Folklor instituti

1.4. Noqay folkloru ümumtürk folklorunun bir parçası kimi
Noqay folklor nümunələri çap olunan kitabları, topluları, qə­zet və jurnalları gözdən keçirdikdə aydın olur ki, yaxın keç­mişdə Rusiyanın əsarəti altında olan əksər türk xalqları kimi onların da folkloru geniş, əhatəli şəkildə öyrənilməmişdir. Da­xili toqquşmaları özündə əks etdirən, kasıbların varlılara qarşı mübarizəsindən bəhs edən folklor nümunələri dəfələrlə çap olu­nub tədqiqata cəlb edilsə də, müstəmləkəçilərə qarşı müba­rizəni özündə əks etdirən, işğalçılara qarşı savaşlardan söz açan folklor nümunələri, miflər, ovsunlar və s. kölgədə qalmışdır. Son zamanlar rejimin yumşalması sayəsində bu sahələrə də diqqət yetirilməyə başlanılmışdır.

Araşdırıcı A.Siqaliyev ilk və mühüm addım ataraq noqay mərasim folklorunun təsnifatını belə vermişdir: alqıs (alqış), karqıs (qarğış), ornau (ithaf), navruz, sabantoy, orak toy yırları (novruzda, sabantayda, oraq bayramında oxunan nəğmələr), beşik yırı (beşik nəğməsi-laylalar), toy yırı, bozlau (ağılar), sarın (bayatılar) və b.

Ateist təbliğat zəiflədikdən sonra araşdırıcılar miflərə də diq­qəti artırdılar. Tanrılar, ilahlar haqqında mətnləri toplayıb nəşr etməyə başladılar. Bu mətnlərdə şamanizmin izləri özünü qaba-rıqlığı ilə göstərir. Tanrı (Baş göylər ilahisi), Umay (qadın baş-lanğıcını təqdir edən), Yer-Su, Baba tukli, Su iyesi, Yer iyesi, Ot (od) iyesi, Kıdırlı-yas (Xıdır-Ilyas), Albaslı, Yin, Obır, Deyv, Azdaqa, Elmavız, Emire, Sandırak, Sazaqan, Perişte (fə­riş­tə), Anir və b. haqqında toplanan mətnlər türk xalqlarının keç­miş mə­dəniyyətinin, inancının birliyindən xəbər verdiyi kimi, onla­rın yenidən və elmi şəkildə öyrənilməsinin vacibliyini də göstərir.

Noqaylar yaşayan bölgələrdən Albaslı (Hal anası) ilə bağlı toplanan mətnlər türk xalqlarının əksəriyyətindən toplanmış mətnlərlə səsləşir. Miflər, ovsunlar, nağıllar, məsəllər, atalar sözləri də eyniyyət təşkil etdiyindən üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duymuruq. Fərq ayrı-ayrı bölgələrdən toplanmış nümu­nələr arasındakı variantlarda özünü göstərir.

Bu oxşarlıqlara bir-iki nümunə verməklə ye­tər­lənəcəyik:

Alay da ettik, bılay da,

Arpa kostık biydayka.

Şükür bolsun Kudayka,

Işler geter onayka,

Aytayık bir-ekidi,

Taptayık tamekidi,

Kelmey bolsa evine,

Keltireyik ebine!