Evl‹YÂ Çeleb‹ seyahatnâmes‹

Karye i Konevik: Yüz hâneli ma‘mûr müsel­mân köyüdür kim bir câmi‘i ziyâretgâh › tekye i âl i abâ, ya‘nî kutbu'l-aktâb Hindî Hamza Baba âsitânesi bu köyde bir sivri da€ bafl›nda kârgîr binâ bir hânkâh › dervîflând›r kim hâlâ yetmifl seksen kadar Hindî ve Özbek ve Bektaflî ve Kalenderî ve fiemsî ve Yesevî fukarâlar› var.

Bu tekyenin cânib i erba‘as›ndaki cümle da€­lardaki bâ€lar bu tekyeye vakf olunmufldur kim âyende vü revende[ye] ni‘meti mebzûldur. Mer­hûm fieyh Hamza Baba, Ebü'l-feth Sultân Mehem­med Hân musâhibi ve meflâyih­le­rin­den olup kal‘a i ‹zvornik muhâsaras›nda mevcûd bulunup,

"Mâh › Safer'in on yedinci bâzâr gün ba‘de'z-zuhr beflinci derecede kal‘a feth olur" deyü tebflîr etdikde fi'l-vâk›‘ vakt i sâ‘at ve derîce ve dakîka ta‘yîn etdikleri ân kal‘a feth oldukda keflf i kerâ­met etdikleriyçün ol ân rûh › revân›n cânib i Hakkâ teslîm edüp Ebü'l-feth Mehemmed Hân azîz i mez­bûru bu Konevik karyesinde defn edüp üzerine bu hânkâh› inflâ edüp âyende vü revende fukarâ ve mü­sâfirîne bir azîm ârâmgâh binâ etmifldir. Andan yine cânib i garba 2 sâ‘atde,

Evsâf › ferah-âbâd › dilflâd, ya‘nî binâ y› bâlâ y› kal‘a i Kolflad

Lisân › S›rfça (   ) (   ) demekdir. Bânîsi yine S›rf banlar›ndan Rado ban binâs›d›r. Sene (   ) târî­hinde bizzât Ebü'l-feth Sultân Mehemmed Hân kal‘a i ‹zvornik'i feth edüp ba‘dehu bu kal‘a i Kolflad'› muhâsara edüp fethinde bî-hadd ü bî-k›yâs usret çeküp âhirü'l-emr cengden ferâ€at edüp etrâf › kal‘ada cümle guzât › müslimîne mefltâ fermân olu­nup cânib i erba‘as›n birkaç günde kabza i teshîre alup kal‘ay› muhâsara etdiklerinde küffâr › dûzah-karâr gördü kim Türk askeri kal‘a etrâf›nda hâneler binâ edüp vatan › aslîleri gibi b†u bâ€çe sâhibleri olup oturuyorlar. Kendülere imdâddan ne gelir var ne gider.

Âhir i kâr "El-amân ey güzîde i Âl i Osmân" deyüp kal‘ay› amân ile Ebü'l-feth'e verdiler. Ve de­rûn › hisârdaki kâfirler seg ber-sahrâ gitdiler.

Hâlâ Ebü'l-feth tahrîri üzre ‹zvornik sanca€› hâkinde ve nehr i Yadra kenâr›nda evc i semâya be­râber kaya üzre flekl i müdevver bir seng t›râfl kâr­gîr binâ cümle ebrâclar› metîn ve k›ble taraf›na nâz›r bir kapulu küçük kal‘ac›kd›r, ammâ sa‘b hisâr › üstüvârd›r kim misli yokdur.

Ve kal‘a binâ olunan yalç›n kaya k›ble taraf›na e€ridir ve kayas› yumurta gibi sivridir kim bu kal‘a i Kolflad bu püflte i âlînin tâ zirve i a‘lâs›nda flekl i müdevver bir fieddâdî handaks›z cümle etrâf› çâh › gayyâ gibi kal‘a i bâlâd›r. [168b]

Kal‘a içinde Ebü'l-feth'in bir küçük câmi‘i ve dizdâr ve kethudâ ve imâm ve mü’ezzin ve kapucu evleri ve bir anbâr› ve bir cebehânesi ve befl aded flâhî toplar› ve dizdâr› ve yigirmi sekiz aded mevcûd neferâtlar› vard›r. Âsâr › binâdan gayri fley yokdur, ammâ bu kal‘adan tâ afla€› nehr i Yadra'ya enince yalç›n ka­nara kayay› Ferhâdî külüngler ile oyup makdûr › befler de€il bir kâr › Ferhâd'd›r kim andan befl yüz ayak kaya nerdübân ile afla€› suya enüp nehr i Yadra'dan su al›n›r.

Hâlâ cebehânesi kâfir zamân›ndan berü mâl-â-mâl durup hazînesinde kal‘a kral›n›n dahi bak›r sini­leri ve niçe bin bak›r ve kalay suhûnlar› ve niçe bin bisât › âvânî makûlesi gûnâ-gûn bî-hisâb eflyâlar ile mahzenleri leb-ber-lebdir.

