Evliya deneme

Hikmet i diğer: Bunda bir sırr ı Hudâ müs­te­tîrdir kim ezelü'l-âzâlde âdetullah bunun üze­rine cârîdir kim bir âdem deryâda gark olsa yâhûd bir âdem meyyiti deryâya atılsa ol meyyit gark olup üç gün­den sonra rûy ı deryâya çıkarlar. Ammâ bu si­pâh meyyitleri deryâya düşüp biri dahi batmayup rûy ı deryâda ellerin açarak her biri bir cânibe şinâ­verlik ederek gitdiler. Çoğu Sarâybur­nu'ndan sırtları üzre geçdikleri zâhir ü bâhirdir. Niçe ihtiyâr umûr-dîde âdemler ibtidâ ı cülûsda böyle kıtâl olması alâmet i azîmdir deyü ta‘accüb etdiler.

Hikmet i âhar: Bu na‘şe i ibâdullah deryâya ilkâ olunduğu günde Akdeniz tarafından (   ) (   ) (   ) paşa kadırgalar ile İslâmbol'a niçesi ol temev­vüc i deryâdan gire­meyüp biri Kadıköyü'nde, biri Haydar Paşa bâğçesi önünde, biri Üsküdar'da ve biri Tophâne'de ve biri bizim Melek Ahmed Paşa pede­rinin yalısı kurbunda karaya düşüp yedi kadırga mâl-â-mâl bu kadar ibâ­dullah ve bu kadar forsa i pây-zen ve bî-hisâb mâl [u] menâl gark olup musî­bet i azîm oldu ve üçüncü gün İslâmbol'da bir ih­râk i azîm oldu kim Belde i Tayyibe ya‘nî Kostan­tıniyye imâr olalı böyle harâb olmamışdır. Şu‘arâ ârifleri ta‘mîye ile "Yakdı İslâmbol'u âh ı fukarâ"¹ deyü târîh dediler. Ba‘dehû Murtazâ Paşa'yı "Çık­ma­başı sensin. Bu celeblerin ıs­yân [u] tuğyânına bâ‘is yine sen oldun" deyü Mur­tazâ Paşa'yı İslâm­bol'dan Şâm'a ılgar ile gitmek içün çavuşlar ta‘yîn olunup Üsküdar'a geçirdiler. Ol dahi dârât [u] aza­metle Üsküdar'da Tekye meydânında serâ­per­desin kurup cümle mühimmâtın müheyyâ edince kâmil bir ay meks etdi. Ez-în-cânib,

