Fərman kəÐÈÌÇÀÄƏ

– Durub ona oxu atmasan, o oxu ürəyinə sancmasan sənin özünü tikə-tikə doğratdıracağam.

– Qurban olum, ay ağa, əgər mən ox ata bilirəmsə, mənim günahım nədir? Niyə məni məcbur eləyirsiniz ki, günah işlədim.

Əlvənd Mirzə bər-bəzəkli xəncərini çəkib qından çıxardı.

– Atırsan at, atmırsan, özün öləcəksən. – Bu sözdən sonra xəncəri onun kürəyinə dirədi. Nurqulu yalvarıcı baxışla özünə kömək, arxa axtarmaq üçün dönüb Əli bəy Cəyirliyə baxdı. Bu baxış elə bil onu ayıltdı, o da xəncəri çəkib bir tərəfdən Nurqulunun böyrünə söykədi:

– At, deyirlər sənə!

Nurqulu kamanını götürdü. Xəncərlərin iti ucu onu eyvana itələdi. Burada bir an dayandı. Ox qabından oxu götürüb kamana qoydu. Kamanı üzünə qaldırdı. O, əvvəl İsmayılı gördü və birdən hər şey itdi, gördükləri əriyib bir-birinə qarışdı. Gözlərindəki yaş ona nişan almağa imkan vermədi.

– Görmürəm, – deyə kövrək səslə yalvardı.

– Necə görmürsən?

– Görmürəm, yaş qoymur.

Əli bəy Cəyirli dəsmalla onun gözlərini sildi.

– İndi necə, görürsən?

– Hə... – Yaş yenə onu boğdu. Birdən-birə kamanı tullayıb üzü üstə eyvana yıxıldı, hönkür-hönkür ağlamağa başladı...

İsmayıl nitqini qurtarıb aşağı düşdü və üzünü qibləyə tutub namaz qılmağa başladı. Bütün Ərdəbil əhli, minlərlə adam onun arxasında dayanıb onun hərəkətini təkrar eləyirdi. İş burasındaydı ki, indiyə qədər məsciddə belə bir-birindən ayrılan qadınlarla kişilər burada birlikdə əyilir, torpağı öpür, qalxır, ibadət eləyirdilər.

Zamanın sahibilə bir yerdə namaz qılmaq ən böyük səadət və xoşbəxtlik idi. Bu xoşbəxtlik hətta qadınları kişilərə məhrəm eləmişdi.

Namaz qurtardıqdan sonra İsmayıl ağ atına mindi. Atın üzünü döndərdi və ucadan dedi:

– Ey Ərdəbil əhli, mən ata yurduma qayıdacam və sizə xoşbəxtlik gətirəcəm.

Şirvanşah Fərrux Yasar babalarının oturduğu, qoltuqları şir şəkilli qızıl taxtda əyləşmişdi və onun hər iki tərəfində oğulları qızıl kürsülərdə oturmuşdular. O, otuz səkkizinci il idi ki, şahlıq edirdi və bu böyük ildönümünü, culus gününü böyük toy-bayramla keçirmək üçün tədbirlər gördürürdü. Amma həmişə rahat keçən şahlığı artıq elə bir məqama gəlib yetişmişdi ki, özü o culus gününü açıq ürəklə keçirəcəyinə inanmırdı. Çünki Sultan Bəyazid Gödək Əhmədi onun ən yaxın dostları olan Ağqoyunlular taxtına çıxartmışdı. Gödək Əhməd Fateh Sultan Məhəmmədin yeganə qızından olmuş, həm də dayısı Sultan Bəyazidin qızı Aynaşah sultanla evlənmişdi. Əhməd padşah isə gələcəkdə 440 ildən çox bir vaxtda Şirvanda hökmranlıq edən şirvanşahlar sülaləsi üçün çox böyük təhlükə idi. Dünyanın yarısını tutan Osmanlı sultanları yəqin ki, Şirvanı da öz hakimiyyətlərinə alacaqdılar. Bu təhlükə qarşısında dayanmağa onun heç bir gücü və qüvvəsi yox idi.

Bu vaxt onun yanına gəlib sirli bir adamın şahla çox vacib işi olduğunu pıçıldayan eşik ağasına tapşırdı ki, gətirsinlər. Üzü niqablı, qara paltarlı adamın içəri girməyi və hərəkətindən hiss olundu ki, o belə sarayları çox görüb, beləsindən daha zənginində oturub. Görməmiş deyil, şah və hökmdar hüzurunda çox olub. O, çox yüngülcə baş əydi və yaxınlaşıb göstərilən yerdə oturdu. Amma üzündəki niqabı qaldırmadı.

