Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

İdxal kvotaları milli hökumətlər tərəfindən yerli is-
tehsalçıları qorumaq, ticarət balansının tarazlığına nail 

---

30 
olmaq, daxili bazarda tələb-təklifi tənzimləmək, həmçinin 
digər ölkələrin ayrı-seçkilik əməllərinə cavab məqsədilə 
tətbiq edilir.
Öz əhatə sahəsinə görə kvotalar qlobal və fərdi kvo-
talara bölünürlər. Qlobal kvotalar müəyyən zaman ərzində 
müəyyən əmtəənin idxal və ixracına (həmin əmtəənin han-
sı ölkəyə idxal və ixrac olunmasından asılı olmayaraq) 
münasibətdə tətbiq edilir. Bu tip kvotaların tətbiq edilmə-
sində səbəb daxili istehlakın lazımi səviyyəsini təmin edil-
məsidir. Daxili istehsalla əmttənin daxili istehlakı arasın-
dakı fərq qlobal kvotaların həcmi kimi hesablanır. 
Qlobal kvota çərçivəsində müəyyən edilməklə əmtə-
əni idxal və ixrac edən hər bir ölkə üzrə kvotanın həcmini 
Fərdi kvotalar göstərir. Bu cür kvotalar adətən ikitərəfli 
sazişlər əsasında tətbiq edilir. Onlar siyasi, iqtisadi və 
digər maraqlar üzrə sıx əlaqələr qurulmuş ölkələrə əmtəə 
idxalı və ya ixracında əsas üstünlüyü əldə etməyə imkan 
verir.
Beynəlxalq biznesdə ən çox istifadə olunan və 
müasir dövrümüzdə geniş yayılmış biznes növlərindən biri 
də xidmətlərin ixracıdır.
Əsasən ixrac edilən xidmət növlərini aşağıdakılara 
bölürlər: 
1. Bank xidmətləri. 
2. Sığorta xidmətləri.
3. Nəqliyyat xidmətləri. 
4. Turizm xidmətləri. 
5. İnjinirinq xidmətləri. 
Bank xidmətləri hər hansı bir ölkənin banklarının 
digər bir ölkədə filiallarının yaradılması və bu ölkədə 
kredit verilməsi, investisiyaların qoyulması, eləcə də ma-

---

31 
liyyə vəsaitlərinin transferti ilə məşğul olmaq üçün fəaliy-
yət göstərir.
Sığorta xidməti də beynəlxalq biznesdə ikinci ölkə-
nin ərazisində müxtəlif firma və təşkilatlara sığorta xidmə-
ti göstərməklə öz şöbələrini yaratmış olur.
Beynəlxalq daşımalarda nəqliyyat xidmətinin əhə-
miyyəti böyükdür. Ona görə də bəzi şirkətlər nəqliyyat va-
sitələrini ikinci ölkə ərazisində yerləşdirməklə burada 
sifarişlər əsasında beynəlxalq daşımalarda iştirak edirlər.
Turizm sahəsi beynəlxalq biznesin ən geniş yayılmış 
formasıdır. Bu gün dünya ölkələrində bəzilərinin büdcələ-
rinin 30-40%-ini turizmdən gələn gəlirlər təşkil edir. İnji-
nirinq xidməti inkişaf etmiş ölkələrin yeni texnika–texno-
logiyalarının digər inkişaf etməkdə olan ölkələrə cəlb edil-
məsində əvəzsiz fəaliyyət formasıdır. Bir istehsalın müx-
təlif sahələrində yeni istehsal müəssisələrinin yaradılması, 
tikinti işlərinin aparılması, kadr hazırlığının təşkili, müx-
təlif texnoloji avadanlıqların quraşdırılması və istismarının 
yerinə - yetirilməsini təmin edir.
Xidmət idxal edən ölkələr adətən texniki və texnoloji 
cəhətdən zəif inkişaf etmiş ölkələr, yaxud maliyyə baxı-
mından nisbətən kasıb ölkələr olurlar. 
Ölkələrarası gömrük müharibələri,xarici ticarətdən 
əldə olunacaq üstünlüyü heçə endirdiyindən, xarici ticarə-
tin inkişafına mane olmaqla yanaşı bütövlükdə ümümdün-
ya təsərüfatının inkişafını da ləngidirdi. Ona görədə 1948 
ci ildə Cenevrədə ümumdünya ticarətində gömrük tatiflə-
rini tənzimləyən qlobal dünya təşkilatı kimi Ticaərət və 
gömrüklər üzrə Baş razılaşma yaradıldı. Bu təşkilatın- 
Beynəlxalq ticarət təşkilatının əsasnaməsi hazırlanarkən 
ABŞ təklifinə əsasən gömrük tariflərinin azaldılması və ti-

---

32 
carətin liberallaşdılması nəzərdə tutuldu. Havanada tərtib 
olunan həmin əsanamə iştirakçı olkələr tərəfindən təsdiq 
olunmadı lakin onun əvəzində gömrük siyasətinin əsas 
normativləri qüvvəyə mindi. Dəqiqlələşdirilmiş amerika 
təklifləri yəni iştirakçı
tərəflərinin bərabərliyi, ticarət azad-
lığı bu razılaşmanın əsas ideyasını təşkil edirdi. Nəticədə 
Baş razılaşmanın və onun sələfi olan ÜDT (Ümum Dünya 
Ticarət Təşkilatının) faliyyətinin əsasını təşkil edən mü-
hüm aşağıdakı normativlər müəyyən olundu: 
- xaricdən gətirilən və ya idxal edilən bütün əmtəə və 
xidmətləri yoxlamadan, qeydiyata almadan, onların ticarə-
tinə mümkün qədər əlverişli şərait yaradaraq, ölkədə is-
tehsal olunan əmtəə və xidmətlərlə eyni səviyyəli gömrük 
və vergi, ticarəti tənzimləyən normalarını tətbiq etmək; 
- milli bazarı müdafiə etmək məqsədi ilə kəmiyyət 
məhdudiyyətlərini və yaxud buna uyğun tədbirləri tətbiq 
etməmək; 
- üzv dövlətlərin əmtəə və xidmət bazarlarında iştira-
kın genişləndirilməsində ticarət güzəştlərinin qarşılıqlı 
edilməsi; 
- ticarət mübahisələrinin danışıqlar və məsləhətləş-
mələr, ÜDT-də bu məqsədlə yaradılan mexanizmlərdən 
istifadə etmək yolu ilə həll edilməsi; 
- xarici ticarət əməliyyatlarını xüsusi-hüquqi əsaslar-
da aparılması. 
QATT fəaliyyətinin əsas məzmunu üzv ölkələr aras-
ında gömrük rüsümlarının aşağı endirilməsi ilə əlaqədar 
danışıqlar təşkil etməkdir.