Ahvâl i Defterdârzâde Mehemmed Paşa efen­di­mizin {Mevlevî Vezîr ile münâkaşasını beyân eder} : Hakîr i pür-taksîr kendülerden cüdâ düşüp anlar kat‘ ı menâzil ederek İslâmbol a‘yânının mek­tûblarıyla çînî İznîkindeki çiftliğine gelüp anda cülûsu istimâ‘ edüp tarfetü'l-ayn içre Yalava kasa­basından bir kayığa süvâr olup doğru Şehzâde Câmi‘i kurbunda Koca Vezîr'e varup dest-bûs et­dik­de hakîr hâzır idim. Hemân Koca Vezîr eydür: "Çelebi Paşa! Destûrsuz ne geldin. Yohsa mühre mi geldin" dedi. Hemân Defterdârzâde "Hâşâ Sultânım, Ben mühre lâyık olam! Ancak sultânımın sadrıa‘zam olduğun istimâ‘ edüp Hudâ'ya hamd u senâ etdim ki pederimin yâr ı gâr ı kadîmi ve benim pe­derim yerinde olan Sultân Murâd Hân'a beni ter­biye edüp mansıb ı âlîlere nâ’il eden efendim, pe­der i azîzim sâhib i sadr oldu, deyü hâk i pâye yüz süre geldim" deyü Paşa, vezîre yine temennâ etdi. Hemân Koca Vezîr "İbrâhîm Hân sana emr gönde­rüp Kars man­sıbın ihsân etdi. Niçün gitmedin", "Yâ sultânım ol emirlerle katlime de fermânlar var idi. Göz göre niçe Kars gibi bî-hâsıl yire varup başım vereyim" deyince hemân Koca Mevlevî Vezîr ukâb gibi hay­kı­rup "Bre Kars'a git! Yohsa seni şimdi katl ederim" deyince hemân Defterdâr efendimiz eydür: "Sultâ­nım: Lillah ve Resûlihî hâlime merhamet eyle, ev­lâd [u] ıyâl sâhibiyim. Bir yıldır kim Anadolu'da on sekiz sancak yerde bu kadar sekbân ve sarıca haşe­râtla­rıyla ibâdullah üzre konup göçüp hâne berdûş ser­serî zulm edüp gezerim" dedikde hemân Vezîr "Bre çık" deyince Defterdârzâde "İlâhî yakında câ­nın çı­kup Allah tiz günde belânu versin, mel‘ûn Koca" de­yüp hançer kabzasına el etdikde Vezîr aslâ söz söy­lemeyüp bir hayli tefekküre varup eydür: "Eğer paşa istikâmet edersen seni bir hizmete kulla­nırız. Hele şimdiki hâlde kapu halkın dağıt. Sana sa‘â­detlü pâdişâh ber-vech i adâlet arpalık olmak üzre Malatıyye sancâğın ihsân eyledi" deyince paşa "Âkıbetin hayr olsun. Kabûl etdim, ammâ harâcı ve avârızı ve muhassıllığın dahi ihsân eyleseniz yine mu­dârâ­mız olurdu" dedikde Koca Vezîr "Eyle ol­sun. Sa­bâh emirlerin al" dedikde Paşa vâfir du‘â edüp taşra çıkdıkda dest i şerîfin bûs edüp doğru Süleymâ­niye'de sarâyına varup vâlidesiyle ve evlâd­larıyla Hi­sâr'daki yalısına gidüp cümle tevâbi‘lerini etrâf ı erba‘aya dîdebânlığa koyup yedi bayrak yiğit ile kendüyü muhâfaza etdirüp yedi sekiz yerde kühey­lân atlar ile yarar kafadârları âmâde idi. Ve kayıkhâ­nesinde üç aded palpa alesta kayıklar hâzır etdi. Ertesi anlara Malatiyye sancağı muhassıl­lığı emri gelüp azm i Malatiyye edecek mahalde [372b] hakîr niçe kimesneleri ricâcı koyup hâk i pâyine yüz sürüp yüz bin minnet ile gücile hacc ı şerîfe gitmeğe kendülerden me’zûn olup azli hâ­linde ol­mağıla yüz Venedik altunu ve bir çuka ve bir atlas ihsân edüp du‘â yı hayrlarıyla vedâlaşup anlar ka­yıklarla Yalava kasabasına gitdiler, hakîr; İslâm­bol'da kalup hacc ı şerîfe gitmek içün Silâh­dâr Murtazâ Paşa'nın mü’ezzinbaşısı olup ve mah­mil i şerîf imâmeti emr i şerîfin Koca Mevlevî Vezîr yüz altun ile ihsân edüp cemî‘î ehibbâ ve dûstânlar ile vedâlaşup Üsküdar'a ubûr etdik.

Cülûs ı Hân Mehemmed'in ibtidâsında sene (   ) mâh ı Şa‘banu'l-mu‘azzamının gurresinde Silâhdâr Murtazâ Paşa ile Şâm ı cennet meşâma giderken seyr [u] temâşâ etdiğimiz kurâ ve büldânları ve kılâ‘ ı şehr i azîmleri beyân eder

Evvelâ sahrâ yı Üsküdar'da hayme ve hargâhı­mız ve on bir huddâmımızla meks edüp mühimmât [u] levâzımât görürken şeb [u] rûz Murtazâ Paşa efendimizle sohbet i hâs edüp ekseriyyâ bu hakîr imâmetin ederdik. Zîrâ imâmı Şâm Arabı olmağıla andan hazz etmeyüp taşra otâkda imâmet edüp hakîr iç imâmeti ve iç mü’ezzinliği edüp subh [u] mesâ hakîri cenbinden bir ân münfek etmeyüp bir Gürcî kölesi ve bir raht [u] bahtıyla sîm zeynli küheylân at ve iki katır ve yüz altun ve kırk ekmek ve kendü ta‘âmlarından beher yevm merreteyn ta‘âm ı nefîs etdi. Bir sahiyyü'l-vücûd, sâhib i hısâli'l-mahmûd kimesne idi.

İbtidâ i tulû‘ ı neşv ü nemâ yı Murtazâ Paşa;: Gürcîstân'da Âl i Çobâniyân'ın duhter i pâkîze-ah­teri Bağdâd nâm hâtûnun Ahıska kal‘ası kurbunda binâ etdüğü Gürcîstân'ın Bağdâd ı ferah-âbâd olan şehirde mütevellid olup Gürcîstân Hâkimi Mavrol Hân, bu Murtazâ Paşa'yı {Tabanıyassı Mehemmed Paşa'ya} hedâyâ gönderüp harem i muhtereminde perveriş olup bulûğiyete yetişdikde taşra içgulâm­larından olup Tabanıyassı mühriyle serdâr ı mu‘az­zam iken Haleb meştâsında ve Revân gazâ­sında, ba‘dehû Silistre'de ve kâ’immakâmlıkda Sa­rıkçıbaşı Murtazâ Ağa derlerdi. Hattâ Murâd Hân ı Râbi‘, Tabanıyassı'yı Eflâk ve Boğdan mâddesiyçün katl edüp cemî‘î gılmânların Murâd Hân Harem i hümâyûn'a alup Murtazâ Paşa'ya "Destârî Murtazâ Ağa" derlerdi. Saltanat ı İbrâhîm Hân'da Hâsoda'ya girüp yigirmi üç yılda pâye kat‘ ederek evâhir i salta­nat ı İbrâhîm Hân'da musâhib i şehriyârî ve silâh­dâr ı sâhib vakârı bilinüp ibtidâ i cülûs ı Mehemmed Hânî'de silâhdârlıkdan eyâlet i Şâm ı cennet-meşâm ile çerâğ efrûhte olan bu Murtazâ Paşa'dır.