– Eşidirəm, ey namə’lum şəxs!

Bu gələn Əbih Sultan idi, Şamaxıya çatan kimi də, şahın hüzuruna düşə bilmişdi.

– Qibleyi aləm məni tanıyır. Onun yanında günahım da var. Amma Şirvan üçün yaxşı işlər də görmüşəm. İndi Şirvana kömək eləməyə gəlmişəm. Bu sözlərdən sonra o, sifətini gizlədən niqabı götürdü. – Mən Əbih Sultanam.

Fərrux Yasar yetmiş yaşı haqlamışdı. Sifətində isə elə dərin bir qocalıq yazılmışdı ki, sanki onun yüz yaşı vardı. O insan qocalıqdan çox, min illər dayanmış, bütün pöhrələrini itirmiş, şirəsi, şəhdi qurtarmış kötüyə oxşayırdı. Sifəti ağac rəngindəydi. Qabıqları da çürümüş, qurudulmuş qəhvə rəngi almış ağac rəngində. Enli dodaqları ağarmış yun kimi yumşaq bığı və gödək saqqalının arasında qara qoz rəngindəydi, qupquru görünürdü. İri gözləri parlaqlığını itirmişdi. Üzündən niqabı götürəndən sonra Əbih Sultana elə gəldi ki, o, doğrudan da ya ağacdan yonulub, ya da mumdan düzəldilib. Lap pambıq içində yaşayan qocalara oxşayır.

– Yaxşı gəlmisən! Səni göydə axtarırdım, yerdə əlimə düşmüsən. Sən mənə elə dağ çəkmisən, ki, yanğısı yüz ilə də getməz.

O, Bəysunquru çox istəyirdi. Onun ölümü şah kimi yox, dayı kimi onun belini əymiş, xeyli qocaltmışdı.

Əbih Sultan qulaqlarına inanmadı. “Yə’ni mənim fikrim düz çıxmadı? Onu inandıra bilməyəcək? Yox səbrli ol, Əbih Sultan, sən hələ öz fikirlərini izah eləməlisən”.

– Qibleyi aləm, öz ayağımla gəlib çıxmışam. Nə cəza versəniz, mən hazıram. Bayaq dedim ki, yanınızda günahım çoxdu. Özüm də bilirdim ki, məni ancaq belə qarşılaya bilərdiniz. Bəs məni buraya çəkib gətirən nədir? Deyir keçinin əcəli çatanda gəlib çobanın çomağına sürtünür. Axı mən keçi deyiləm. Hələ əcəlimin çatmağını da hiss eləməmişəm.

– Sən çox danışacaqsan?

– Bəli, icazənizlə gəlməyimin səbəbini deyim.

– De, de. Onsuz da əlimdəsən. Bu qoca vaxtımda mənim də baxtım varmış. Düşmənlərimdən intiqam almaq üçün xudaya məni heç vaxt məəttəl qoymayıb.

Əbih Sultanın ürəyindəki ümid bir az da artdı. O, ölçüb-biçdi. “Əhməd padşahın boynuma qoyduğu kordanın altından çıxmışam. Bunun təhdidindən, hədəsindən qurtarmağa nə var ki...”

O fikirləşdikcə Fərrux Yasar da onun Şirvana qarşı elədiyi cinayətləri fikirləşirdi: “Süleyman Bicanoğlu bizim ən yaxın dostumuz idi. Bir dəfə dost demişdi, axıra qədər də dost oldu. Şeyx Heydərin şərindən məni xilas elədi. Bəysunqur Mirzəylə də axır günə kimi ayrılmadı. O cür insanı, eşitdiyimə görə bunun qardaşı yıxıb yerə qoyun kimi başını kəsib, üzünü də qibləyə çevirməyib. Bunun da cəzası Süleyman Bicanoğlunun cəzası kimi olmalıdır. Amma çox ağıllı tülküdür”.

