Eşgüdümlü insan ve hayvan bruselloz sürveyans kılavuzu
Yüklə 169,86 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bölüm 1 Giriş
- Bölüm 2 Bruselloz epidemiolojinin gözden geçirilmesi
- Bölüm 3 Bruselloz sürveyans sisteminin tasarımında kritik hususlar
- 1. İnsan ve hayvanlara ait sağlık olayları için göstergeler tanımlamak
- 2. Açıkça tanımlanmış hedefler tespit etmek
- 3. Spesifik vaka tanımları geliştirmek
- 4. Mevcut veri kaynaklarını tespit etmek veya bir akış şeması da dahil olmak üzere yeni veri toplama sistemleri geliştirmek
- 5. Sahada yöntemlerin pilot testini yapın
- 6. Bruselloz sürveyansında laboratuarın rolünü tanımlayın
- 7. Sistemin geçerliliğini kontrol edin
- 8. Sürveyans verisini analiz edin ve yorumlayın
- 9. Bilgi yayma yöntemleri geliştirin
- 10. Bruselloz sürveyans sistemlerini değerlendirin
|
Eşgüdümlü insan ve hayvan bruselloz sürveyans kılavuzu Hazırlayan: A. Robinson Hayvansal Üretim ve Sağlık Şubesi FAO Tarım Departmanı Bu yayındaki materyalin gösterilmesi ve sunumu, herhangi bir ülkenin yasal konumu, toprakları, yetkili makamlarının kent veya bölgesi, hudutlarının sınırlandırılması hakkında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü adına herhangi bir fikir beyanını içermez.
Herhangi bir hastalık kontrol veya eradikasyon programında kararlar bilgi temelinde alınmalı. Bu bilgi hatalı veya yanlı ise yanlış karar alma olasılığı daha yüksektir. Böylelikle herhangi bir program için kilit davranış, özeti yapılmış verinin en iyi Bölüm 1 Giriş Bruselloz bir çok gelişmiş ülkede eradike edilmiş veya eradike edilmeye yakın olsa dahi özellikle hayvancılığın esas gıda ve gelir kaynağı olan birçok bölgede temel halk sağlığı veya hayvan sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Brusellozun endemik kalmasının birçok sebebi bulunmaktadır. Bu sebepler arasında çiftlik hayvanları sürülerinin yayılmasıyla birlikte kontrol edilemeyen hareketlerin olması, veteriner destek hizmetlerinin ve aşıların eksikliği, ve enfeksiyonun yayılmasına sebep olan hayvancılık uygulamaları sayılabilir. İnsan vakaları, yurtdışına seyahatinden, geleneksel pişmemiş süt ürünlerinin kullanımından sonra veya enfekte olan hayvanlarla temas ettikten sonra olmaya devam eder. Bir ülkede veya bir bölgede bruselloz kontrol, önleme veya eradikasyon yaklaşımı birçok faktöre bağlıdır, örneğin hayvan sürüleri arasındaki enfeksiyon düzeyi, hayvancılık faaliyetinin tipi, ekonomik kaynaklar, halk sağlığına olan etki, ve uluslararası ticaretin potansiyel etkileri. Doğru ve güncel epidemiolojik bilginin olmadığı bir yerde politika belirlemekten sorumlu olan kimselerin aldığı kararlar muhtemelen sezgisel olacaktır. İnsan ve hayvan popülasyonları için geliştirilen bu genel sürveyans kılavuzların amacı, yeni veya mevcut bruselloz programlarının geliştirilmesi ve izlenmesi için kullanılabilecek bir dizi prensip ve teknikler sağlamaktadır. Kılavuzlar aynı zamanda halk sağlığının korunması için tasarlanan düzenleyici ve istişari önlemlerin etkinliğinin değerlendirilmesine yardımcı olabilir. Yeni sürveyans sistemlerinin geliştirilmesi