Hılye i Murtazâ Paşa;: Kâmet i tâm ve esme­rü'l-levn, müdevverü'l-vech, yassı alınlı ve siyâh kaş ve siyâh müje kirpikli ve alâ gözlü ve lüknet sözlü idi. Zîrâ âlem i sabâvetinde alt çenesinde on dörd aded sinni yok idi. Ol ecilden ba‘zı edâ yı hurûfda icrâ yı mahâric i hurûf edemezdi. Ve henü[z] sakal salup bir mahbûbü'l-kulûb olmuş idi. Sinesi vâsi‘, beli ince, bâzûları tüvânâ, tabanları efendisi Tabanı­yassı gibi yassı, halûk ve halîm ü selîmü'l-kalb âlüfte vü âşüfte ve şûh u şakrak ve satranç-bâz u şimşîr-bâz ve zor-bâz u tüvânâ şehbâz er idi. Ve dâ’imâ zîbâ ve zerbâf ve Hıtâyî alacalar giymeğe mâ’il idi. Zîrâ gâyetü'l-gâye zen-dost olup mah­bûb-dostlara dost değil idi. Ol ecilden üç yüz altmış içağalarında on beş yaşında mahbûb gulâmı yok idi. Cümle otuzar kırkar yaşında Rüstem i şavarıb şehbâz fetâ yiğitleri var idi. Bu Üsküdar sahrâsında cümle içgu­lâm­larına yüzer guruş ve silâhdâr [u] çukadâra birer kîse ihsân etdi.

Cülûs ı Mehemmed Hân'da kuttâ‘u't-tarîk Kara Haydaroğlu'nun be dest i Hasan Ağa, münhedim olup Âsitâne i sa‘âdete kayd-bend ile geldüğün beyân eder

