Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

7.3. Kapital və maliyyənin beynəlxalq axınları 
 
Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin mahiyyətini izah 
etmək üçün iki yanaşmadan istifadə edilir. Bir qrup 
iqtisadçılar üçün kapitalın beynəlxalq hərəkəti istehsalın 
bir amilinin bir ölkədən digərinə hərəkətindən ibarətdir. 
Bunun da əsasında ölkələrdə tarixən yarnmış iqsadi və 
texnoloji, maliyyə ehtiyatlarının müxtəlif səviyyələrdə 
mövcud olmasıdır. 
İstifadə edilməsi xüsusiyyətlərinə görə beynəlxalq 
kapital qoyuluşları sahibkar, borc kapitalı formasında ola 
bilir. Sahibkar kapitalı birbaşa, dolayı yolla istehsala qo-
yulur. Bu digər həcmdə dividend formasında mənfəət 
əldə etmək hüquqi ilə əlaqəlidir. Borc kapitalı dedikdə 
vəsaitlərin faiz əldə edilməsi məqsədi ilə xaricə verilməsi 
deməkdir. Qeyd etdiyimiz kimi burada dövlət vəsaitləri 
şox aktiv mövqeyə malikdir, ancaq xüsusi kapitalın da 
payı az deyildir. Ümumiyyətlə müddətinə görə beynəlxalq 
kapital qoyuluşları 3 yerə ayrılır: 
1. Qısa müddətli.
2. Ortamüddətli.
3. Uzunmüddətli kapital qoyuluşları 
1 ilə qədər olan kapital qoyluşları qısa müddətli;
1-5 il orta müddətli;

---

118 
5-ildən çox olanlar isə uzun müddətli kapital qo-
yuluşları hesab edilir.
Demək olar ki, kapital qoyuluşlarının əksər hissəsi 
ortamüddətli kapital qoyuluşları formasında tətbiq edilir. 
Məqsədinə görə beynəlxalq kapital qoyuluşları birbaşa, 
portfel investitsiyalarına ayrılır. Birbaşa investitsiya uzun 
müddətli maraqları təmin etmək-mülkiyyətə, yaxud idarə-
etmə də həlledici səsə malik məqsədi ilə həyata keçirilir. 
Birbaşa xarici investitsiyalar əsasən xüsusi kapital olur. 
Portfel investisiyasının funksiyası isə obyektin üzərində 
nəzarət hüquqi verməyib, ancaq ondan uzun müddətdə 
gəlir əldə etmək imkanı verir. Bu özünü müxtəlif tipli 
səhmlərdə əks etdirir(adi və müvafiq üstünlük verən 
səhmlər). Beynəlxalq valyuta Fondu bundan başqa,daha
bir qrup investitsiya- ―sair investitsiyaları‖ fərqləndirir ki, 
bunlar beynəlxalq borcları və bank depozitlərini təşkil 
edir ki, onlar da gah portfel, gah da birbaşa investisiyalar 
formasında mövcud ola bilir. 
Digər qrup iqtisadçılar, xüsusən də marksist-leninçi 
siyasi iqtisadın nümayəndələrinin fikrincə isə kapitalın 
beynəlxalq hərəkəti,kapitalın hər hansı bir ölkədə siste-
matik olaraq daha yüksək gəlir əldə etmək məqsədilə tət-
biqi deməkdir. Real iqtisadi məzmununa görə kapitalın 
beynəlxalq hərəkəti dünya iqtisadiyyatının fəaliyyət gös-
tərməsinin, bütün növdən olan beynəlxalq təsərrüfat əla-
qələrinin inkişafıni və şəraitini müəyyənləşdirir. Bəzi hal-
larda kapitalın beynəlxalq hərəkətinə ,onun hər hansı döv-
lət sərhədlərini aşması mövqeyindən yanaşılır ki ,bu da 
kapitalın beynəlxalq hərəkətinin təcrübəsi nöqteyi-nəzər-
dən qismən özünü doğruldur. Hazırda kapitalın beynəl-
xalq hərəkəti bir başa xarici investitsiyalar kimi nəzərdən 

---

119 
keçirilir və əksər hallarda bu kapitalın hansısa ölkədən 
gəlir əldə etmək məqsədilə gəlməsinə əsaslanmır. 
Xarakteri və məzmununa görə kapitalın beynəlxalq 
hərəkəti müxtəlif formalarda ola bilir. Yaranma mənbəyi-
nə görə - dövlət və xüsusi kapital formasında ola bilir. 
Beynəlxalq miqyasda dövlət kapitalı bilavasitə dövlət 
büdcəsinin vəsaiti olub, müvafiq dövlət və ya hökümət or-
qanlarının qərar ilə xaricə gedir və yaxud da xaricdən gə-
lir. Formasına görə o, dövlət borcları, qrantları, yardımları 
və s. bunların hərəkəti hökümətlərarası müqavilələrlə 
müəyyən olunmuşdur. Bura eyni zamanda beynəlxalq təş-
kilatların (BVF kreditləri) kreditləri və digər belə vəsaitlər 
aiddir. Bütün hallarda bu vəsaitlər vergiödəyicilərin və-
saiti hesab olunur. Xüsusi kapital – bu xaricdə yerləşdiri-
lən və yaxud da xaricdən qəbul edilən, dövlət vəsaiti ol-
mayan, ayrı-ayrı fiziki və hüquqi şəxslərin vəsaitləridir. 
Bura, birbaşa dövlət büdcəsinin vəsasiti olmayan xa-
rici investitsiyalar, ticarət kreditləri, banklararası kreditləş-
mələr daxildir ki dövlət nəzarəti altında həyata keçirilir. 
Təcrübədə dövlət vəsaitlərinin xüsusi kapital kimi investit-
siya edilməsinin incə metodları mövcuddur. İstifadə edil-