veya mevcut olanların gözden geçirilmesi için bu kılavuzların kullanılmasında bütün tavsiyelerin kabul edilmesi olası veya hatta gerekli değildir. Bunun yerine en azından başlangıçta bölgesel kaynaklara, ihtiyaçlara, bilgiye ve uygulamalara uyması için spesifik tavsiyeler adapte edilmelidir. Gelişme kaydedildikçe sonuçta başarıyı sağlamak için değişiklikler ona göre bütünleştirilebilir. Gelişme kaydedilmezse epidemiolojik göstergelerden belirli notlar alınmalı ve sezgisel veya siyasi sebeplerden ziyade bu bilgi ışığında düzeltmeler bu bilgiye dayanılarak yapılmalı. Bölüm 2 Bruselloz epidemiolojinin gözden geçirilmesi Bruselloz, insanlar ve evcilleştirilmiş ve feral (yabanıl) çeşitli türde hayvanlarda meydana gelen zoonotik bir hastalıktır. Burada esas sorun teşkil eden üç Brusella türü şunlardır:
Yukarıdaki bütün Brucella spp. konakçı-spesifik değildir ve uygun koşullar altındaki diğer hayvan türlerine bulaşabilir. Rezervuar türlerde ilk enfeksiyonun ardından çoğunlukla düşüğün ve sonrasında geç veya sürekli infertilite gelir. Enfeksiyon genellikle hayvanlarda kroniktir ve tedavi nadiren uygulanır. Enfekte olan hayvanlar, yavru atma ve sonrasında partürisyonun ardından uterin akıntıda ve aynı zamanda kolostrumda ve sütte organizma döker. Bruselloz sürüleri ilgilendiren bir problemdir. Aslında kontamine materyalin yenmesiyle sürü içerisinde yayılır. Veneral enfeksiyonlar da olabilir, fakat bu çoğunlukla B. suis enfeksiyonlarıyla görülür. Konjenital (in utero) veya latent enfeksiyonların izleyen gelişmeleriyle perinatal enfeksiyonlar da olabilir. Sürüler arasında yayılma asemptomatik kronik olarak enfekte olmuş hayvanlarda başlamasıyla ortaya çıkar. İnsan enfeksiyonları, değişken inkübasyon süresi (birkaç gün ile birkaç ay arasında) ve klinik işaretler ve semptomlar, değişken süreleri olan aralıklı veya düzensiz ateşle birlikte baş ağrıları, yorgunluk, aşırı terleme, ürperme, depresyon ve kilo kaybı ile karakterizedir. Lokalize süpüratif enfeksiyonlar da olabilir. Hastalığın seyri, özellikle tedavi edilmemiş veya yetersiz tedavi edilmiş kişilerde değişebilir. İnsanlarda ve hayvanlarda klinik bruselloz teşhisi ilk olarak uygun serolojik veya diğer immünolojik testlerle yapılır ve bakteriyolojik izolasyon ve etkenin tanımlanmasıyla onaylanır. Enfeksiyonunun insanlara bulaşması derideki çatlaklardan ve daha sonra doğrudan dokuyla temasla, kan, ürin, vajinal akıntı, abort edilmiş fetus veya plasentada olabilir. Gıda kaynaklı enfeksiyon, pişmemiş süt veya diğer süt ürünlerinin yenmesinden sonra ortaya çıkar ve nadiren enfekte olmuş hayvanın pişmemiş etinin yenmesinden olabilir. Laboratuarlarda ve mezbahana ortamında mesleğe bağlı hava kaynaklı enfeksiyonların olduğu dokümante edilmiştir. Kazayla canlı aşı inokülasyonu (B. Abortus Suş 19 ve B. Melitensis Rev. 1). İnsanlarda veneral ve konjenital enfeksiyona dair vaka bildirimleri de vardır. Sığır brusellozun (B. abortus) eradike edildiği ülkeler haricinde hastalık dünyanın her yerinde olmaktadır. Bu genellikle en az beş yıl boyunca hiçbir vaka bildiriminin olmaması şeklinde