Evvelâ Kara Haydar nâm şakî bir kadıyı katl eyleyüp Sultân İbrâhîm Hân'ın cülûsunda ısyân [u] tuğyân edüp niçe sene şakâvet edüp Sakaltutan-beli'nde ve Köprübeli'nde ve Felâketbeli'nde ve Di­reklibel'de ve Çengâllıbel'de ve Sarmaşıklıbel'de ve Domalıçbeli'nde ve İzmir kurbunda Sabuncu­beli'nde bunun emsâli niçe yüz bellerde niçe bin kârbânı basup bellerinden kemerin yasup harâmîlik ederdi. Âhir Kara Mustafâ Paşa fermânıyla Anadolu eyâletinde nefîr i am çıkup Kara Haydar'ı Işıklı nâm kasaba kurbunda bir hâne içre kapanup hâneye ateş edüp cümle tevâbi‘i cız-bız kebâbı gibi büryân olup Kara Haydar cân havliyle taşra çıkup katl edüp kelle i murdârın der i devlete gönderüp cemî‘î ta­rîk ı âmlar emn [ü] emân oldu. Ammâ Kara Hayda­roğlu nâm bir veled i zinâsı zuhûr edüp babası mel‘ûnun kanın taleb [373a] içün Anadolu vilâ­yetinde yigirmi sancak yerde niçe yüz bin ibâdullahı râhatda komayup tâ cülûs ı Mehemmed Hân'ın ibti­dâsına gelince üç eyâlet yeri harâb u yebâb eyleyüp bir vech ile ele girmek muhâl oldu. Hattâ bu hakîrin Engüri kurbunda Balıkhisâr nâm karyede ale'l-gafle râst geldiğimiz mel‘ûnlardır kim mukaddemâ evsâf­ları beş ay mukaddem tahrîr olunmuşdur. Âhir-ı zamân-ı sal­tanat ı İbrâhîm Hân evâhirin­de Melek Ahmed Paşa efendimizin ağaların­dan sâbıkan Türkmân Ağası Abaza Kara Hasan Ağa'ya hatt ı şerîfler gidüp "Kara Haydar­oğlu'nun ya başı, ya başın" deyü istimâlet emirleri gidüp kayd ı hayât ile Hasan Ağa'ya ba‘de edâ yı hizmet Türkmân ağalığı ta‘ahhüd olunup Hasan Ağa dahi bin kadar şehbâz u nâmdâr iş er­leri ve dağ u râğ serverlerinin bahâdır [u] hünerverle­rin başına cem‘ edüp bir gün Söğüd dağı nâm ma­halde Kara Hay­dar­oğlu'nu yataklandurup andan fi­râr eder. Ba‘dehû andan başına iki yüz nâm ı be-nâm vâci­bü'l-izâle cem‘ edüp Katırcıoğlu ve Akya­kalıoğlu ve Oynağanlıoğlu ve Yeğen Hüseyin ve Kara Memi nâm hârâmîlerle şehr i Isparta dağlarında ve Söğüd kûhlarında ve Aydın cebellerinde ve Sarıhan ille­rinde gezüp ehl i tüccâr ı berr [u] bihârı rencîde etdüğü İbrâhîm Hân'ın mesmû‘ ı hümâyûnları olup Anadolu eyâletine mutasarrıf Vezîr Küçük Çavuş Paşa cümle Anadolu eyâletiyle varmak fermân ı şehriyârî olup on bin askerle âsî ve harâmî mezkûr­ların üzerine varup Karahisâr altında iki asker birbi­riyle mukâbele ve mukâtele ederken bi-emri Hudâ Kara Haydaroğlu vâcibi yedi yüz âdemiyle on bin derme ve çatma Anadolu askeri içine aç kurd ko­yuna girer gibi girüp askeri bozup kimin kırup ki­min âzâd edüp ol mahalde Anadolu Valisi bir vezîr i dânâyı kayd-bend ile Kara Haydaroğlu'nun önüne getirüp ırz ı pâdişâhî vardır deyü Kara Hay­daroğlu, Küçük Çavuş Paşa'yı atıyla ve donuyla ve bir kaç yakın huddâmıyla bir dahi hazretin sanca­ğıyla üzerime gelme deyü ahd [ü] yemîn verüp âzâd eder. Bu esnâda paşanın ve gayrı Anadolu as­kerinin bâr [u] bengâhı ve hayme vü hargâhı ganâ­’imiyle Katırcı­oğlu nâm şimşîr-bâz eli kolu kan bî-îmân u bî-amân gelüp cümle şikârı Kara Hayda­roğlu'nun önüne kodukda paşanın tuğ u sancağ ve bayrağ u tabl [u] alemin Kara Haydaroğlu görüp "Katırcı­oğlu! İşte Allah bizi tuğ ve sancak ve tabl [u] alem sâhibi dağ paşası etdi" dedikde Katırcıoğlu ey­dür: "Neyleyeyim, paşayı ele getiremedim. Gidinin yöğrük atları var imiş ve bir kaç ..kilgen oğlanları var imiş, elimden kurtuldu" deyince Kara Hayda­roğlu eydür: "Bre şimdi paşayı kayd-bend ile önüme eli bağlı ve ciğeri dâğlı getirdiler. Hâline merhamet edüp bir dahi üzerime gelmeyeceğine yemîn verüp âzâd etdim. İşte şimdi gitdi" deyince Katırcıoğlu eydür: "Bre gerçek mi? Ya sonra yine deryâ-misâl askerle üzerimize gelirse bizi öküz boynuzunda isek de bizi kırar. Hay Kara Hayda­roğlu! Allah belâcığın versin. Bre ne âzâd etdin. Onların dirisiyle söyleşmekden ise ölüsüyle söyleş­mek gerek" deyü atına süvâr olup fi'l-hâl paşaya erüp "Dur a bre .mlı kahbe" deyüp paşaya dal-kılıç olup paşa yedi âdemiyle Katırcıoğlu'na hamle edüp Katırcıoğlu'nun bir âdemin katl edüp birine dahi sa­taşırken Katırcıoğlu paşaya bir satûr ı Katırcı niçe urursa kellesin terkiye alup yedi gulâmın kayd-bend edüp kelleyle ve atları ve gulâmlarıyla Kara Haydaroğlu önüne gelince Haydaroğlu ağlayup "Katırcıoğlu! Şimden gerü biz dahi başımız tedârü­kün görelim. Âhir işimiz tamâm oldu. Hemân ger­çek­den asker yazup Kara Yazıcı ve Sa‘îd Arab ve Kalende­roğlu gibi ili vilâyeti urup celâlî olalım. Yâhûd deryâ-misâl asker ile Acem diyârında bir yer feth edüp anda karâr idelim" dedi. Katırcıoğlu eydür: "Bre iki el bir baş içindir. İpden kazıkdan kurtul­muş yiğit yazalım, mâl verelim, mâl alalım" deyüp niçe yüz harcu's-seyf ip sürüyenleri başlarına cem‘ edüp Kırşehri ve Beğşehri ve Akşehri ve Seydîşehri ve Eskişehri ve Alaşehri ve gayrı büleyde ve şehirleri harâb u yebâb ve halkın kebâb u hâne­lerin türâb ederek günden güne ısyân [u] tuğyânları ziyâde olup niçe ümmet i Muhammed'in ehl [u] ıyâllerin alup kırmızı şâl ile kafadârları gibi gezdirüp fi‘l i şenî‘lere başladılar. Hikmet i Hudâ cülûs ı Mehemmed Hân'ın ertesi günü Kara Haydaroğlu katli hakkında yine Abaza Kara Hasan Ağa'ya hatt ı şerîf­ler gidüp "Dünyâ âsûde-hâl ola" deyü bu târîh mısra‘ı mazmûnunca (   )