Ve ahâlî i vilâyetin S›rf küffâr› harâmîsi havfin­den cümle zî-k›ymet metâ‘lar› bu kal‘ada mahfûz­dur. An›niçün kal‘a neferâtlar› cümle müstah­f›zân­lard›r kim her bâr küffârdan havf edüp âmâde du­rurlar.

Ve kal‘a hâricinde bir su sarn›c› var ve ancak bir yolu var, gâyet sarp yol olma€ile yolun yemîn ü yesâr›na fieddâdî binâ ile korkuluk binâ etmifller, zîrâ bu yolda niçe kerre atlar›n ve âdemlerin ayak­lar› s›yr›lup niçe yüz hayvânâtlar hezâr-pâre olmufl­lard›r. Ol ecilden yolun tarafeynine korkuluk yap­m›fllard›r. Bu yoldan âdem geçerken afla€› nazar etse zehresi çâk olur. Üç bin ad›m afla€›s› gayyâ ve derk i esfel deresinden nehr i Yadra sâ‘ika gibi gür­leyüp cereyân eder.

Ve bu kal‘adan afla€› varofla kâmil üç bin ad›mda meflakkat ile enilir ve ç›k›l›r. Cümle yüz yi­girmi aded bâ€çeli hânelerdir. Ancak bir câmi‘ i sa€îri var. Mescid ve mekteb ve tekye ve hân u hammâm, dükkânlardan bir âsâr › binâ yokdur, ammâ b†u bâ€çesi çokdur, lâkin küffâr zamân› varoflu gâyet büyük imifl. Hâlâ her taraf›nda üçer kat metîn esâs › dîvârlar› nümâyând›r.

Ve kal‘a kral›n›n bir bal›k havz› var kim bir bu­heyre-misâl hâlâ mu‘attal durur, lâkin bu kal‘a üç kerre muhâsara çekmek ile varoflu harâb olmufldur.

Ve bu varofldan afla€› nehr i Yadra üzre Bahfli alaybe€i bir göz bir fieddâdî nev-binâ bir kantara i ra‘nâ etmifl kim hâzâ hayrât › azîmdir. Ve nehr i Yadra bu cisre karîb nehr i Drin'e kar›fl›r. Andan nehr i Drin kenâr›nda kayalar› oyup yollar edüp iki yan›na korkuluklar etmifller. Ol mu­hâtara yollar› 2 sâ‘atde geçüp,

Evsâf › tahtgâh › kral › Voyn›k, ya‘nî kal‘a i üstüvâr › ‹zvornik

Lisân › S›rfça ‹zvornik (   ) (   ) demekdir. S›rf banlar›ndan Voyn›k ban binâs› kal‘a i atîkdir, ammâ Gâzî Hudâvendigâr asr›nda dahi metânet üzre amâr etdiler. Âhir sene (   ) târîhinde Ebü'l-feth Sultân Mehemmed Hân Tuna Belgrad›n feth edemeyüp an›n intikâm›n bu ‹zvornik'den alup Ebü'l-feth Gâzî feth edüp Bosna eyâletinde baflka sancakbe€i taht›d›r.

Taraf › pâdiflâhîden be€inin hâss› 345.793 akçedir ve ze‘âmeti 12 ve erbâb › tîmâr› 674, alay­be€i ve çeribafl› ve yüzbafl› vard›r.

Hîn i gazâda be€inin cümle askeriyle iki bin aded güzîde pür-silâh askeri olur ve üç yüz akçe pâyesiyle flerîf kazâd›r. Ve sanca€› hâkinde cümle on sekiz aded kazâd›r.

Ve fleyhülislâm› ve nakîbü'l-eflrâf› ve sipâh ket­hudâyeri ve kapukulu yeniçerisi ve Budin yeniçerisi serdârlar› vard›r. Ve dizdâr a€a ve yüz elli aded kal‘a neferâtlar› ve muhtesibi ve bâcdâr› ve harâc emîni ve flehir kethudâs› ve mi‘mâr a€as› vard›r. (   )

Eflkâl i zemîn i kal‘as›: Nehr i Drin kenâr›nda evc i semâya ser çekmifl bir mermerli yalç›n k›z›l kanara kaya üzre flekl i murabba‘ bir fieddâdî sedd i ‹skender-misâl seng i hârâdan mebnî bir kal‘a i ser-bülenddir kim cemî‘i kemân-keflânlar bu kal‘a i bâlân›n zirve i a‘lâs›na flast ber-kabza ok yetifldirememifllerdir. Tâ bu mertebe âlî-kad bir tell i refî‘ üzre kirman › cây › amând›r. Ve cânib [ü] etrâf›nda aslâ ve kat‘â handak› olmayup her cânibi gayyâ deresi gibi uçurum dereler olup bir taraf›nda havâlesi olmad›€›ndan bir yerden bu kal‘aya zafer mümkün de€ildir. Kayalar›nda flâhin ve za€anos ve ak­baba kufllar› vatan edinmifl sarp kayalard›r. Câ­nib i garbîsi bir hayli mesâfe i ba‘îde da€lard›r.