tanımlanır. Bu ülkeler, Avustralya, Kanada, Kıbrıs, Danimarka, Finlandiya, Hollanda,yeni Zelanda, Norveç, İsveç ve Birleşik Krallıktır (2002 Dünya Hayvan Sağlığı Teşkilatı (OIE) Raporları). Avrupa’daki Akdeniz ülkeleri, kuzey ve batı Afrika, Yakın Doğu ülkeleri, Hindistan, Orta Asya, Meksika ve Orta ve Güney Amerika özellikle etkilenmektedir. B. melitensis bazı ülkelerde hiç tespit edilmemişken küçük ruminantlardan hiç eradike edildiğine dair hiçbir güvenilir rapor bulunmamaktadır. İnsanlar için enfeksiyon kaynakları ve bulunan Brucella spp. türleri, coğrafi bölgeye göre değişmektedir. Bu, mesleki veya gıda kaynaklı bir enfeksiyondur. Hem sporadik vakalar ve epidemiler insanlarda görülür ama çoğunlukla hastalık veya enfeksiyon ya tanınmamaktadır veya teşhis edilmemişse halk sağlığı yetkililerine bildirilmemiştir. Önleme yöntemleri arasında, bütün süt ürünlerinin pastörizasyon edilmesi dahil olmak üzere mesleki veya gıda kaynaklı risklerin azaltılması için sağlık eğitimini verilmesi sayılır. Fakat eğitim kampanyaları tam olarak enfeksiyon riskinin elimine edilmesiyle hiçbir zaman sonuçlanmamıştır ve insan enfeksiyonlarının nihai olarak önlenmesi hayvanlarda enfeksiyonun eliminasyonu bağlamında kalmıştır. Yavru atma risklerini azaltmak ve hayvan sürüsünün immünitesini arttırmak için bütün damızlık hayvanların aşılanması ve enfekte olmuş hayvanların veya sürülerin ırklarının ayrılması ve itlaf edilmesiyle önlem faaliyetleri başarılabilir. Bölüm 3 Bruselloz sürveyans sisteminin tasarımında kritik hususlar Epidemiolojik sürveyans, sağlıkla ilgili verinin sürekli ve sistematik olarak toplanması, analizi ve yorumlanmasıdır. Bu süreç, insan veya hayvan popülasyonlarında, veya bruselloz gibi bir zoonoz durumunda her iki popülasyonda da sağlık olaylarının tanımlanması ve izlenmesinden oluşur. Örneğin bir sürveyans sisteminin cevaplaması için sorulabilecek tipik sorular aşağıdaki gibi olabilir:
Sürveyans sistemleri metodoloji, içerik ve hedefler bakımından değişiklik gösterdiği için bir sistemde önemli olan bir diğerinde daha az önemli olabilir. Örneğin sadelik ve zamanındalık gibi diğer özelliklerde başarılı olabilmek için sürveyansta sensitiviteden/hassasiyet (enfeksiyon tespit edebilmek) ödün vermek gerekebilir. Fakat sürveyans testlerinin yeterli hassasiyeti ve spesifitesi/özgüllüğü olmalı ve uygun bir şekilde standartlaştırılmalıdır. Böylelikle sürveyans sistemleri, “adapte et, olduğu gibi kabul etme” sloganıyla birlikte esnek olmalıdır. Geleneksel olarak pasif ve aktif sürveyans arasında bir ayırım yapılır. Pasif sürveyans (veya izleme) Sağlık veya Veteriner Departmanının bruselloz hakkında edindiği rutin zorunlu raporlar iken aktif sürveyans araştırmalar, sörveyler veya epidemiolojik çalışmalar yaparak pasif veriyi tamamlamak üzere spesifik çalışmaların yapılmasıdır. Pasif sürveyans genellikle aktif sürveyanstan daha az maliyetlidir ama sensitivitesi ve spesifitesi çoğunlukla bilinmemektedir. Aktif sürveyans daha sepsifiktir ve sensitiftir ve sistemin performansı ölçülebilmelidir. Bu iki veri toplama sistemi birbirinin yerini tutamaz