Eşgüdümlü insan ve hayvan bruselloz sürveyans kılavuzu
Hayvan sayısı ve hayvan sürülerinin ve köylerin tanımlaması hakkında bilgi
Yüklə 169,86 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Bruselloz kontrol programı aşaması
- 7. Laboratuar desteği ve test stratejiler
- 8. Sürveyans için veri kayıt sistemler
- Münferit hayvan örnek formu
- Serum banka araştırma formu
- 9. Bruseloz sürveyans göstergeleri
- 10. Sürveyans verisi için epidemiolojik analizler
- Münferit sürüler için enfeksiyon kaynağını araştırmak
- Zaman ve yere göre trendleri gözlemlemek için agrege tanımlayıcı veriyi kullanmak
- Bir vaka-kontrol çalışması formatında sürüleri kullanarak risk faktörlerini belirlemek
- 11. Sürveyansta politik ve yasal faktörler
- 12. Sürveyansta mali ve idari faktörler
- 13. Sürveyansta kültür, motivasyon ve eğitim faktörleri
5. Hayvan sayısı ve hayvan sürülerinin ve köylerin tanımlaması hakkında bilgi Çoğu ülkenin, hayvancılık verisinin toplanması için spesifik aralıklarla tamamen sayım yapıldığı sistemlerden tutun intermittan örneklem programlarına kadar çeşitli yerleşik bir sitemleri vardır. Periyodik sayım verisi sayımlar arası tahminlerle de güncellenebilir. Partürisyonlar çoğunlukla mevsimsel olduğu için yıl içerisinde örneklemenin yapıldı dönemde belirlenmelidir. İdeal olarak sürülerin sayısı ve dağılımları bilinmelidir. Fakat hayvancılık üretiminin dinamikleri dikkate alındığında herhangi bir istatistik veri çok geçmeden güncelliğini yitirir. Aynı şekilde hayvancılık verisi herhangi bir vergilendirme sistemiyle ilgiliyse muhtemelen yetersiz bildirimde yan tutma olacaktır. Böylelikle sürveyans kullanımı için tamamlayıcı bilgi kaynaklarından sorumlu olanların (ilçe veteriner listesi, çiftçi veya kooperatif teşkilatları üyeleri, ve hatta hava fotoğrafı) örneklem programını mümkün olduğunca tamamlamaları önerilir. Bazı ülkelerde bütün hayvan sürüleri Veteriner Dairesi veya başka bir resmi kuruma kayıtlıdır. Sürülerin birden fazla sahibi varsa bir tanesi birden fazla sürüsü olan esas sahip için ve bir diğeri de yalnızca bir tane sürüsü olan doğrudan sahip için olmak üzere iki sicil tutmak gerekebilir. Otlatmak amacıyla göçmen veya yayla sürülerinin izin alması gerebilir ve uygun olarak aşılanmış ve hayvanlarını kaydeden sürü sahiplerine verilir. Hastalık kontrol ve sürveyans amacıyla birçok farklı hayvan ve sürü tanımlama sistemleri kullanılmaktadır. Bruselloz sürveyansı için, en az sürü tanımlayıcıların olması gerekir. Örnek: kalıcı kulak veya kuyruk etiketi, kulak küpesi, dövmesi veya damgalama. Tek tek hayvan tanımlayıcıları kullanılıyorsa aşı durumlarıyla ilgili bilgi de dahil edilmelidir. Bazı ülkelerde piyasaya verilmeden veya kesilmeden önce pozitif test reaktörleri için sürünün menşeini bulmak amacıyla geçici tanımlayıcılar takılır. Kayıplar kazayla veya maksatlı olarak oluşabileceği için mükemmel bir tanıma sistemi yoktur; ama özellikle sürü menşeinin aslı bulunmak isteniyorsa, güvenilir bir sürü tanımlama sistemi herhangi bir sürveyans sisteminin ayrılmaz parçası olur. 6. Bruselloz kontrol programı aşaması Kontrol ve olası eradikasyon içerisinde çoğunlukla çakışan dört safha vardır:
Örnekleme seçimi ve izlenecek sürü tipleri açıkça bruselloz kontrol aşamasına bağlıdır. Örnek: Enfekte olan sürülerin prevelansı düşük bir düzete indirildikten sonra uygun olan bütün hayvanları test etmeye devam etmek ekonomik olmaz ve sürveyans sorunlu sürülere, yavru atma olaylarına, enfekte olduğu bilinen sürülere yakın olan sürüler, ve pazarlarda ve kesimevlerindeki gibi çiftlik dışı testlere odaklanmaktadır. 7. Laboratuar desteği ve test stratejiler Bruselloz kontrolü ve sürveyansı için iki tip laboratuar desteği gereklidir: bakteriyolojik test ve serolojik test. Bakteriyolojik Testler Yavru atma materyallerinden (fetal mide içerikleri ve kotilendonlar), süt ve vajinal akıntılardan ve aynı şekilde supramammary lenf nodları gibi kesilmiş olan reaktör hayvanlardan bütün şüphelenilen Brucella spp. izolasyonu ve tespiti için uygun tesisler gerekir. İdeal olarak biyo-tiplendirmeyle Brucella spp. izolatlarının “parmak izi çıkarılmalıdır. Periyodik olarak izolatlar DSÖ/FAO ile İşbirliği Merkezine gönderilerek onaylanmalıdır. Brucella spp.’ye laboratuarda maruziyet sıklıkla olduğundan dolayı brucellae izolasyonu için kullanılacak herhangi bir laboratuarın insan enfeksiyon riskini en aza indirmek için öncelikle biyo-tehlike koruma sistemleri olması gerekir. Serolojik Testler Bruselloz için birçok serolojik test geliştirilmiştir veya geliştirilmektedir. Fakat serolojik sürveyansın başarılı olması için yalnızca birkaç testlere odaklanması, ve kalite kontrolünden geçirildiğinden ve mevcut tesislerle gerçekleştirilebildiğinden emin olunması tavsiye edilir. Hiçbir test %100 hassas ve spesifik olamayacağı için, yeterli testler yapılmaktaysa sonuçlar da netleşeceği yanlış düşüncesiyle “batarya” test yaklaşımı kullanmak tavsiye edilmemektedir. Bunun yerine ihtiyaç olan şey, bir örnek ve tanımlanmış amaçları olan açıkça tanımlanmış test stratejisi, ve brusellozun epidemiolojik özelliklerini dikkate alan sınır vakalara karşı dikkatli bir yaklaşımına ihtiyaç vardır. Standart Tanı Testleri ve Aşılar OIE El Kılavuzu (OIE, 2000) sürveyans için yapılan yalnızca bazı testler resmen tanınmaktadır. Eğer yeterince hassas ve spesifik ise herhangi bir ülke programlarında tanı, kontrol ve sürveyans amacıyla kullanılan diğer testler beyan edebilir. Sürünün enfekte olup olmadığını kesinleştirmek için tek tek hayvanlar test edildiğinde test edilen hayvanların sayısı ve sürünün sağlık durumunu belirlemek için kullanılan reaktörlerin sayısı sürünün hassasiyet ve spesifisitesinin etkilenmesinde çok önemli olur. Test spesifisitesi %100’dan az ise test edilen hayvanların sayısı artığından en az bir yanlış-pozitif hayvan olasılığı artar ve böylece sürü spesifisitesi artar. Sürü sensitivitesi, sürü negatif kestirim değeri ve sürü aparan prevelans, test edilen havanların sayısıyla doğrudan artar, ama pozitif kestirim değeri azalır. %100’den az spesifik olan bir test kullanıldığında sürü sensitivitesi arttırılabilir. Doğal bruselloz hikayesi yorumlanırken, özellikle büyük sürülerin enfekte olma ihtimali küçük sürülerden daha çok olduğu düşünülerek bütün bu özellikler akılda bulundurulmalıdır. Serolojik testler genel olarak iki gruba bölünebilir:
Bir bruselloz programı boyunca test stratejilerinin değişeceğini bilmek önemlidir. Mesela, enfeksiyon prevelansı yüksekse yeterli hassasiyeti olan ama yüksek spesifitesi olan bir testin, gerçekten hastalıklı hayvanların ve sürülerin çoğunu tespit edebilmesi ve yanlış-pozitif reaktörlerinin sayısını azaltması istenir. Buna karşılık prevelans azaldıkça, yeterince spesifik ve yüksek derecede hassas olan test tavsiye edilir. Böylelikle başka türlü negatif olan bir sürüdeki tek reaktörler gibi, pozitif hayvanların nasıl sınıflandırılması gerektiğine karar vermek için önemlidir. Sürü bozulmasının ilk işareti olabilir veya önemsiz bir yanlış pozitif olabilir. Bazı ülkelerde cross-reactive bakterilerden (örn. Yersinia enterecolitica) dolayı yanlış pozitif serolojik reaksiyonlar problemi, broselloz eradikasyonunu karmaşıklaştırmıştır. Ticari kit testler de mevcuttur ve onay amaçlı olarak kullanmak faydalı olabilir, fakat çoğunlukla maliyetleri büyük sürveyans programlarında kullanmalarını engeller. Bazı testlerin otomasyonu da ölçek ekonomileri için mümkün olabilir.