Cânib i flark taraf›nda nehr i Drin akup afla€› kal‘ay› yukaru kal‘a kayalar› gö€süne alm›fl gûyâ bir ana evlâd›n kucaklam›fl gibi durur bir âlî iç kal‘ad›r.

Ve bu iç kal‘an›n taraf › maflr›ka nâz›r iki kat demir kapusu var ve derûn › kal‘ada bir mahalle k›rk kadar dar ve darac›k merdüm-i hisâr evleri var ve bir Ebü'l-feth câmi‘i ve bir cebehânesi ve hazî­ne­si ve g›lâl anbâr› ve su sarn›çlar› ve gâyet metîn eb­râclar› üzre ufak flâhî toplar› var, gayri âsâr › bi­nâ­dan bir fley yokdur, zîrâ bu kal‘aya bir kerre ç›­kan [169a] âdem yine afla€› enme€e bî-tâb u bî-me­câl oldu€undan yukaru kal‘a ol kadar amâr de€il­dir, ammâ,

Eflkâl i Afla€› kal‘a: Nehr i Drin kenâr›nda olup befl aded metîn kulleleri ve kal‘a dîvârlar›n cümle nehr i Drin dö€er. Ve bu kal‘a cenûbdan flimâle flekl i tûlânî kâmil bir kapudan bir kapuya befl yüz ad›m tûlî bir kal‘ad›r kim yukaru kal‘a ka­yas›n›n hemân cânib i flarkîsi ve k›blesi taraf›n ihâta etmifldir. Ensesi iç kal‘a kayalar›d›r. Ve bu kal‘an›n arz› yigirmi ad›m ve otuz ve k›rk ad›m yerleri var, gâyet ensiz kal‘ac›kd›r, zîrâ k›ble taraf› nehr i Drin'dir ve gâyet derindir. Ve garb taraf› iç kal‘a kayas›d›r. An›niçün bir ensiz dar kal‘ad›r.

Ve cümle iki aded kapusu var, bir kapudan gi­rilir ve bir kapudan ç›k›l›r. Gayri yerden girüp ç›k­mak muhâldir ve ancak bir flâhrâh › azîme mâlik kal‘ad›r. Bu tarîk i âmm›n yemîn ü yesâr›nda cümle tahtânî ve fevkânî ve bâ€çesiz ve havl›lar› dar üç yüz aded tahta örtülü ma‘mûr evlerdir kim cümlesi biri biri üzre cânib i k›bleye ve semt i flarka nehr i Drin'e nâz›r evlerdir ve Drin kenâr› üzre olan kal‘an›n dîvâr› cümle dolma r›ht›m dîvârlar; olup üzerlerinde kat-ender-kat Drin nehrine nâz›r flâh­niflînli ve revzenli evlerdir.

Ve iki kapunun birine Hünkâr kapusu derler, cânib i flimâle nâz›rd›r. Ebü'l-feth Mehemmed Hân bu kal‘a kapusundan dö€mek ile Hünkâr kapusu derler ve bu kapunun sol taraf›nda demir top gülleler du­rur ve ba‘z› top gülleleri deliklerinde geyim tu€ul­kalar› komufllar kim her biri demir tu€ulkalard›r.

Ve bu Hünkâr kapusundan taflra ç›karken sol tarafda bir kaya alt›nda kâmil otuz kar›fl bir flayka topu var kim içine bir âdem girüp ç›kar. Ve bu Hünkâr ka­pusunun iç yüzünde Hünkâr câmi‘i var kim bu câmi‘ önünde nehr i Drin kenâr›nda Nârin kal‘a, ya‘nî afla€› hisâr›n iç kal‘as›d›r kim on bir aded bal­yemez toplar› var. Cümle nehr i Drin'e nâz›r mefret toplard›r.

Ve bu taraf›n kal‘a dîvârlar› yigirmifler ayak ka­l›n sedd i Ye’cûc-vâr metîn dîvâr › üstüvârlard›r. Ve kaddi seksen arfl›n › mi‘mârîdir. Ve dendân › beden­leri ve cümle ebrâclar› gâyet hendese üzre tarh {olunmufl} flîrîn kârl› kal‘a i mînâd›r.

Evsâf › Sol varofl: Hünkâr kapusundan taflrada Sol varofl nâm›yla ma‘rûf olan kasaba cümle üç yüz hâne i vâsi‘lerdir. Ve cümle flindire tahta örtülü kârgîr dîvârl› büyût › ra‘nâlard›r. Ve cümle elli mikdâr› bî-tertîb binâ olunmufl müfîd ü muhtasar dekâkînlerdir.

Ve bu varofl dahi bir bafl›ndan bir bafl›na var›nca ancak bir soka€› vard›r, iki taraf› evlerdir kim gayri flâhrâh yokdur. Ve Yenihân nâm›yla meflhûr bir hân › nev-binâs› var.