ama her ikisi de gereklidir ve mümkün olan yerde birbirleriyle entegre edilmelidir. Bruselloz etkin bir sürveyans programının tasarlanması esnasında bir dizi zorluğu beraberinde getirir. Enfeksiyon semptomatolojik olarak insanlarda ve hayvanlarda kroniktir ve inkübasyon süreleri değişebilir ve laboratuar onayları gerekir. İnsanların hayvan rezervuarlarıyla bağlantısı iti tanımlanmamış olabilir. Hastalık çok büyük önem teşkil ettiği yerlerde hayvan popülasyonları iyi bir şekilde tespit edilmemiş, sayılmamış veya hatta uzun bir süre erişilmemiş olabilir. Eşgüdümlü bir insan ve hayvan bruselloz sürveyans sisteminin tasarlanması ve kullanımında on temel adım vardır ve bunlara aşağıda değinilmiştir: 1. İnsan ve hayvanlara ait sağlık olayları için göstergeler tanımlamak Sürveyans her zaman sonuca odaklı olmalı ve böylelikle sürveyans altında hastalıkla ilgili olaylara odaklı olmalıdır. Bunlar arasında spesifik epidemiolojik göstergeler vardır. Örnek: toplam vaka sayısı, insidans ve prevelans hızları, hospitalize edilen günlere göre ölçülen hastalığın ciddiyet düzeyi, ve insanlar için kaybedilen verimli gün veya hayvanlarda azalmış fertilite gibi ekonomik etkiler. Sürveyans göstergeleri birkaç formda olabilir:
İdeal durumda, özellikle risk altındaki sürü popülasyonu zaman içerisinde değişirse hızlar tercih edilir. İnsidans hızları (örn. yeni vakalar), sürveyansı yapılan hastalık veya enfeksiyon dinamiklerini prevelans hızlarından (örn. bütün vakalar) daha iyi yansıttıklarından dolayı daha faydalıdır. Spesifik sürveyans göstergeleri tespit edilebilir. Örnek;
Bütün göstergeler, halen orijinal amacına uygun olduğundan emin olunması için periyodik olarak değerlendirilmeli. Bazı sürveyans programlarında faydalı olabileceği ihtimali düşünülerek çok fazla veri toplama eğilimi vardır. Dolayısıyla mutlaka “bilinmesi gerekir” ve “bilinse iyi olur” arasındaki ayrımın bilinmesi gerekir ki “bilinmesi gerekir” cümlesini söylettiren bilgi, sistemin tasarlandığı gibi işler kılınması için çok önemlidir. 2. Açıkça tanımlanmış hedefler tespit etmek Bruselloz için aşağıdaki hedefler sayılabilir:
3. Spesifik vaka tanımları geliştirmek İnsan hastalığı söz konusu olduğunda laboratuar testleriyle birlikte bir dizi semptom ve belirtilerin olası, şüpheli veya kesin vaka olarak tanımlanası gerekir. Hayvanlar söz konusu olduğunda Brucella türlerinin serolojik kanıt olmadan veya serolojik kanıt ile izolasyon tekniği kullanılır. Hangi sistem seçilirse seçilsin kapsamlı ve karşılıklı olarak özel olmalıdır. Bir başka deyişle her hayvan sürüsünü veya her hayvanı bir kategoriye veya yalnızca tek bir kategoriye koymak mümkün olmalı. Hayvanlar için bu, pozitif, negatif veya belirsiz olabilir. bir hayvanın ne kadar süre belirsiz kategorisinde kalabileceği konusunda bir zaman sınırı olmalı. Hayvan sürüleri veya bölgeler için ilerlemenin ölçülmesi için spesifik tanımların olması önemlidir. Bilgisayar tabanlı bir kayıt sistemleri için kategorizasyon açıkça gereklidir. Çoğunlukla Brucella enfeksiyonunun bir nihai sonucu olan yavru atma, laboratuar araştırmasını gerekçelendiren