Əbih Sultan onun tac-çalmasının arxasından çıxan gur saçlarına baxıb düşünürdü: “Şirə oxşayır. O heç vaxt cavanlığında ovunu əldən verməyib, qanının bir damcısını yerə düşməyə qoymayıb. İndi isə qocalıb, caynaqları kütləşib, dişləri tökülüb. Özünün ov üstünə tullanmağa gücü çatmır, qoca canavar kimi balalarını ova çıxarıb, onları qan iyinə öyrədir. Dişləri qana batandan sonra özləri ova çıxacaqlar. Odur, hər iki tərəfdə oturan oğlanlarının gözləri işıldayır. Gecə yol üstünə çıxan adamcıl canavar gözü kimi. Aşağı başdan oturan uzun, keçisaqqal, ciddi görkəmli, oturuşlarından, duruşlarından peyğəmbərlik tökülən bu vəzirlər, vəkillər və üləmalar onların ovuna baxıb razılıqla başlarını yırğalayacaqlar. Bəyəndiklərini bildirəcəklər. Cavan şahzadənin dişlərində qan görən kimi ona mədhnamələr yazacaqlar. Onların heç biri quzunun tərəfində dayanmayıblar. Elə qurdu tə’rifləyiblər. Çünki heç vaxt həyatda karlarına quzu gəlməyib, acgöz canavar doyandan sonra qabağından qalan artıqla yemləniblər”.

Əbih Sultanın özünün də xoşuna həmişə hökmdarlar gəlmişdi. Saraydakı qeyri adamlardan, bəli-bəli deyən, özlərini peyğəmbər kimi göstərənlərdən zəhləsi getmişdi. İndi də aşağı tərəfdə oturanların heç birini insan saymırdı və sanki onların varlığından heç xəbəri yox idi. Hökmdarlar da ona hökmdar kimi yox, uşağın xoşladığı oyuncaq kimi onu əyləndirmişdi. Bir oyuncaqla oynayıb doyandan sonra, onu yenisiylə əvəz eləmişdi. Düzdür, Fərrux Yasara gücü çatmayacaqdı. Əksinə, özünü gətirib onun cənginə keçirmişdi. İndi möhkəm dayanmalıydı.

– Nə oldu, dilin qurudu. Bəysunquru taxtdan salanda, onu öldürəndən sonra o murdar ayağını onun mübarək başına qoyub həzz alanda... – Fərrux Yasar burada özünü saxlaya bilməyib ağladı, səsi titrədi, özünü toxtatmaq üçün bir an dayandı, sonra yavaş səslə dilləndi. – Süleyman Bicanoğlunun başını qardaşın Nurəli nəstərani qibləsinə çevirib qoyun kimi kəsəndə, mənim sənə nifrətimi bilmirdin? Sənin o fitnələr yuvası olan başına mən qiymət qoymaq istərdim. Yox, sağ başına yox, kəsik başına. Sağ başına qiymət qoysaydım onda sənə böyük qiymət vermiş olardım.

Əbih Sultan onun bu sözlərindən qorxmadı. Əksinə, bu uzun nitqdə o ümid gördü. Öldürmək istəyən bircə söz deyərdi: “Cəllad” O, cəsarətlə cavab verdi:

– Şirvanşaha mənim salamat başım lazımdı. Elə ona görə də qorxmayıb gəlmişəm. Bilirəm ki, bu qarışıq vaxtda mən sizə lazımam. Bir də onu deyim ki, mən tək ziyanlar eləməmişəm, böyük xeyirlər də vermişəm. Şeyx Heydərin oğlu Sultanəlini kim öldürdü, o birisi oğlu İbrahimi kim doğradı? Mən. Onun... – O, Aləmşahbəyimi də demək istədi, amma başa düşdü ki, o əhvalatı, o cinayəti, namussuzluğu özü qeyrətinə sığışdırsa da, burada öz mənliyinə sığışdıra bilməyənlər də olar. Ona görə demədi. – Ətrafda Şirvanşahların ən qorxulu bir düşməni varsa, o da qızılbaşlardı. Onların kökünü mən yaxşı kəsmişdim, olmadı.

Fərrux Yasar bu sözdən diksindi.

– İndi kim çıxdı?

– İndi ortalığa çıxan ən dəhşətli və qorxulusudur. Onlar çayır otu kimi bir şeydi. Nə qədər dərindən qazırsan, çıxarırsan, yandırırsan, əgər bir xırda kök qalıbsa göyərib, yenə hər yeri alırlar. Yeni bir tağ peyda olub. Onda mən çox çalışdım, çox axtardım, beş il ölkəni kənd-kənd, şəhər-şəhər yoxlatdım. Elə bil yerin altına girmişdi. Yox idi. İndi birdən-birə çıxıb ortaya ki, Sahib əz zaman Mehdi mənəm, gəlmişəm, yer üzündə məhşər ayağı açıb yaxşını pisdən ayıracam.