"Cülûs ı Hân Mehem­med [373b] eyledi âsûde dünyâyı"

[1058] fehvâ­sınca ci­hân âsûde olmağiçün Sultân Mehem­med Hân'ın ib­tida katl i benî Âdem hakkına hatt ı şerîfi Atmeydânı cengi ve sâniyen bu Kara Haydaroğlu hakkına sâdır olmuşdur. Bu hatt ı şerîf sâbıkan Türkmân Ağası Hasan Ağa'ya vardıkda tekrâr ol dahi "Benem diğer nîst" diyen iki bin bahâdır yiğitler ile vilâyet vilâyet ge­züp büleyde ve kılâ‘ ve şehr i azîmlerde nâmdâr iş erleri ve nâmdâr pîrleri başına cem‘ edüp müşâvereler ile re’y [ü] tedbîrler ederek Kara Haydaroğlu nâm harâ­miyi (   ) (   ) mahalde haber alup cümle ahâlî i vilâyete haber edüp ve ârâm etmeyüp harâmîler üzre gitdi. Zîrâ Abaza tâ’ifesinden niçe şecî‘ ve bahâdır âdemler gördük ammâ Hasan Ağa gibi bir gayûr ve server-i, hüner­ver ve bâzû yı devlete mağrûr bir er oğlu er görmemişdik. Cümle askerin çifte atlar ile hâzırlayup iki gün iki gicede ılgar edüp haber ol­duğu köye varup vakt i seherde âlem ağyârdan bî-haber iken Kara Haydaroğlu'nun askeriyle sâkin olduğu karyeyi muhâsara edüp Hasan Ağa askeri cüst [ü] cûda iken Kara Haydaroğlu atına süvâr olup iki yüz mel‘ûn yiğitleriyle asker i İslâm'ı yara­rak köyden taşra hâh-nâ-hâh meydân ı savaşa çıkup Oynağanlıoğlu ile ikisi dilîrâne ve rüstemâne hamle­ler edüp Hasan Ağa üzre hücûmlar edüp üç sâ‘at cengde Hasan Ağa'dan kırk üç âdem şehîd olup anlardan yedi mel‘ûn hâk ı mezellete düşüp tâ vakt i asra varınca sâbit-kadem olup tarafeynden ceng i azîmler olur. Âhir Kara Haydaroğlu'nun al­tındaki esb i tâzîsi bî-tâb u bî-mecâl olup Kara Memi nâm şakîsi gayrı at yetişdirüp bir atdan bir ata süvâr olurken Hasan Ağa tarafından Kara Hayda­roğlu'nun uyluğuna bir kurşum isâbet edüp böyle zahm-âlûd iken kudurmuş yılana dönüp tokuz yiğit dahi şehîd edüp âhir kendüyü zahm bî-mecâl edüp vakt i gurûb olup âlem i şeb i zulmete varup çeşm i pür-hûnlar nâ-bînâ olup ol mahalde Kara Hay­dar­oğlu firâr edüp nâ-peydâ olur. Kara Hasan Ağa'nın askeri dahi bî-dermân olup Kara Hayda­roğlun ele getiremeyüp hâ’ib ü hâsir bir köyde mihmân olup ertesi ale's-sabâh il'e vilâyete nefîr i âm fermânlar edüp "Her kim Kara Haydaroğlu'ndan nâm [u] ni­şân getürürse beş at ve beş kîse veririm" deyü yemîn billahlar ve re‘âyâya gûnâ-gûn va‘deler edüp "Her kimde pinhân ise ol köyü cümle âdemleriyle ihrâk bi'n-nâr ederim" deyü bu sıyt [u] sadâ velvele-ârâ olup üçünci günde bir Türk "Müjde Sultânım! Kara Haydaroğlu kurşum yarasından Birgü (   ) köyde kalup cümle Katırcıoğlu ve Akyakalı ve Oynağanlıoğulları nâm haşerâtları kaçup kendüsü üç âdemiyle bir damda kapanup kalmış" deyince der-akab Hasan Ağa cümle askeriyle atlanup müjde eden herîfi bir ata bindirüp ol gün ol gice ılgarup mezkûr köyde Kara Haydaroğlu âteş başında otu­rurken basup içeri girenlerden tabancalı tüfenkler ile yat­duğu yerden yedi yiğit şehîd edüp âhir âlât ı silâha iktidârı kalmayup cümle silâhların elinden alup bağlamadan zabt ederler. Zîrâ ol arbede ma­hal­linde