ve bir eradikasyon programının ileriki aşamalarında faydalı bir sentinel olay olsa da birden fazla sebebi olabileceği için güvenilmez bir vaka tanımı olur. 4. Mevcut veri kaynaklarını tespit etmek veya bir akış şeması da dahil olmak üzere yeni veri toplama sistemleri geliştirmek Brucella sürveyansı için bazı kısımların veya tamamının adapte edilip edilemeyeceğini görmek için her zaman hangi sistemlerin kullanıldığını dikkatlice gözden geçirin. Örneğin, rutin bağışıklama için hayvan sürülerine veya çiftlik hayvanları piyasasına ziyaretler yapılmaktaysa aynı zamanda Brucella serolojisi için kan örnekleri almak mümkün olabilir. Bir sürveyans programı tasarlanırken cevaplanması gereken sorular aşağıdadır:
Süreç içerisinde her bir adımın dahil etmek için bir akış şeması yapılmalı. Bu aşamada bilgisayarlı veritabanında her uzmanla konsültasyon sisteminin geliştirilmesi son derece tavsiye edilmektedir. 5. Sahada yöntemlerin pilot testini yapın Özellikle yeni olan herhangi bir sistemde her zaman öngörülmeyen problemler olacaktır. Bu yüzden pilot test her zaman gereklidir. Örneğin, anketleri, formlar ve bilgisayar programlarını önceden test edin. Temel sorunların çıkması katılımcıların güvenlerini kaybetmeleriyle sonuçlanabilir. Veteriner hekimliği verisinin toplanması, özellikle veri sahiplerinin şüpheleri varsa veya bu kişiler yardımcı olmuyorsa gerçek sorunlar yaratabilir. Yaratıcılık ve bazı teşviklere ihtiyaç olabilir. 6. Bruselloz sürveyansında laboratuarın rolünü tanımlayın Tıbbi veya veteriner laboratuarlarının yöneticileri, iş yükleri artacağı için planlama aşamasına her zaman katılmalı. Hem bölgesel hem de merkez laboratuarların eğitim, ekipman, ayıraçlar ve malzemeler de dahil olmak üzere mevcut ve potansiyel kaynaklarını tespit edin. Bütün testler Standart Çalışma Prosedürleriyle (SOPs) dokümante edilebilmeli ve kalite kontrol programlarını bünyesinde bulundurmalı. Birçok ülke şuan çıktılarının bilgisayardan verildiği bazı otomatik laboratuar testlerine sahiptir. Sahada testlerinin kullanılması gerekiyorsa yeterli ve uygun bir eğitim verilmeli ve dokümante edilmeli, katılımcılar kontrol (sağlama) örneklerinin kullanımı da dahil olmak düzenli yeterlik testinden geçmeli. 7. Sistemin geçerliliğini kontrol edin İster bilgisayarda olsun isten kağıt belgelerde, hatalar her zaman olabilir. Sürveyans veri tabanından ilk derecede sorumlu olan kişi, epidemiologlarla birlikte eksik veri de dahil olacak şekilde, diyelim ki vaka bildirimlerinin %10’u kadar, hata kontrolü için bir rutin geliştirmeli böylelikle esas hatalar önlenebilir. Kayıtlara sağlama sayıları eklenebilir veya önemli veri bir satıra iki kere girilebilir böylece kendi değerini onaylamış olur. 8. Sürveyans verisini analiz edin ve yorumlayın Genel olarak veri setini daha anlaşılır kılmak için açıklayıcı veri analizinin içinde kullanım teknikleri olmalıdır. Verinin esas özelliklerini özetlemek, dağılımlarını sadeleştirmek ve analizde uç değerlerin etkisinin değerlendirmesi de dahil yapılacak analizleri netleştirmek için görsellerin kullanımı mümkün olabilir. faydalı