Sürü veya yer tanımlayıcısı da dahil edilmeli.
Not: Yukarıdaki formlar (i-iv), Bruselloz Sero-İzleme için Ortak FAO/IAEA Programı Hayvansal Üretim ve Sağlık Bölümünden yazlım veritabanı olarak edinilebilir.
Münferit ihtiyaçlara bağlı olarak diğer formlar da geliştirilebilir. Kaydedilecek bilgi miktarı açısından, epidemiolojik ve sürveyans analizi için zaruri olan (bilinmesi gerekir) ile “bilinse iyi olur” arasında (örnek: kara alıcılar için minimal değer) bir dengenin kurulması gerekir. Asıl hataların tespit edilmesi ve eksik veri düzeyini değerlendirmek için kayıt yüzdelerine (%5) göre düzenli geçerlilik kontrolleri gerçekleştirilmelidir. Sıfır bildirim ve sıfır insidansların bildirilmemesi arasında ayrımın yapılması önemlidir. Sıfır bildirim, bildirimden sorumlu makamın aktif olduğunu gösterir. Sıfır insidansların bildirilmemesi ise sürveyansın veya bildirimin gerçekleştirilememesinden ayırt edilememektedir. Bir bruselloz veritabanı geliştirmek için kullanılabilen diğer bilgisayar yazılımları arasında aşağıdakiler vardır:
http://www.fao.org/ag/AGA/AGAH/EMPRES/tadinfo2/e_tadinf.htm
USD, Inc., 2075 – A West Park Place, Stone Mountain, GA 30087 Telefon (770) 469 4098 Faks (504) 469 0681 E-posta: usd@usd-inc.com İnternet sitesi: http://www.usd-inc.com
http://www.fao.org/ag/age/d3/index.html Bilgisayarlı haritalama programları da ülkelerde brusellozla enfekte ve brusella olmayan bölgelerin tespit edilmesi için şuan kullanılmaktadır. Bu programlar tek bir tanımlayıcı varsa bilhassa değerlidir. 9. Bruseloz sürveyans göstergeleri Daha önce de tarif edildiği gibi Performans, Teşhis ve Kaynak (İşgücü) göstergeleri hem etkilenen türlere (bovin-sığır, ovin-koyun veya posin-domuz) hem de bruselloz programının safhasına göre değişecektir. Örnek: yüksek veya bilinmeyen prevelans, toplu bağışıklandırma, test ve çıkarma, ırklara göre ayırma (segregasyon) veya kesim; ve bruselloz olmaması. Performans göstergeleri İdeal olarak bunlar payı (enfekte hayvanlar, sürüler veya köyler veya diğer idari birimler) ve paydası (yukarıdaki kategorilerde “risk altında”) olan zamanla sınırlı hızlardır. Bahsedildiği gibi hayvan gruplarına göre insidans hızları, bir programın başarısı veya başarısızlığını ölçen en hassas göstergelerdir. Alternatif olarak geçer yıl için yeni tespit edilen sürülerin bir önceki yıla oranı, aşağıdaki gibi hesaplanan yüzde olarak azalma (veya artma) elde etmek için kullanılır: Cari yıl – önceki yıl Önceki yıl Enfekte olduğu bilinen bütün sürüler için benzer prevelans hızları hesaplanabilir.