Fərrux Yasar birdən-birə bu qüvvənin gələcək inkişafını gördü. Gördü ki, kəndlər, şəhərlər hamısı onun atının ayağı altında səcdə qılır. Bir zaman dönür ki, vəzir-vəkilləri də yoxdu. Hamısı keçib zamanın sahibinin tərəfinə. Bəli, bu qorxulu düşməndi. Atası Heydər belə deyildi. O yeddi-səkkiz min qoşunla gəlirdi. Onu əzməyə, məhv eləməyə nə vardı ki. İndi o insanları öz mö’cüzələrinə inandırsa, hamı onun qoşunu olacaq.

– O Şeyx Heydərin hansı oğludu?

– Lap kiçiyi İsmayıl. On üç yaşı var cəmisi.

On üç yaş deyəndə Fərrux Yasar bir az sakitləşdi. “Onun elə dərin ağlı və dərrakəsi olmaz ki, bu boyda işin öhdəsindən gəlsin”.

– Yox, Əbih Sultan on üç yaşında uşaqdan biz qorxası deyilik. Onun hələ burnunu silib təmizləyən lazımdı.

Əbih Sultan doğrudan da gördü ki, Fərrux Yasar ona inanmadı və ilk dəfə eşidəndə keçirdiyi qorxu artıq onun vücudunu tərk eləyib, – dedi:

– Mən bu canımın hayında olsaydım, qardaşım Nurəlinin yanına qaçardım. Qızılbaşların yanında mən olmuşam, onların ilkin fikirlərini də bilirəm. Onlar Təbriz taxtına oturmamışdan qabaq, intiqamı Şirvanşahdan almaq istəyirlər. Bunu da qan düşmənliyi kimi izah eləyirlər. Onu da deyim ki, qızılbaşlar fədailikdə ələmut ismayililərindən geri qalmırlar ha. Hələ də Şeyx Heydərin dostları onun tək qalmış kiçik oğlunun ətrafındadılar. Onu gizləyib saxladılar, indi bir şey bilməsələr baş qaldırmazdılar. – Bu yerdə o, sözünü mə’nalı şəkildə kəsdi. Amma gördü ki, sözləri Şirvanşahı maraqlandırıb.

Fərrux Yasar dedi:

– Davam elə.

– Şah sağ olsun, bundan sonra gələn mətləbləri qibleyi aləmimizin hüzuruna, oğlanlarınıza - Allah onları min budaq eləsin, istəsəniz, bir də vəzirə aça bilərəm.

– Mənim saray adamlarımdan gizlin sözüm yoxdur. Bir də ki, bu ən qəddar düşmənim üçün böyük şərəf olardı.

Əbih Sultan özünü itirmədi. O, artıq istəyinə yetişmək üzrə idi.

– Düşməndən yarımağın özü də xoşbəxtlikdi. Əgər düşmən gəlib düşməninə kömək eləmək istəyirsə, daha buna düşmən deməzlər ki. Bir də mən heç vaxt Şirvan şahlığının düşməni olmamışam. Beş il ərzində ona heç bir ziyan vurmamışam. Ayrı-ayrı adamların ölümü isə səltənət mənafeyindən yüksəkdə dayana bilməz.

– Yaxşı, mənə nə kömək eləmək istəyirsən?

Əbih Sultan dediyinin üstündə dayandı.

– Dediyim adamların yanında açmalıyam o sirri. Şirvan torpağını böyük bəla gözləyir və o bəladan bu torpağı qorumağa gəlmişəm.

Fərrux Yasar dünyanı yorub yola salmışdı. Belə fürsətləri heç vaxt əldən verməzdi. Onsuz da Əbih Sultan heç yerə qaçası deyildi. Əvvəl onu dinləsin. Doğrudan da bu ağıllı düşməniymiş, onunla məsləhətləşmək pis olmaz. O işarə verdi, taxt otağındakı əyan-əşrəfin hamısı çıxdı. Burada Fərrux Yasar və oğlanları qaldı.

– Hə, buyur!

