar.”⁴⁵⁵ Ayeti hem bu konuda sebeb-i nüzuldür; zira o Hazretin (a.s) gösterdiği fedakârlığın hemen ardından inmiştir. Hem de şa’n-ı nüzuldür; çünkü o fedakârlık hakkında inmiştir. Bazı konular sadece şa’n-ı nüzuldür ve sebeb-i nüzul değildir. Hakkında Fil suresinin nazil olduğu Ebrehe olayı buna bir örnektir, zira bu sure o olay hakkında inmiştir denilebilir. Fakat onun iniş sebebi değildir. Çünkü bu olayın ardından inmemiştir. İşte bu yüzden, bu olayı esbab-ı nüzulde zikreden Vahidi’ye Suyuti itiraz etmiş ve demiştir ki: “Hiçbir şekilde bu olay iniş sebeplerinden değildir.”⁴⁵⁶ Bazı konular sadece sebeb-i nüzuldür ve şa’n-ı nüzul değillerdir. Hz. Ali’nin (a.s) rükû halinde yüzüğünü fakire vermesi konusunda inmiş olan “Şüphesiz sizin veliniz Allah’tır, Resulüdür ve iman edip namazı ikame edenler, rükû halinde zekât verenlerdir.”⁴⁵⁷ ayeti bunun bir örneğidir. Çünkü bu ayet o infakın ardından ve onun gereksinimi olarak nazil olmuştur. Ama bu onun şa’n-ı nüzulü değildir. Çünkü ayet müminlerin velisini ve velayet konusunu tayin etmek için inmiştir. Onun infakı hakkında değil. Şa’n-ı nüzul ve onun sebeb-i nüzulden mefhum ve mısdak açısından farkı anlaşıldığına göre şimdi bu iki konunun birbirinden ayrı tutulmasının zarureti ortaya konulacaktır.