Kaynak göstergeleri Kullanılan yöneticiyi, harcanan bütçeyi veya kullanılan kaynakları yansıtabilir. Örnek:
10. Sürveyans verisi için epidemiolojik analizler Sürveyans verisi, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bruselloz kontrolü ve eradikasyon programlarında karar almak için genel birkaç yöntem içerisinde kullanılabilir:
Bu kalemler aşağıda anlatılmıştır. Münferit sürüler için enfeksiyon kaynağını araştırmak Enfekte olduğu (veya yeniden enfekte olduğu) henüz tespit edilen büyün sürüler, aşağıdaki bilgileri kaydetmek için standart bir form kullanarak dikkatlice incelenmeli:
Reaktör hayvanların menşeine ek olarak diğer son satın alınan veya krediyle alınan hayvanlar ve çıkarılan hayvanlar mümkün olduğunca dikkatli bir şekilde kaydedilmeli. Son olarak enfekte sürünün (sürülerin) karışıp karışmadığını ve onların da test edilip edilmediğini tespit etmek için mevcut alandaki bütün sürüler görülmelidir. Potansiyel enfeksiyon kaynaklarının tespit edilmesinde yardımcı olmak için Brucella türlerinin biyo-tiplendirme tekniği kullanılabilir. Bunun içerisinde aşı suşlarından muhtemelen yavru atmaya sebep olabilecek yabanıl olanın ayrılması vardır. Bu bilgiye bakarak enfekte sürü için kaynağın endemik enfeksiyon mu – örn. önceden bruselloz hikayesi – yoksa enfekte hayvanların gelmesiyle veya enfekte hayvana (lara) doğrudan temas ile ortaya çıkan son bir enfeksiyon mu olup olmadığını tespit etmek mümkün olmalı. Zaman ve yere göre trendleri gözlemlemek için agrege tanımlayıcı veriyi kullanmak Zaman içerisinde (aylık ve yıllık) ilçe, vilayet veya iller gibi yere göre trendlerin tespit edilmesi için tüm ülke veya ülke içerisindeki bölgeler için agrege sürü verisi incelenebilmeli. Böyle bir bilgi uygun yazılım kullanarak harita, grafik veya tablo kullanarak grafik olarak gösterilebilir. Özellikle maliyetlerle ilgili olarak çeşitli sürveyans kaynaklarının “başarı hızını” karşılaştırmak da faydalıdır. Örneğin, bütün sürülerin rutin olarak çiftlik içinde testinin pazarlarda, kesimdeki çiftlik dışı testin karşılaştırılması, veya ambalajsız süt testi. Bir vaka-kontrol çalışması formatında sürüleri kullanarak risk faktörlerini belirlemek Kontrol olarak Brucella olmadığı bilinen bir sürüyle, enfekte olan sürü veya enfekte olan hayvanların %5’inden daha fazlası enfekte olan sürü şeklinde bir vaka tanımı kullanarak vaka-kontrol çalışmaları gerçekleştirilebilir. Belki coğrafi bölge dışında vakalar ve kontroller eşleştirilmemelidir. Bu çalışmalarda sürü büyüklüğünün, yönetim tipi, ve aşı durumu ve üretim sisteminin potansiyel risk faktörleri olarak etkisini tespit etmek için odds veya oranlar (veya yaklaşık görece riskler) hesaplanabilir. Böylece “yüksek riskli sürüler” ek araştırmaların hedefi olabilir. 11. Sürveyansta politik ve yasal faktörler Bruselloz kontrol ve eradikasyon programlarının maliyeti yüksektir ve ciddi miktarda kamu kaynağı kadar hayvancılık endüstrileri için katkı payları da gerektirir. Özellikle ihtiyaç olan girdiye nazaran enfekte olduğu tespit edilen hayvanların veya sürülerin sayısının çok düşük olduğu son aşamalarda güçlü politik destek olmadan programlara yeterli fon bulunamayabilir. Enfekte hayvanların tanımlanması veya tazmin edilmesi için kanunların ve yönetmeliklerin çıkarılması ve yürürlüğe konmasında yasal faktörler önemlidir. Bu faktörler sağlıkla ilgili olaylarının saptanması ve bildirilmesini özendirebilir veya bunların özendirebilir. İdeal olarak hayvancılık endüstrisinden temsilciler resmi düzenlemelerin geliştirilmesinde girdi sağlamalıdır. Böylelikle bu düzenlemeler hem bilimsel olarak savunulabilir olur, hem de kullanıcıyla dost olarak algılanır ve uygun ve nihayetinde daha doğru sürveyans sağlanır. 