– İsmayıl özünü Sahibi zaman e’lan eləyib. Bu gün Ərdəbildən gələnlərlə söhbət elədim. Əli bəy Cəyirli qızılbaşların düşmənidir. Ona görə də onu Ərdəbilə hakim mən tə’yin eləmişdim. İsmayıl kiçik bir dəstə ilə Ərdəbilə gəlib. Cəyirlinin gücü də, qüvvəsi də bundan çox. Camaat qapıları açıb, fərraşlar da qoşulub onlara. Əli bəy Cəyirli tək qalıb. İsmayıl qılıncsız, oxsuz şəhəri alıb. Sonra da qalmayıb, deyib mən çıxıb gedirəm. Səfərim Şirvanadı. İkinci bir tərəfdən bura gələndə Pirsaat xanəgahında bir şamaxılıya rast oldum. Adı Səfərdi. Yeddi-səkkiz ildi Şamaxıdan çıxıb. Özü dulusçudu. Ərdəbildə qızılbaşlara qoşulmuşdu. Şeyx Heydərin ev qulluqçusuna dönmüşdü. İndi o Şamaxıya yəqin ki, ciddi bir tapşırıqla gəlir.

– Çox təəccüblüdür. İsmayıl az qoşunla Şirvanda nə eləyə bilər. Şamaxıda qızılbaşlar yoxdu; kim onun sözünü tutacaq?

– Orası düzdür şiə azdır. Amma Mehdi sahibi zaman rəvayətə görə tək şiələrə deyil, sünnülərə də nicat verməyə gəlməliydi. Yəqin ki, dərvişlər başlayacaqlar təbliğə. İsmayılın çox qəribə, qüdrətli bir şe’rini oxuyurlar. Onu eşidəni titrətmə tutur.

– Sən onunla necə haqq-hesab çəkərdin?

– Çox ucuz, həm də asan yolla. Qəsdçilər göndərib ya oğurlamaq, ya zəhərləmək, ya da başqa bir yolla öldürmək lazımdır. Yox, əgər onun qabağına qoşun çıxartsan, uduzarsan.

Fərrux Yasar fikrə getdi və Əbih Sultanın dedikləri onun ağlına batdı. Amma özünü elə göstərmək istədi ki, yə’ni sənin bu qulluğun, bu yaxşılığın o qədər də qiymətli, əhəmiyyətli deyil. Onu özüm də düşünə bilərdim. Amma doğrudan bu fikir onun çox xoşuna gəldi. Bir var qoşun toplayasan, xəzinəni boşaldasan, anbardakı ərzağı onlara yedirəsən, sonra da hamısı puça çıxa. Bir də var ki, qoca bir adamı tapıb göndərəsən. Durna qatarının başçısı öləndə bütün qatar pozulur.

– Daha nə məsləhətin var?

Əbih Sultan bazara mal çıxaran xəsis tacirlər kimiydi. Malı dəyər-dəyməzinə yox, bahasına satmaq istərdi həmişə.

– O, gedib özünə bu qışı ocaqlıq düzəltməyə. Yazda Şirvana gələcək. Mən o ocaqlıq, oradakı adamları da tanıyıram. E’tibar eləsən, mən o İsmayılın başını sənə gətirdərəm.

Fərrux Yasar hər şeyi tərəziyə qoyub ölçüb biçdi. Bəysunquru da, Süleyman Bicanoğlunun da qana bulaşmış ağ saçlarını qoydu tərəzinin bir gözünə, o birisi gözünə isə İsmayılı qoydu. Yox, deyəsən İsmayıl daha ağırdı. Onlar onsuz da ölüb gediblər. Bu isə salamatdı. Sabah gəlsə, Şirvanda qan su yerinə axacaq. Fərrux Yasar gördü ki, öz ölülərinə ağlasa sərfəli deyil.

– Danışdıq, İsmayılın başını gətirsən, mən sənin bütün günahlarından keçərəm.

– Yaxşı, – deyə Əbih Sultan mızıldadı. – Qalır ikinci ən böyük məsələ.

– O nədi?

– O Təbriz taxtının məsələsidir.

– Təbriz taxtı. Onu da osmanlı sultanına sən verdin. Yoxsa Əhməd padşah Təbrizə girə bilməzdi. Mən hər şeyi bilirəm, Əbih Sultan. Rüstəm Mirzəyə kəmənd atıb Əhməd padşahın qabağına sürüyən, başına bıçaq çəkən kim olub? Sən olmusan. – Elə bil qoca şir qabaq qolunu qaldırdı, korşalmış caynağını ovuna tuşlayıb balalarına göstərdi.

Əbih Sultanı yenə qorxu burüdü. Bu qoca tülkü gör nə qədər çox bilir ey. Bunları ona kim xəbər verir?