Sitâyifl i Sa€ varofl: Bu afla€› varoflun cânib i cenûbîsinde olan kapudan taflra Tabahâne varoflu nehr i Drin kenâr›nda azîm d›raht › müntehâlar içre üç yüz seksen kadar vâsi‘ ve b†u bâ€çeli ve se­râpâ flindire tahta ile mestûr hânedân › ma‘mûr­lar­d›r. Bunun dahi cümle hâneleri biri biri üzre nehr i Drin'e nâz›r büyût › müzeyyenelerdir.

Bu varoflun cümle yüz elli aded tabahânesi dükkânlar› var, gayri çârsû y› bâzâr› yokdur, ammâ b†u bâ€çesi ve câmi‘ ve mesâcidleri vard›r.

Bu varoflun cenûb taraf› nihâyetin­den afla€› kal‘a içinden geçüp tâ Sol varofl içinden ubûr edüp tâ Yenihâna var›nca bu iki varoflun ve afla€› hisâr›n tûlu bir bafldan bir bafla var›nca befl bin befl yüz ad›md›r. Ve ba‘z› yerleri enli ve ba‘z› yerleri ensiz­dir, zîrâ enseleri kayalard›r. Ancak hemân nehr i Drin kenâr›nca bir flâhrâh üzre bir ince uzun yol üzre varofllard›r, ammâ gâyet ma‘mûrlard›r.

Ve cümle on sekiz mahalledir ve cümle iki bin sekiz yüz tahta örtülü evlerdir. E€er iç kal‘a ve e€er afla€› kal‘a ve e€er sa€ ve e€er sol varofl cümle böy­le hisâb olunup sicilde mastûrdur, ammâ ba‘z› hâ­ne­lerin dîvârlar› tafl binâd›r ve niçelerinin tahta havl›lard›r.

Ve cümle on sekiz mihrâbd›r. Evvelâ cümleden kadîm cânib i flimâle Hünkâr kapusunun iç yüzün­deki Ebü'l-feth Sultân Mehemmed Hân câmi‘i; kur­flumlu tavan kubbe câmi‘ i kadîmdir kim k›ble ka­pusun›n atebe i ulyâs› üzre târîhi budur:

Sâhibü'l-hayrâti Sultân Mehemmed Hân,

Kad benâ hâzâ li-ecli'l-âbidîn.

Sonradan ta‘mîrinin târîhidir:

Ma‘bedi'l-uflflâk› dârü's-sâcidîn

Sene 982.

Ba‘dehu sene (   ) târîhinde bu kal‘aya u€ra­yup seyr [ü] temâflâ ederken kal‘adan afla€› flimâl taraf›ndaki bir deyre bir top urup Fethiyye nâm›nda Süleymân Hân bir câmi‘ binâ etmifldir. Hâlâ ma‘mûr ma‘bedgâhd›r.

Andan Be€ câmi‘i ve Namâzgâh câmi‘i ve yukaru kal‘ada Ebü'l-feth câmi‘i ve iki varofllarda ikifler cevâmi‘ler var ammâ isimleri ma‘lûmum de€ildir. Hudâ y› Müte‘âl dahi ziyâde ede. [169b]

Ve cümle sekiz aded mihrâb, mahalle mesâcidleri vard›r. Ve cümle sekiz aded tekyegâh › fukarâ mihrâb› vard›r. Ve cümle üç aded medrese i sûh­te­vât vard›r ve cümle yedi aded mekteb i s›byân › pü­se­rân vard›r ve cümle bir hammâm› var, ammâ her hâne­lerde soba hammâmlar› mukarrerdir ve mâh › Temmûz'da cümle nehr i Drin'e girüp gasl ederler.

Ve cümle üç hân›, biri sol varoflda Yenihân'd›r. Ve cümle üç aded çeflme-sâr › aynü'l-hayâtd›r.

Ve cümle halk› Boflnak'd›r. Yine esbâblar› cümle çuka dolama ve sünnet üzre kasîr esvâb geyüp kopçal› darac›k serhadli çakfl›r› geyüp Boflnakça kelimât ederek bey‘ ü flirâ eder bir alay hac›yân ve tüccârân âdemlerdir.

Ve dahi âb [u] hevâs› gâyet latîf oldu€undan b†u bâ€çesi gâyet çokdur. Ve memdûhât›ndan, eri€i ve elmas› ve kiraz› ve çam ve pelîd ve mefle tahtas› ve s›€›r gönü ve koyun yapa€›s› meflhûrdur. Ve gâyet ifllek iskeledir. Nehr i Drin ile Belgrad'a gider gelir niçe bin gemileri vard›r.

Ve nehr i Drin vilâyet i Hersek'de Çemerne yaylas›ndan ç›kup Raça kal‘as› dibinde nehr i Sava'ya mahlût oldu€u niçe kerre mastûr olmufldur.