uyluğuna kurşum râst gelüp budunda kur­şum kalır. Kurşumu çıkarmak içün bî-âkil mel‘ûn bir kamış içine barud koyup kurşum girdiği delik­den kamışı sokup kamışa gerüden âteş edince kamış içre barud uyluğun pâre pâre edüp uyluğu tiftik tiftik olur. Ol ecilden bî-dermân kalup Hasan Ağa kendüye cerrâ­hlar ta‘yîn edüp Âsitâne i sa‘âdete getirdiği gün hikmet i Hudâ bu Murtazâ Paşa efendimizle Şâm'a gitmek içün Üsküdar sahrâ­sında Ağa Tekyesi ça­yırında hayme ve hargâhları­mız­la meks etdiğimiz mahalde "Bre Hasan Ağa, Kara Haydaroğlu'nu kayd-bend ile getirirmiş" deyü İslâmbol ve Üsküdar'dan yüz bin asker Üsküdar bâğlarına Kara Haydaroğlu temâşâ­sına çıkup Hasan Ağa alay ı azîm ile bin aded güzîde ve müsellah askeriyle Murtazâ Paşa ordusundan geçirüp bu hakirin haymesi mukâ­belesinde Ağa Tekyesine Hasan Ağa inüp Kara Haydaroğlu [374a] iki bârgîr üzre taht ı revân salı üzre bindirüp başında sarı harîr hatm sarınup bir sırtında yeşil alaca kürk giyüp gâyet za‘îf ve nahîf olmuş iki cânibine selâm vererek anı dahi Ağa Tek­yesi'nde bir hücreye indirüp hemân Türkmân Ağası Abaza Hasan Ağa yı müdebbir, sadrıa‘zama âdem gön­derüp "Kara Haydaroğlu hâ’ini devletinizde hâlâ der i devlete kayd-bend ile getirdik. Ale's-sabah huzûr ı devlete niçe getürelim ve ne gûne dîvân ı pâdişâhîye vara­lım?" deyüp sadrıa‘zama danış­mağa âdemler gön­derüp kendüsü Murtazâ Paşa efendi­mize gelüp buluşdukda Murtazâ Paşa "Koca âdem! Gazân kutlu olsun. Kılıcın arşa asup yed i tûlânını ayân eyledin. Hattâ pâdişâhım şimdi bana Şâm eyâletin ihsân etdükde 'Göreyim seni, bana Kara Haydaroğlu'nu yolun üzre ele getirüp huccâc ı müslimînin yolun emn [u] emân idesin' deyü fer­mân etmiş idi. Hamd i Hudâ ol vâcibînin giriftâr olması sana muvaffak imiş" dediklerinde Hasan Ağa, Kara Hay­dar­oğlu'yla ceng [ü] cidâl ve harb [u] kıtâl etdik­le­rin bir bir takrîr eyleyüp Hayda­roğlu'nun ve Katırcı­oğlu'nun ve Akyakalı­oğlu'nun şecâ‘at ve mahâ­ret [ve] salâbet ü fetâ­lık­ların medh eyledi. Ba‘dehû hakîr Hasan Ağa'ya bu­lu­şup "Sultâ­nım! Bizim Haydarzâde "Beğefendimizi hamd i Huda ele getirmişsiz" dedi­ğimde hamd edüp eydür "Eğer Evliyâ, Haydaroğlu'yla âşinâlığın var ise yürü gidelim. Kendüsine buluşup tesellî i hâtır ver. Anı katl etdirtmeyüp Girid cezîresine Deli Hüseyin Paşa'ya göndertmeğe ta‘ahhüd edüp halâs olmasın ken­düye bildir" deyü Hasan Ağa hakîre vâfir ta‘lîm­ler edüp Hasan Ağa ile Haydarzâde'ye bulu­şup hakîr "Esselâmü aleyküm beğim! Hoş geldin safâ geldin" dediğimde hemân Kara Haydaroğlu eyitdi: "Bre hây cân kurtaran Evliyâ Çelebim! Sen de hoş geldin ve safâ geldin. Ammâ ben nâ-hoş gelüp işte siyâset meydânına geldim" dedikde hakîr; ve Hasan Ağa, Kara Haydaroğlu'nun yanına oturup niçe esnâ yı kelâmlarda kendüye tesliyet i hâtırlar verüp musâhabetler etdik. Kara Haydaroğlu eydür: "Evliyâm! Bilir misin Engürü vilâyeti yanında Ba­lıkhisâr köyünde ol kış günü bizi basdığın zamân senden aceb cân