– Sultan Bəyazidin qabağında kim dayana bilərdi. Rüstəm Mirzə eyş-işrətdə, öz kefində, xəzinə boş. Qoşunu haradan yığaydım? O cür silahlanmış ordunun qabağına nəynən çıxmaq olardı? Onlarda top adlı bir silah var, uzunluğu üç addım, barıt adlı bir şey doldururlar, üstünnən də yumru dəmir qoyurlar. Fitili var, yandırırlar. Bir də baxırsan elə partladı ki, adamın qulaqları tutuldu. Üç yüz addımlıqdakı atlıların hamısını pamal elədi. Bu şeytan əməlinin qabağında nə eləmək olar axı?!

Bu odlu silah söhbəti Fərrux Yasarı maraqlandırdı.

– Gözünlə görmüsən?

– Görmüsən nədi, əlimi də vurmuşam. Çox əndirabadi bir şeydi. Deyirəm balam şeytan bunun içində oturub? Deyillər hə, ordan püskürür. Gör nə zəmanəyə gəlib çıxdıq. Şah sağ olsun!

– Daha demə. – Silah söhbəti Fərrux Yasarı tərk-silah eləmişdi.– Biz yaşamışıq, bundan sonra gələnlərin vay halına. Bir var kişi kimi qılıncını çəkib qabaqdakı ilə vuruşasan, bir də var ki, şeytanla əlbir olub onu uzaqdan vurub yıxasan.

– Hələ bu harasıdı? Onlarda tüfəng adlı da bir silah var. Çomaq kimi uzundu. Qaldırır sinəsinə, ox kimi tuşlayır, nə kirişi var, nə yayı. Çaxmağı var, çaxanda orda qov alışır, bir də görürsən bunun da lüləsinin içində nəsə partladı, güllə adlı bir dəmir o lülədən çıxdı getdi. Üç yüz, dörd yüz addım kənardakına bu tərəfdən dəydi, o tərəfdən keçdi. Rum Sultanı belə bicliklərin anasıdı. Ona görə də onun qabağında biz dayana bilmərik. İndi də bütün padşahlarımızın verdiyi fərmanları yığıb yandırır.

– Onun əlacını nədə görürsən?

– Xəncərdə. Bir oğul lazımdı, gecə girsin otağına, xəncəri saplasın ürəyinə. Onun yerinə keçəsi osmanlılarda adam yoxdu. Yenə də ağqoyunlular çıxacaq taxta.

Fərrux Yasar təəccüblə ondan soruşdu:

– Bəs niyə öldürtmədin?

– Asandı?! Amma gərək bir müdrik adamla məsləhətləşəydim. O müdrik də şirvanşah Fərrux Yasardı. Əhməd padşahı öldürəndən sonra onun yerinə kimi keçirmək lazımdı? Bu bir çətinlik, o ölən kimi hazır qüvvələr olmalıdı ki, onların əyan-əşrəfini qılıncdan keçirtsin, hər işə hazır olan ordu toplasın.

Fərrux Yasarın Əbih Sultandan xoşu gəldi. Onu bir az da yaxına çağırdı ki, ikilikdə pıçıldaşsınlar.

Atlılar çapa-çapa dərin dərəyə girdilər. Oradan burulan yolla yuxarı qalxıb yastanaya çıxdılar. Yastanayla uçurumun kənarına gəldilər. Ayın işığında aşağıda, qayaların arasında gümbəz görünürdü. Gümbəzin yanında isə yol qaralır, aşağıya pillələr enirdi.

İkimərtəbəli bu məqbərə qaranquş yuvası kimi qayalardan asılmışdı. Adına “Diri baba” deyirdilər. Atlılardan biri qabağa düşdü və əlindəki neftə batırılmış lopanı yandırdı. Üç-dörd dilimli alov qalxdı, alovun ucunda isə qara his yırğalandı. O, ayaqlarını ehtiyatla qoyub düşdükcə belindəki qılınc sanki pillələri sayırdı. Taq, taq, taq... Pillələr qurtardı. O dayanıb qulaq verdi. Aşağıdan səs gəlmirdi. Əlinin işarəsiylə yoldaşlarını da çağırdı. Özü bu ikimərtəbəli məqbərəyə gündüz girməyə qorxurdu. Gecə lap üşəndi. “Diri baba” məqbərəsində qəbir yoxdu. Belə əfsanə vardı ki, guya müqəddəslərdən hansısa heç kimin gözünə görünmür və onun ruhu gecələr burada dincəlir. Gündüzlər qurbanlar kəsilir, nəzirlər gətirilir, axşamlar isə burada dərvişlər gecələyirdi.

