FəLSƏFƏ kafedrasi doktoranturaya qəbul proqrami üZRƏ TƏBİƏTİn fəLSƏFƏSİ ixtisas fənnindən proqram baki – 2013

11-ci mövzu. Elmi idrakın metodları

Elmi idrakın metodu və üsulu anlayışları. Metod idrakın tənzimləyicisi kimi. Metod və idrakın uğurluluğu məsələsi. Me­tod ilə nəzəriyyənin qarşılıqlı əlaqələri. Metodun seçilməsini şərtləndirən amillər. Metodun tətbiqində idrak vasitələrinin rolu. Metodun tətbiqinə verilən əsas tələblər. Metodun predmet məzmunlu xarakteri. Metodun operasional səpkisi. Metodun aksioloji səpkisi.

Elmi metodların əhatə dairəsinə görə təsnifatı. Xüsusi, ümumelmi və universal metodlar.

Elmi idrakın metodologiyası anlayışı. Metodologiyanın elmi idrak prosesində rolu. Fəlsəfi meto­do­logiya və onun səciyyəvi cəhətləri. Ümumelmi metodo­lo­giya. Konkret elmin metodologiyası. Elmlərarası metodo­logiya. Kompleks, inteqrativ metodologiya və onun idraki əhəmiyyəti.

Elmi metodların təsnifatı. Ümumməntiqi metodlar və onların səciyyəvi cəhətləri.

Müşahidə metodunun mahiyyəti. Müşahidənin aktiv və məqsədyönlü xarakteri. Mü­şahidənin nəzəri şərtlənməsi. Müşahidənin növləri. Bilava­sitə və dolayı müşahidə.

Elmi müşahidənin strukturu. Təsviretmənin idrak­­da rolu. Təsviretmənin əsas məqsədi və vəzifələri. Təs­viret­mənin növləri. Təsviretmə metodunun hərəkət istiqaməti. "Şaquli" və "üfüqi" təsviretmə. Təsviretmə və hadisələrdə təkcə ilə ümu­mi­nin, təsadüf və mahiyyətin münasibəti.

Müqayisə elmi idrakın empirik metodu kimi. Müqa­yi­sənin idrakda və həyat fəaliyyətində rolu. Müqayisənin funk­si­yaları. Düzgün müqayisənin şərtləri. Müqayisəni həyata keçir­məyin yolları.

Ölçmə metodunun mahiyyəti. Ölçmənin keyfiyyət ilə əlaqəsi. Ölçmə vahidi. Metrologiya və kvalimetriya, ölçmə haq­qında elm kimi. Ölçmə metodunun tarixi inkişaf mərhələləri.

Eksperiment metodu. Eksperimentin müşahidədən üs­tün­­lükləri. Eksperimentin əsas tərkib hissələri və tərəfləri. Eksperimentin elmi tədqiqatın strukturunda xüsusi yeri. Onun nəzəri və empirik idrak mərhələləri ilə münasibəti. Fakt bili­yinin əldə edilməsində və empirik qanunauyğunluğun müəyyən olunmasında eksperimentin rolu.

İdeallaşdırma metodunun mahiyyəti. İdeallaşdırma və abstraktlaşdırma. İdeal obyekt yaratmağın yolları və idrakı üs­tün­lükləri. İdeallaşdırmanın imkanları və yol verilən hüdudları. İdeallaşdırmanın elmiliyi meyarları. İdeallaşdırma prosesinin əsas üsulları. Çoxpilləli abstraksiya anlayışı. Predmetin xassə­si­nin inkişafında hüdud hala keçilməsi. Sadə abstraksiya yaratma yolu.

İdeallaşdırma metodunun tətbiqi zəruriliyinin, obyekt­lərin xarakterindən asılılığı. Elm qanununun kəşf olunmasında ideallaşdırmanın əhəmiyyəti. İdeallaşdırmanın eksperimen­t­dən üstünlüyü. İdeallaşdırmanın nəzəriyyə yaratmaqda rolu.