Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

4.7.5. ZÜLALLARIN AMFOTERLİYİ VƏ İZOELEKTRİK NÖQTƏSİ 
Zülal molekullarında olan əks-işarəli funksional qruplar onlara amfoterlik 
xassəsi verir. Polipeptid zəncirinin uc hissələrində yerləşən amin və karboksil 
qrupları, asparagin və qlutamin turşularının peptid rabitəsinə sərf edilməyən 
–
COOH qrupu, lizinin 

-amin qrupu, arginin molekulundakı quanidin radikalı 
bunlara misal ola bilər.
Zülal molekulunda sərbəst karboksil qruplarının dissosiasiyası nəticəsində 
əmələ gələn hidrogen ionları amin qrupları ilə birləşib, müsbət yüklü 
hissəciklər əmələ gətirir. Bunun nəticəsində zülal molekulu həm mənfi, həm də 
müsbət yüklü radikallara malik olur, yəni amfionlara (amfoter hissəciklərə) 
çevrilir və kimyəvi reaksiyalarda həm turşu, həm də qələvi kimi iştirak etmək 
imkanı əldə edir.
Amfionlar turş mühitdə qələvilərə, qələvi mühitdə isə turşulara xas olan 
reaksiyalara girə bilir. Turş mühitdə hidrogen ionlarının artıq hissəsi 
amfionların karboksil qrupları ilə birləşib, müsbət yüklü hissəciklər (kationlar) 
əmələ gətirir; qələvi mühitdə isə hidroksil (-OH) ionlarının artıq hissəsi 
amfionlarla reaksiyaya girərək, onları aniona (mənfi yüklü hissəciyə) çevirir.
Bütün elektrolitlər kimi, zülal məhlullarından da elektrik cərəyanı keçiril-
dikdə, burada olan yüklü hissəciklər müəyyən bir elektroda doğru hərəkət edir. 
Zülalların elektrik sahəsindəki hərəkətinin istiqaməti mühitin reaksiyasından 

---

162 
asılıdır: amfoter elektrolit olan zülal hissəcikləri turş mühitdə katoda, qələvi 
mühitdə isə anoda doğru hərəkət edir.
Zülal molekulunda mənfi və müsbət yüklənmiş hissəciklərin sayı bir-birinə 
bərabər olduqda (yəni zülalın elektroneytral vəziyyətində) onun elektrik 
sahəsindəki hərəkəti dayanır. Bütün amfoter birləşmələr kimi, zülal 
hissəciklərinin də elektroneytral vəziyyəti mühitin pH-nın səviyyəsindən 
asılıdır; pH-ın müəyyən bir qiymətində zülal molekulunda olan mənfi və 
müsbət hissəciklərin sayı bir-birinə bərabərləşir, yəni zülalın izoelektrik 
səviyyəsinə müvafiq gələn pH-ın qiyməti həmin zülalda olan sərbəst amin və 
karboksil qruplarının sayından asılıdır. 
İzoelektrik sahəsində zülal hissəciklərinin hərəkətinin dayanmasına şərait 
yaradan mühitin pH-ı izoelektrik nöqtəsi adlanır. 
Yuxarıdakı izahatdan aydın olur ki, sərbəst karboksil və amin qruplarının 
sayı bərabər olan zülalların izoelektrik nöqtəsi neytral mühitə (pH=7,0) uyğun 
gəlməlidir. Suda həll olan zülalların əksəriyyətinin izoelektrik nöqtəsi zəif turş 
mühitin pH-na (pH=4-6,9) müvafiqdir (cədvəl 4.10). Lakin bəzi zülallar 
müstəsnalıq təşkil edir. Məsələn, pepsinin izoelektrik nöqtəsi pH=1,0-dir. 
Lizosim, ximotripsin, sitoxrom C, ribonukleaza və protaminin izoelektrik 
nöqtəsi isə qələvi mühitə müvafiqdir.