Bu gələnlər Şirvanşahın fərraşları idi. Ərdəbildən gəlmiş Səfəri, onun dərviş yoldaşlarını axtarırdılar. Soraqlarını da burada almışdılar. Bu dərvişlər kəndbəkənd gəzir, zamanın sahibinin peyda olduğundan danışır, onu qarşılamağa hazır olmağı məsləhət görürdülər.

Şirvanşah zindanda yox, Gülüstan qalasının otaqlarından birində dustaq saxladığı Əbih Sultanın dediklərinin doğru çıxdığını görürdü və o fərraşları hər yerə göndərib Cibo Səfəri axtartdırırdı, dərvişləri göydə gəzirdi. Xəbər vermişdilər ki, onlar “Diri baba” pirində gecələyirlər.

Pillələr döndü və fərraşbaşı bir neçə daş pilləkəni endi. Bura darısqal bir hücrəydi, dibdə qayadakı mağaraya yol vardı. Bir küncdə, ensiz, uzun pəncərənin yanında qab-qacaq, səhənk, güyüm görünürdü. Yox, heç kim yoxdur. Bir tərəfdəki mitil yorğan-döşək heç açılmamışdı.

Məş’əlin işığında qapı göründü və həmin qapıdan aşağıya gedən pillələrə işıq düşdü. Fərraşbaşı darısqal yola girib aşağıya getdi. Bu dəfə onun qılıncı pillələri saymırdı. Qorxusundan yuxarı qaldırmışdı. Sanki bu səslə müqəddəs Həzrət Babanı oyadıb onun qəzəbinə gəlməkdən qorxurdu. Pillələr qurtardı. Hələ hücrəyə işığın özü düşməmiş divardakı əksi qaranlığı azacıq işıqlandırmışdı. Qaranlıqda hücrənin ortasında işıqböcəyinə oxşayan yaşıl işıq göründü. Həm də bu işıq bir deyildi, bir cüt idi. Fərraşbaşı üşəndi. Başının, qollarının tükləri dik dayandı və canından soyuq giziltilər keçdi. O giziltilərin hamısı qalxıb başının ortasında - əmgəyində birləşdi və dilinin üstündə dadsızlıq hiss elədi. Dilində də gizilti vardı. Bir cüt yaşıl işıq elə bil ki, hücrədə yırğalanırdı. Fərraşbaşı quruyub qalmışdı. Əlindəki məş’əli nə hücrəyə tərəf tutmaq yadına düşür, nə geri çəkilə, nə irəli gedə bilirdi. Məş’əldə yanan əskinin qara qırıqları artıq onun üstünə düşürdü. His isə başının üstündəki hörgünü qapqara qaraltmışdı. Arxadan onu səslədilər.

– Niyə dayandın, Həmid bəy?

Pillələr elə dik tikilmişdi ki, aşağıdakı pillədəki adamın başı yuxarıdakı pillələrlə enənin ayağına toxuna bilərdi.

Səsdən fərraşbaşı bir az ürəkləndi, məş’əli qabağa uzatdı və gördü ki, boş hücrənin ortasında quyruğu üstünə qalxmış iri bir ilan dil çalır. Fərraşbaşı ilandan qorxduğu kimi heç Allahından da qorxmurdu. Bircə onu qışqıra bildi: “Vay ana”.

İlan isə xəncər qınından sıyrılan kimi sürüşüb harasa getdi.

Pillələrə oturmuş fərraşbaşını yuxarıdakılar dümsüklədilər.

– Nə olub, Həmid bəy?

– İlan.

– Çaldı səni?

– Yox qaçdı.

– Dərvişlər yoxdu?

– Dərvişi əkənin də, doğanın da ənkə böyüyünün ənginə...

O, özünə gələn kimi qalxdı. Geri qayıtdılar. Yuxarıdakı yastanada onları gözləyən təzə xəbər ilandan da betər idi. Onlar dörd nəfər idilər. Atların yanında fərraşlardan birini qoymuşdular ki, canavar toxunmasın. Qayıdıb atları tapmadılar. Fərraş isə yerə uzanmışdı. Onu möhkəmcə sarıyıb, ağzına əski tıxamışdılar.

Ay işığında görünürdü ki, atlılar dağdibi yolla Şamaxıya tərəf çapırlar. Həmid bəy onların dalınca qışqırdı.