veri seti özetleri ortaya çıkarabilmek için geniş yelpazede bilgisayarlı grafikler ve haritalama teknikleri mevcuttur. Gerçek sürveyans yapma sanatı, verinin gösteriyor gibi gözüktüğüyle brosellozun bilinen epidemiolojik özelliklerini yorumlamada yatar. Tarihsel veriyle karşılaştırma yapma da dahil olmak üzere daha basit olandan daha karmaşık olana doğru ilerleyerek sürveyans, uygun eyleme geçmek için temel sağlar. Fakat kilit mesele, verinin özünde olan sınırlamaları bilmek ve onların tanımlanmasında net olmaktır. Sürekli sorgulamaya hazır olun. Örneğin, daha önce Brucella olmayan alan olarak düşünülen bir yerde yeni vakalar ortaya olduysa vaka tanımı mı değişti? Neden ilçe birçok enfekte olmuş hayvan sürüsü bildirimi yaparken komşu ilçede hiçbir bildirim yoktur? Risk faktörlerini tespit etmek için gerçekleştirilen epidemiolojik çalışmalar genellikle ayrıca veri toplamak için tasarlanırken, daha yoğun çalışmalarla devam ettirilebilecek şekilde hayvan sürüleri için potansiyel risk faktörlerini tespit etmek için yüksek insidansa karşılık yavru atma veya sıfır insidans alanlarını kullanarak basit vaka-kontrol çalışmaları yapmak mümkündür. Örneğin, büyük sürüler enfekte olmak bakımından küçük sürülerden daha büyük risk altında mıdır? Bu aşamada istatistik yardım tavsiye edilebilir. 9. Bilgi yayma yöntemleri geliştirin Açıkçası, yeni sürveyans bilgisi, sonuçlar ve tavsiyeler acilen bunları bilmesi gereken kimselere gönderilmezse çok yakın bir zamanda lüzumsuz olur. Aynı şekilde veri sağlayanlar sürekli bilgilendirilmez ise heveslerini kaybedebilirler. Dolayısıyla ilçeye ister posta, faks veya elektronik olarak gönderilen basit bir bülten olsun, isterse karar vericiler için daha karmaşık bir analiz seti olsun düzenli bir bilgilendirme sistemi geliştirilmelidir. Gazete, radyo, televizyon ve internet siteleri gibi araçlar başta çiftlik hayvanları yetiştiricileri olmak üzere halkın bilgilendirilmesi için kullanılabilir. 10. Bruselloz sürveyans sistemlerini değerlendirin İdeal durumda, bir sürveyans sistemi değerlendirmesi, tercihen bruselloz epidemiolojisinde tecrübeli olan bağımsız bir birey veya grup tarafından düzenli aralıklarla yapılmalı. Sistemden sorumlu olanlardan aşağıdaki bileşenleri belgelemeleri istenmelidir:
Özet olarak, sürveyans programları etkin olduğu düşünülen en az üç temel gereklilikleri yerine getirmeli.
Hem sürveyansı yürütenlerin hem de sürveyans verisini gerçek ortamda kullananların ihtiyaçları karşılanmalıdır. Fakat mükemmel bir sürveyans sistemi yoktur ve hassasiyet ve sadelik arasında ödün verilmelidir. Her sistem benzersizdir, ve yapılacak işler ve sisteme sağlanacak kaynaklar arasında denge kurulması gerekir. Genel rehberlerin amacı herhangi bir sistemi objektif, açık, yeknesak ve sade yapmaktır. Her zaman doğru ve zamanında sürveyans doğru kararların alınmasını sağlamaz, ama yanlış karar olma ihtimalini azaltmalıdır. Eğer bilgi kullanılmadığı taktirde bir sürveyans sisteminin kaynak israfı olduğunu hatırlayın: zaman, personel ve para. Yüklə 169,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|