12. Sürveyansta mali ve idari faktörler Planlanan zaman dilimi ve bütçe sınırları içerisinde herhangi bir sürveyans programını yürütebilmek amacıyla programa yeterli veteriner hekim, teknisyen ve destek personelin sağlanması idari bir sorumluluktur. Epidemiologların istediği şekilde tam anlamıyla örnekleme yapmak için personel aynı zamanda iyi eğitimli olmalıdır. İdeal olarak sürveyans programından sorumlu olan veteriner hekim (ler) epidemioloji ve biyo-istatistikte ileri düzeyde eğitimli olmuş olmalı ve bilgisayar programlarına aşina olmalıdır. Sürveyans aktiviteleri, resmi veteriner hizmetleri içerisinde gerçek kontrol veya eradikasyon aktivitelerinden tercihen idari olarak ayrı olarak olmalıdır. Esasında bu, epidemiologların sürveyans bilgisini tarafsız formatta karar vericilere sunmasını sağlayacak şekilde olmalıdır. Sürveyans bütçeleri sınırlıdır ve idareciler kabul edilebilir maliyetler ve kabul edilebilir riskleri dengelemeli. 13. Sürveyansta kültür, motivasyon ve eğitim faktörleri Kültürel ve sosyal baskılar genellikle hayvan hastalıkları bildiriminin önüne geçebilir. Bazı toplumlarda örneğin hayvanlardan örnek almayı kolaylaştırmak için liderin veya köy muhtarının ikna edilmesi gerekebilir. Bu engelleri aşmak için çiftlik sürveyansında yer alan kişiler veya grupları için bazı pozitif teşvikler sağlamak amacıyla eğitim çalışmalarıyla birlikte ödüllendirme sistemiyle birlikte uygulanmalıdır. Bu ödüller onların istek ve algılarına uygun şekilde değişiklik göstermeli. Mesela kimileri, yavru atma salgınlarının zamanında araştırılmasıyla, ve yavru atmanın bruselloz yüzünden olup olmadığının anlaşılması için yorum ve müdahale sonuçlarının hızlı bir şekilde geri bildirilmesiyle ödüllendirilebilir. İşbirliği sağlanması için diğerlerinin de daha maddi ödüllere ihtiyacı olabilir, örnek: hayvanları için ücretsiz ilaç gibi. Yalnızca pozitif motivasyon sayesinde brusellozla ilgili sağlık olaylarının yüksek seviyede saptanması, doğru sınıflandırılması ve zamanında bildirilmesi mümkün olabilir. Eğer mevcut sürveyans bilgisi, bir bruselloz kontrol programı teknik olarak eksiksiz olmasına istenen hedefleri tutturamadığını gösteriyorsa, ya kamu sektöründe veya hayvancılık sektörü üreticileri arasında bilgi, tavır veya uygulamamalar bakımında ciddi problemler olabilir. bu da özellikle bir eradikasyon kampanyasının son aşamalarında, üreticilerin bruselloz hakkında deneyimli olmadıkları ve bu hastalık (yavru atma) yüzünden hiçbir önemli ekonomik kayıp yaşamadıkları ve böylelikle bu durumun alakasını sorgulamamış oldukları zaman ortaya çıkan bir problem olarak gözükmektedir. Hayvan sahibi olan toplumlarda brusellozla ilgili bilgiyi, tavırları ve uygulamaları tespit etmek için Katılımcı Kırsal Değerlendirme yöntemleri kullanan iyi oturmuş teknikler mevcuttur. Bu da bruselloz sürveyansının, çok açıkça, meşru bir bileşenidir. Yüklə 169,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|