– Əlimə düşərsiniz, onda sizin ananızı ağladaram.

Səs atlılara çatdı, ya çatmadı, mə’lum deyildi. Onlar yollarından qalmadılar. Fərraşın ağzından əskini çıxartdılar, sarğısını açdılar.

– Kimiydi onlar? Tanımadın?

– Yox. Başıma yapıncı atdılar əvvəl. Səsim çıxmasın. Ağzıma əskini tıxayandan sonra yapıncını götürdülər. Qaranlıqda sifətlərini görmədim.

– Bir söz demədilər?

– Biri məni öldürmək istədi. O birisi dedi ki, zamanın sahibi gələn yerdə günah işlətmə. Əgər öz günahları varsa, zamanın sahibi verəcək.

Həmid bəy əlini dizinə çırpdı.

– Mən köpək oğlunun zamanın sahibiynən, Diri babaynan nə işim vardı axı. Hələ başıma çox iş gələcək. Bu harasıdı. Yox, mənim kitabım bağlandı. Görmədiniz ey siz o ilanı. Bilirsiniz də Diri baba xoşu gəlməyən adamlara ilan şəklində görünür.

– Biz görmədik, vallah, bizim gözümüzə görünmədi.

– Yaxşı, yaltaq köpəy uşağı, demək məndən əməli salehsiniz, mənim gözümə görünür, sizin yox!

Az qüvvə ilə heç bir iş görmək olmazdı. Ona görə də Lələ bəyin təklifi ilə qızılbaşlar Zahid Gilaninin Ərcivandakı türbəsini özlərinə ocaqlıq eləmişdilər. Türbə dəniz kənarındakı Ərcivan kəndindən dağlara tərəf, keçilməz dəmirağac və palıd meşələrinin içindəydi. Yoldan bir neçə addım kənara çıxanda bataqlıqlar başlayırdı. İçərisində kötüklərini mamır basmış ağacların bitdiyi bataqlığın üzündə o qədər xəzəl vardı ki,sanki ora da quru yer idi. Amma hərdənbir bataqlıq xoruldayırdı.

Bələdçilər onları yolla keçirib pirin yanına gətirdilər. İsmayıl Qızılqanaddan düşdü. Qızılbaş ağsaqqalları da onun dalınca yeridilər. Pirin qapısında İsmayıl dua oxudu. Əvvəldən hazırladıqları qoçu qurban kəsdilər.

Onun qanından İsmayılın da alnına yaxdılar. Bunu Lələ bəy elədi. Sonra İsmayıl namaza dayandı və atlardan düşən müridlərin hamısı onun arxasında dayanıb namaz qıldılar.

İsmayıl bilirdi ki, babası Şeyx Səfiyyəddin vaxtilə Zahid Gilaniyə biyət eləmiş, ondan dərs almış, sonra da onun qızı ilə evlənmişdir. Şeyx Səfiyyəddin kimi Zahid Gilani də onun babası sayılırdı. Ömrünün sonlarında Şirazdan vətənə - Ərcivana dönən Zahid Gilani burada vəfat etmiş, qəbri üstündə bu gümbəzi ucaltmışdılar.

Qızılbaşların Ərcivanı özlərinə ocaqlıq seçməyinin bir səbəbi bu idisə, ikinci səbəbi də o idi ki, Talışda əhalinin hamısı şiə idi və Ərdəbil şeyxlərini özlərinin ruhani rəhbəri saydıqları kimi qohumu da sayırdı. Qızılbaşlar qışı burada qalıb yaza kimi özlərinə çoxlu mürid toplaya bilərdilər.

Onlar səssizcə namaz qılanda meşədə balta səsi eşitdilər və bir nəfər oxuyurdu.

Bura gəlsələr də, Lələ yaxşı bilirdi ki, Talış hökmdarı Mirzə Məhəmməd xanla görüşüb onun icazəsini də almaq lazımdır. Yoxsa bu hökmdarlara inanmaq çətin idi. Birdən fikirlərindən dönər, qoşun çəkib onları burada, hər tərəfi bataqlıq olan meşədə qıra bilərlər. Bu iş üçün o Biyəpiş hökmdarı Mirzə Əlini də gətirmişdi. Bu dindar, balacaboy kişi işlərini oğluna tapşırıb, özü axirət gününü qazanmaq naminə İsmayılla Ərcivana gəlmişdi. Buradan da Lələ, Qara Piri bəylə Lənkərana Mirzə Məhəmməd xanı görməyə getdilər.