.................. (1.5 sat›r bofl)....................

Ziyâretgâh › flehîdân › kal‘a i ‹zvornik: Evvelâ Namâzgâh câmi‘inin önünde çâr sütûn üzre kurflumlu kubbe içinde Maktûl Be€ medfûndur. Rahmetullâhi aleyh.

.................. (1.5 sat›r bofl)....................

Evsâf › menzil i kasaba i azîm Tuzla: ‹zvornik sanca€› hâkinde voyvadal›kd›r ve yüz elli akçe pâ­yesiyle flerîf kazâd›r.

.................. (3 sat›r bofl)....................

Andan cânib i flimâle 8 sâ‘atde,

Sitâyifl i menzil i kasaba i Kozluk: Bu dahi ‹zvornik sanca€› hâkinde bir câmi‘li ve iki hânl› ve iki dükkânl› ve yigirmi aded tahta örtülü bâ€lar› sâfî koz a€açl› oldu€undan Kozluca derler, bir âbâdân kasabad›r.

Andan yine taraf › flimâle Köle ‹brâhîm nâm harâmînin havfin çekerek (   ) sâ‘atde refîkler ile da€lar ve ormanlar aflup,

Menzil i kasaba i ma‘mûr u müzeyyen Beline

Bu dahi ‹zvornik sanca€› hâkinde paflas›n›n hâss› olup voyvadal›kd›r ve yüz elli akçe pâyesiyle flerîf kazâd›r. Kethudâyeri ve yeniçeri serdâr› vard›r. Ve kasabas› bir sahrâ y› azîmde otlu ve sulu ve cinîn ü gaytânl› gâyet mahsûldâr ekin oca€› yere vâk›‘ ol­mufl cümle befl mahalle i ma‘mûr ve müslim ve ke­fere mahalleleridir.

Ve cümle befl yüz aded tahta örtülü tahtânî ve fevkânî hâne i zîbâlar› var kim her birinde birer uyûn › câriyeler revân olup b†› ‹remlerinde hezâ­rân hezâr›n negamât [u] feryâd›ndan âdem kisb i havâ eder, ammâ cümle hânelerden ma‘mûr sarây › azîm Çengîzâde Ali Pafla'n›n kal‘a gibi sarây› serâpâ la‘l-gûn k›rm›z› kiremit örtülü bir hânedân › azîmdir kim müte‘addid kâ‘a ve dîvânhâneler ve matbah ve ›stabl ve fevkânî ve tahtânî cümle kârgîr binâ hücre­ler ile ârâste ve hareminde ve taflras›nda hammâmlar ile pîrâste olmufl bir sarây › ma‘mûrdur kim Bosna {Sarây›} diyâr›nda böyle bir sarây › âbâdân yokdur.

Ve bu sarây kurbunda bir orman korusu var kim Allâh'a ayând›r bunda olan d›raht › müntehâla­r›n her biri evc i âsumâna kad-keflân olup her biri­nin z›ll › himâyesinde biner aded koyun otlasa mümkündür.

Ve eyle çemenistân u lâlezâr ve murgzâr ze­mî­ni var kim gûyâ rûy › zemîn i sebiz-gûn duhâvî katîfedir ve âb [u] hevâs› gâyet latîf oldu€undan mah­bûbu ve mahbûbesi ve her gûne meyvesi mem­dûh­dur.

Andan kalkup yine cânib i flimâle ormanlar ge­çüp 3 sâ‘atde,

Evsâf › vilâyet i Siremçe, ya‘nî kal‘a i köhne bünyâd › hisâr › Raça

Bu sûr › üstüvâr bender-âbâd›n mukâbelesine gelüp bir gemi ile nehr i Sava'y› karflu Raça kal‘a­s›na geçüp gümrük emîninde mihmân olup flehr i bender-âbâd›n flehir temâflâs›na mukayyed olup ibtidâ ihtiyâr kimesneler ile ve erbâb › ma‘ârif ve sulehâ y› ümmetden hâl sâhibi âdemler ile hüsn i [170a] ülfet etme€e bafllad›k.

Ammâ kal‘a i Raça'n›n ismi S›rf lisân›nca (   ) (   ) demekdir. Bânîsi yine S›rf banlar›ndan Belgrad kal‘as›n Ebü'l-feth'e ver­meyen Koca Matyafl ban babas›n›n binâs›d›r.

Ba‘dehu bu kal‘a sene (   ) târîhinde Süley­mân Hân fethidir, be-dest i gâzî i makbûl iken maktûl fiehîd ‹brâhîm Pafla fethidir. Hâlâ Sirem sanca€› be€inin voyvadas› hâkimdir ve yüz elli akçe a‘lâ pâyeli ka­zâd›r.

Ve cümle (   ) aded nevâhî kurâlar› mutî‘ u münkâdd›r ve fleyhülislâm› ve nakîbü'l-eflrâf› ve si­pâh kethudâyeri ve kapukulu ve Budin kulu serdâr› vard›r. Ve gümrük emîni ve harâc emîni Budin kulu taraf›ndan zabt olunur. Ve muhtesibi ve bâcdâr› ve flehir kethudâs› vard›r, ammâ kal‘a dizdâr› ve nefe­râtlar› yokdur.