kurtardık, aceb gâfil idik. Avretler gibi âteş başında otururduk. Ol zamân senden cân kurtardık ammâ şimdi bu Hasan Ağa devletinde cân kuşu uça gibi Evliyâ Efendi" dedi. Hasan Ağa eyitdi: "Ya beğim! Bizim Evliyâ Çelebi'yi bilir mi­sin" dedikde Haydaroğlu eydür: "Engürü yanında bir gün on iki atlı ile bir köyde âteş başında oturur­duk. Bunlar elli atlı bizi basup Allah'a şükür bunlar el kaldırmadılar. Aklımız başımızdan gidüp bir gice bunlar ile cân sohbetleri edüp Evliyâ Çelebi'ye çakmaklı tüfenk ve üç yüz altun verüp ol gice sa­fâlar etdik" deyü Haydaroğlu ağladı. "Ne ağlarsın beğim! Hemân pâdişâh huzûruna vardıkda 'pâdişâ­hım kuş cânıma kıyma. Beni Girid'e Deli Hüseyin Paşa'ya gönder. Dîn uğuruna anda kâfire kılıç ura­rak şehîd olayım' di" dedim. Kara Haydaroğlu ey­dür: "Behey Evliyâm! Ölüm ölüm oldukdan sonra hızlamak ne boyına borç ola. Ben bir cân içün min­net mi ederim" dedi. "Be, hele beğim! Girid fethinde bulunup anda bir sancak beği ol. Bir zaman anda dîn düşmanlarına kılıç çal. Benim işitdiğim budur. Eğer sen böyle dersen sa‘âdetlü pâdişâh hazz edüp seni Girid'e gönderirler" dediğimde Kara Haydar­oğlu eydür: "Gel Evliyâm! Senin ağzın öpeyim. Sen iyi dersin ammâ Evliyâ Efendim, ben bana etdim, ben bana" deyüp uyluğunda kurşum yarasın açınca ânî gördüm, parmak kalınlığı kurdlar. Yara çürüyüp uyluğu pâre pâre olup râyihasından yanına âdem varamaz. "Evliyâm! Bana yine tesellî i hâtır verdin. Allah senden râzî ola" deyüp Hemân koy­nundan bir altun mînâ zarflı sâ‘at çıkarup "Şu kendü bâğın koruğu halvasıdır. Yine sana nasîb oldu" deyü bir sâ‘at ihsân edince Hudâ âlimdir kim yigirmi bir yıl mukaddem bu hakîr Şâm'a giderken İshaklı nâm kasaba kurbunda Kara Haydar kendüsü bizi urup kırup hakîrin bu kadar mâlın alup yetmiş yedi gün kendüleriyle ma‘an dağlarda yatup kalk­tığımız zamân bu sâ‘at ol zamân bu Kara Haydar oğluna değmişdi. Kaya Sultân ihsânı bir musanna‘ sâ‘at idi. "Bre beğim! Bu sâ‘at zamân ile benim idi" dedim. Haydaroğlu eyitdi "Gerçekdir. Baba mer­hûm senin mâlından bana vermişdi. Yine sana nasîb [374b] oldu. Ve 'İşte Hasan Ağa'ya sor, şimdi yollarda gelirken bu sâ‘at sebebiyle her bâr seni anup Melek Ahmed Paşalı Evliyâ Çelebi sâ‘atidir' deyü seninle dağlarda ve bellerde gezdiğimiz anar­dık" deyü tâ ahşama varınca niçe bin kelimâtlar edüp hemân kendüye netîce i kelâmlarım cümle tesellî i hâtır-gûne kelimâtlar idi. Ertesi gün ale's-sabâh Üsküdar'dan bir cerrâh ı kâmil gelüp yarasın seksen yıllık şarâb ı nâb ile yıkayup cümle çürük etlerin çı­karup meğer uyluğu kemiği de hûrd olmuş. Cerrâh "Bu iflâh olmaz" deyü yarasına mer­hem­ler sarup sarmalayup alay ı azîm ile Üskü­dar'dan İslâmbol'a Koca Vezîria‘zam'a götür­dük­lerinde hakîr yine seyr [u] temâşâ içün bile gidüp Sadrıa‘zamzâde Süleymân Beğ yanında idim. Koca Mevlevî Sadrıa‘zam Mehemmed Paşa, huzûrunda Haydar­oğlun söyledüp "Niçün bu kadar zamândan berü harâmî­lik edüp ibâdullahı katl i nefs