Eflkâl i zemîn i kal‘a i Raça: Nehr i Sava ke­nâr›nda bir alçak toprakl› düz çemenzâr yerde bir köfleye buruna vâk›‘ olmufl flekl i müselles bir fied­dâ­dî tula binâ bir kal‘a i zîbâ imifl. Bu kal‘a vaz‘ olundu€u burunun mukâ­be­lesinde nehr i Drin i azîm zor ile ‹zvornik'den berü gelüp nehr i Sava gibi kuvvetli suya Drin urup bu kal‘a i Raça'y› nehr i Drin ve nehr i Sava bir olup ittifâk üzre bu kal‘ay› harâb edüp ancak nehr i Sava ke­nâr›nda bir kullesi kalm›fl. An›niçün bu kal‘an›n diz­dâr› ve merdüm-i hisâr› yokdur.

Der-niflâne i flehr i Raça: Mezkûr çemenzâr burunda nehr i Sava ve Drin nehri birbirlerine mahlût oldu€u mahalde cümle yedi aded müselmân mahallesi ve dörd mahalle kefere i Bul­gar ve S›rf ma­hallâtlar›d›r. Ve cümle befl yüz elli aded tahtâ­nî ve fevkânî ikifler kat cümle tahta binâl› hadî­ka i r›dvânl› ma‘mûr evlerdir, ammâ kârgîri nâdirdir. Ve cümle havl›lar› serâpâ tahtadan amâr olmufldur. Hattâ cemî‘i zokaklar› tahta balvan döflelidir. fiehir­den taflras› k›fl köyleri çamur deryâs› olur, zîrâ zemîni al­çakd›r.

Ve cümle befl aded mihrâbd›r. Befli dahi salât › cum‘a edâ olunur cemâ‘at i kesîreli cevâmi‘lerdir, ammâ isimleri ma‘lûmum de€ildir. Ve befli de kur­flumsuz flindire tahta örtülü ma‘bedgâhlard›r, ammâ minâreleri ol kadar musanna‘ de€ildir.

Ve cümle iki yerde medrese i tâlib i ilm vard›r, ammâ ders i âmlar› yokdur. Ve cümle üç aded mekteb i dâ[rü]'t-ta‘lîm i s›byânlar› var, ammâ gu­lâmlar› ol kadar necîb ü reflîd de€illerdir. Ve cümle iki yerde tekye i dervîflân › sâhib i tarîk vard›r.

Ve cümle iki aded müfîd ü muhtasar hân › tüc­cârânlar› var, ikisi de gümrük emîni iskelesi bafl›n­dad›r. Ve cümle bir müferrih hammâm› var, ammâ küçükdür.

Ve cümle flehir içre üç yerde a€aç cüsûr › me­merr i nâs› var, zîrâ nehr i Drin ve nehr i Sava pek tu€yân üzre gelse flehrin niçe bâ€çeleri ve flehrin gark eder. An›niçün hafleb kantaralar› vard›r.

Ve cümle yetmifl aded dükkând›r, ammâ bezzâ­zis­tân› yokdur, ammâ b†u bâ€çesi gâyet çok olup memdûhât›ndan lipo ekme€i ve bal suyu ve eri€i ve elmas› cihân› dutmufldur, ammâ üzümü menhûs olup meyi de âdemi serhofl etmez, an›niçün halk› hofl-hâllerdir.

Ve bu flehri nehr i Sava ihâta etmifldir. Hâkim murâd edinse bir Savadan bir Savaya kurâs›n› kesse bu Raça flehri cezîre olmak mümkün idi. Ve âb [u] hevâs› latîf oldu€undan cümle ünâs› ten-dürüstler­dir. Ve cümle Poturca kelimât edüp ticâret ile geçi­nüp ekseriyyâ cümle halk› t›ransa gemicilerdir.

Ve a‘yân› serhadli esbâb› geyerler, ammâ gâyet ehl i zevk baba y› âlem muhibb i fukarâ sofra sâ­hibi garîb-dost âdemlerdir kim ekserî o€uz, hîle bilmez merdümlerdir. Andan cânib i flimâle 6 [sâ‘at] gidüp,

Evsâf › sahrâ y› Erik, ya‘nî kal‘a i zîbâ Moravik

Lisân › S›rfça (   ) demekdir. Bânîsi yine Koca Matyafl ban binâs›d›r. Sene (   ) târîhinde Süleymân Hân vüzerâlar›ndan Sar› Rüstem Pafla bu kal‘aya on aded top güllesi urup feth etmifldir. Hâlâ güllelerin darb›ndan münhedim olan rahnedâr hâitler zâhir ü bâhirdir. Ve kanûn › Süleymân Hân üzre bu kal‘a Sirem sanca€› hâkinde voyvadal›kd›r ve yüz elli akçe kazâd›r, gayri hâkimleri yokdur, lâkin bâ€çesi çokdur.

Eflkâl i zemîn i kal‘as›: Nehr i Sava'dan azm›fl nehr i Vuka kenâr›nda bir sahrâ y› çemenzâr düz yerde flekl i murabba‘ tula binâ bir küçük kal‘a i ra‘nâd›r. ‹çinde bir küçük câmi‘i ve elli aded flin­dire tahta örtülü ve hâneleri ve anbâr› ve cebehânesi ve çâr-kûflesinde çâr tula kulle­leri ve on aded flâhî toplar› ve iki aded demir kapular› var, biri kara tara­f›na ve bini nehr i Vuka kenâr›na aç›l›r. Bu iki ka­punun dahi önlerinde handak üzre hafleb cisirleri vard›r. Her gece kal‘a neferâtlar› bu cisirleri maka­ra­lar ile kal­d›­rup kal‘a kapusu [170b] önlerine siper eder. Handak› nehr i Vuka ile leb-ber-leb vâsi‘ ve amîk handakd›r. Kal‘a dizdâr› ve elli aded merdüm i hi­sâr› vard›r.

Sitâyifl i varofl › kal‘a i Moravik: Cümle iki mahalle ve cümle iki yüz aded flindire örtülü ve tahta havl›l› mükellef ü mükemmel evlerdir. Ve bu varofla kal‘adan iki aded hafleb cisir ile geçilir ve cisir bafl›nda cümle bir hân› var ve cümle iki aded ma­halle mesâcidleri var. Gayri hayrâtlar yokdur. Ve cümle halk› Boflnak'd›r. Çârsû y› bâzâr› olmamak ile hafta bâzâr› durur.

Andan 5 sâ‘atde düz sahrâ-y› çemenzârlar içre gi­düp,

Evsâf › kasaba i ma‘mûr Nemse

Süleymân Hân Belgrad'› feth etdikde kal‘a için­den amân ile ç›kan Nemse küffâr› bunda iskân et­diril­me€ile Nemse kasabas› derler. Sirem sanca€› hâkinde be€inin voyvadal›€›d›r. Yüz elli akçe pâye­siyle kazâd›r. Kethudâyeri, yeniçeri serdâr› ve Budin kulu serdâr› ve muhtesibi ve gümrük emîni ve harâc emînleri vard›r, ammâ iskelesinde emîni ve harâc› Budinli aklâm›d›r, ammâ b‛ ve bâ€çesi bî-hisâb olup a‘yân [u] eflrâf› çokdur.

Amâristân›, cümle nehr i Sava kenâr›nda bir vâsi‘ çemenzâr sahrâ y› lâlezârda gâyet mahsûldâr hâk i Sirem ve mânend i b†› ‹rem-misâl bir ma‘mûr ve flîrîn Nemse ka­sabas›d›r kim cânib i flimâlinde kasaba i Mitroviçse 4 sâ‘at karîbdir, ammâ bu kasaba i Nemse cümle tokuz mahalle ve cümle bin k›rk aded tahtânî ve fevkânî mükellef ve müzeyyen vâsi‘ sarâylar› da vard›r, ammâ bu Sirem diyâr›nda tafl olmama€ile ek­seriyyâ evleri tahta flindire ile mestûr olup ve serâpâ tahta havl›l› büyût › ra‘nâlard›r. Üç mahallesi S›rf ve Bulgar'd›r ve iki mahallesi kefere i Latin i füccârd›r. Ve cümle on dörd aded mihrâbd›r. (   ) câmi‘i,

.................. (1 sat›r bofl)....................

Ve cümle (   ) aded mahalle mesâcidleridir. Ve cümle iki aded medrese i dârü'l-ulûmdur. Ve cümle iki aded mekteb i ci€er-kûfle i püserând›r. Ve cümle üç aded tekye i erbâb › tarîk i dervîflând›r.

Ve cümle (   ) aded hân › tâcirând›r. Ve cümle (   ) aded hammâm › gâs›lând›r, ammâ ev hammâm­lar› çokdur. Ve cümle yüz on aded dük­kânlar› vard›r, ammâ bezzâzistân› yokdur, lâkin bu kasaba Mitroviçse kasabas›ndan ma‘mûrdur, zîrâ nehr i Sava kenâr›nda iskele i azîmdir. Ve âb [u] hevâs› gâyet latîf oldu€undan halk› zinde olup câ-be-câ mahbûblar› da bulunur.

Ve memdûhât›ndan beyâz ekme€i ve ya€› ve bal› ve beyâz kiraz› meflhûrdur. Ve gâyet ganîmet kasaba oldu€undan cümle halk› tüccâr ve ehl i zevk, oda sâhibi müsâfirîne ri‘âyet eder garîb-dost ki­mesne­ler­dir. (   ) (   ) (   ) (   ) (   ).