ederdin" dedikde Haydaroğlu Vezîria‘zamı Mevlevî külâ­hıyla gö­rünce eydür: "Cânım Dede Efendi! Kurd oğlu kurd idim. Kişi aldığına göre satar ve baba ve dedesinden gördüğünü eder. El-hükmü lillah" dedi. Vezîria‘zam cerrâha su’âl etdi. Cerrâh dahi "ılâc-pezîr de­ğildir" dedikde Hasan Ağa eydür: "Girid'e gönderin sultânım" dedikde Vezîria‘zam "Nola şimdi gön­derelim" deyüp Hasan Ağa'ya ve kırk nefer âdem­lerine hil‘at i fâhireler ihsân olunup kayd ı hayât ile hizmeti mukâbelesinde Türkmân ağalığı ihsân olu­nup Vezîria‘zam eydür: "Bre Kara Haydaroğlu! Ni­çün Kütahiyye vezîri Küçük Çavuş Paşa gibi bir vezîri bozup katl etdiniz?" dedikde Haydaroğlu; ey­dür: "Ceng hâlidir, eyle olur. Benim huzûruma kayd-bend ile getirdiklerinde alem i Resûlullah'ı taşır bir Âl i Osmân vezîrinin ırzları vardır, deyü niçe mâl [u] menâlin ve cümle mahbûb içgulâmların kendüye verüp âzâd etdim. Sonra Katırcıoğlu ar­dınca taşra yetişüp şehîd etmiş. Benim andan habe­rim yokdur" dedi. Paşa eyitdi: "Yâ şehîd etdiniz ise tûğ ve tabl [u] alemi ve mâl ı hazâ’ini niçe oldu ve bu kadar sene baban harâmî idi. Anın tahsîl etdiği mâl ve senin bu kadar zamândan berü tahsîl etdü­ğün mâl [ü] menâl kangı dağlarda med­fûn­dur ve kankı şehirlerdeki yataklarında mah­fûz­dur" dedikde Haydar­oğ­lu eydür: "Yâ bunun sonu mahşer su’âline çıkdıya bir cânım içün bu kadar ibâdullahı ele verüp âteşe yakup anlarda olan, bellerde medfûn olan mâllarım bir bir diyemem. Hemân Koca Vezîr, gün ahşamlıdır, dün doğdum bugün ölürüm, hemân iş gör" dedikde Vezîria‘zam "N'ola baş üstüne" de­yüp asesbaşıya buyurdu verüp "Parmakkapu'da salb edin" deyü fermân edüp Haydarzâde'yi bir hammâl bârgîri üzre tahmîl edüp alay ı azîm ile bârgîr üzre iki yanına kağan arslan gibi ileri ileri nigerân ederek Parmakkapu'ya götü­rür­ken hakîr dahi atına süvâr olup alarkadan gidüp Parmakkapu dibine vardıkda boğazına ipi geçirüp habl i metînin ucun kayd-bend edüp altından hammâl bârgîrlerin çeküp bâr-ı gîr-i bârgirân çekme­den halâs olup Haydaroğlu dahi rûh teslîm edüp beynehu beynallah gidüp niçe ihsân [u] in‘âmların görüp niçe zamân bir yerde ta‘âm yiyüp nân u nemek hakkı vardır. Rahmetullahi aleyh.

Cümle Anadolu ibâdullahı şûr [u] şerlerinden halâs olup hikmet i Hudâ ibtida Sultân Mehemmed Hân-ı Râbi‘in ibtida i cülûsunda ikinci gazâsı bu Kara Haydaroğlu katlidir. Hudâ âlimdir, böyle olmuşdur. Ve's-selâm.

Ol gice hakîr yine hâne i bî-minneti­mizde yatup cümle ehibbâ ve akrabâ ve ta‘allukâtlar ile vedâ‘laşup yine Üsküdar'a ubûr edüp ba‘zı el­zem i levâzımâtlar alup tekrâr yine Üsküdarî Mah­mûd Efendi ve Karaca Ahmed Sultân hazretlerin ve kurâfetîn i (?) kübrâlarda âsûde olan kibâr ı evli­yâ­ul­lah­ları ziyâret edüp rûhâniyyetlerinden istimdâd taleb edüp Üsküdar'dan Şâm ı cennet-meşâm ı bâğ ı merâ­ma azîmet eyledik. Cenâb ı Bârî sâlimîn ve gâni­mîn sıhhat u selâmetle vâsıl ide. Bi-hurmeti Seyyi­di'l-mürselîn.

[İkinci cildin sonu]

DİZİN