Andan kalkup cânib i flimâle 7 sâ‘at gidüp pa­lanka i Tovarnik'i geçüp 3 sâ‘atde,

Menzil i palanka i Sotin: Mukaddemâ Uyvar gazâs›na giderken memdûh­dur. Andan yine cânib i flimâle 5 sâ‘atde,

Menzil i kal‘a i Vulkovar: Mukaddemâ bu dahi mevsûfdur. Andan 8 sâ‘atde,

Menzil i kal‘a i Ösek: Bu mahalde Sadr›a‘za­m›n Kanije kal‘as› imdâd›na henüz gitdi­€inin haberin alup biz dahi Ösek'den bin befl yüz kadar pür-silâh asker ile,

Kanije kal‘as› istihlâs›na gitdi€imiz menâzilleri ve çekdi€imiz meflakkati beyân eder

Evvelâ Ösek'den kalkup cisr i azîm ve Tobla'dan geçüp ve dahi palanka i Darda'y› geçüp ve ol mahalde nehr i D›rava üzre gemiler ile inflâ olunmufl cisri geçüp cânib i garba Maslovin kal‘as› üzre gitmesine müflâvere edüp giderken Yakoval› alaybe€inin çafl›tlar›na râst geldik. Biz anlar› kâfir zann eyledik. Me€er anlar tebdîl i k›yâfet mü’min ü muvahhidler imifl. Hemân anlar bize eydir:

"Bire âdemler, Maslovin kal‘as›ndan nehr i D›rava'y› geçmizsiz, cihân› kâfir dutup hâlâ kâfir Kanije'yi küt-â-küt dö€mede. Yar›nki gün top sadâ­la­r›n istimâ‘ edersiz. Vezîria‘zam ise dahi Se€itvar kal‘as›nda asker i deryâ-misâl cem‘ et­mede. Siz Mas­lovin iskelesine giderseniz hemân kendi aya€›­n›z­la kâfirin içine girirsiz" deyince cümle Pojaga kal‘as› ve Yakova kal‘as› ve Ösek kal‘as› gâzî­leri müflâ­vere edüp kal‘a i Valpova üzre git­me­€i re’y i ahsen görüp derhâl cânib i garba da€lar ve orman­lar ve çamurlu batak ve çatak yer­leri ve mahûf u muhâtara belleri ubûr edüp 11 sâ‘atde derd i mihen çekerek,

Evsâf › kal‘a i flîrîn Valpova

Lisân › Boflnakça (   ) (   ) demekdir. Bânîsi Zirin hersekleridir, ammâ fâtihi sene 950 târîhinde Sultân Süleymân Ustolni-Belgrad ve kal‘a i Üstür­gon fetihlerine giderken Anadolu askeriyle ‹brâhîm Pafla'y› [171a] ve Rûmeli be€lerbe€isi Koca Ahmed Pafla'y› talî‘a i asker ve pîflvâ y› cünd i muzaffer edüp Bö€ürdelen kal‘as› önünden Sava nehri üzre cisrden cümle asâkir i deryâ-misâl ubûr edüp cümle cünûd › müslimînden mukaddemce Kösten­dil sanca€› Be€i H›z›r Be€, Avlonya Be€i Mesîh Be€ ve Yahyâ Paflazâde ‹nebaht› Be€i Ahmed Be€ on bin asker ile Ösek kal‘as›ndan birkaç aded balye­mez toplar ç›karup bu Valpova kal‘as›n› mu­hâsara edüp cenge âheng etdiklerinde bir ceng i azîm ederken gerüden Serdâr Koca Ahmed Pafla ile Anadolu vezîri dahi gelüp germâ-germ savafl › per­hâfl ederler, ammâ derûn › hisârda mahsûr olan küf­fâr bât›l dînleri gayretine bezl i cân edüp yedi gün yedi gece ceng i azîm edüp kal‘an›n handak›n gu­zât › müslimîne göstermezler.

Âhirü'l-emr bizzât Sultân Süleymân Hân ceng üzre gelüp serâperde i Süleymânîsinde meks edince derûn › hisârdaki küffâr › dalâlet-fli‘âr›n deryâ-misâl asâkir i müslimîni görünce ak›llar› bafllar›ndan gi­düp kal‘an›n burc [u] bârûlar› üzre beyâz istîmân peykerlerin diküp istîmân edüp kal‘a miftâhlar›n bizzât Süleymân Hân'a vermeyince kal‘ay› dest i ‹slâm'a vermediler ve "Kal‘adan ç›kup fi›klofça kal‘a­s›na gitdiler" deyü bu gazâ y› garrâda hâz›r olan ihtiyârlardan istimâ‘ edüp tahrîr etdik.

Ammâ bu kal‘a i üstüvâr Süleymân Hân tahrîri üzre Pojaga sanca€› be€inin voyvadal›€›d›r ve yüz elli akçe pâyesiyle niyâbetdir. Budin yeniçerisi serdâr› ve kal‘a dizdâr› ve iki yüz aded merdüm-i hisâr› vard›r.