Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

Cədvəl 4.13 
Qan plazması lipidlərinin xarakteristikası 
 
H
is
sə
cik
lə
ri
ni
n 
öl
çü
sü
 (n
m)
 
Sı
xl
ığ
ı (q
/ sm
3
)
 
Q
an
 p
laz
m
as
ın
dak
ı mi
qd
ar
ı
(mq
/100
 ml
)
 
Quru kütlənin tərkibi (%-lə)
 
Li
p
op
r
ot
e
in
in
 ti
p
i
mol
ek
ul
 k
ütl
əs
i
 
zü
lal
lar
 
tr
iq
li
se
ri
nl
ər
 
fos
fol
ip
id
lə
r
 
xol
e
st
e
ri
n 
və
 on
un
e
fi
rl
ər
i
 
X
ol
e
ste
rin
-f
os
fol
ip
id
 n
is
bə
ti
 
 
Xilomikronlar
7-15

0,96
10-50
5

10
8
2
88
4
6
1,5
Pre-

-lipoproteinlər 
(çox aşağı sıxlıqlı 
lipoproteinlər)
30-100
0,96-1,006
200-350
2

10
7
2-13
64-80
6-15
8-13
1,4

-Lipoproteinlər 
(aşağı sıxlıqlı lipo
-
proteinlər)
21-25
1,006-1,063
315-385
2,5

10
6
32
7
25
35
1,4

-Lipoproteinlər
7-15
1,063-1,21
270-380
0,25

10
6
49
7
27
17
0,6
Xilomikronlar iridiametrli olduqlarına görə, damar divarına daxil ola 
bilmir. Yüksək sıxlıqlı lipopoteinlər (

-lipoproteinlər) damar divarından 
asanlıqla keçir və limfa sisteminə daxil olur. Tərkibində çoxlu zülal olduğuna 
görə 

-lipoproteinlər damar divarında asanlıqla metabolizmə uğrayır və 
çöküntü əmələ gətirmir. AS-LP və ÇAS-LP isə xolesterinlə və triasilqliserin-
lərlə zəngin olduğuna görə, asanlıqla damar divarının endotel qişasına çökür və 
aterosklerozun inkişafına səbəb olur. Lipoproteinlərin aterogenliyi onların 
tərkibində olan xolesterinin miqdarının fosfolipidlərə nisbətən nə dərəcədə 
artıq olmasından da asılıdır. 4.13-cü cədvəldən göründüyü kimi, xolimik-
ronların, 

- və pre-

-lipoproteinlərin xolesterin/fosfolipid əmsalı (1,4-1,5)

-lipoproteinlərin eyni göstəricisinə (0,6) nisbətən artıqdır.
Lipoproteinlərin həllolma qabiliyyətinə zülal komponentinin kütlə payı və 
fiziki-kimyəvi xassələri də mühüm təsir göstərir. Zülal hissəsinin kütlə payı 
30%-dən az olan lipoproteinlərin (yəni xilomikronlar, pre-

- və 

-lipopro-
teinlər) molekulları nüvəciyi lipiddən ibarət olan mitsel şəklindədir və bu 
nüvəcik əsasən hidrofil xassəli polyar qrupları olmayan triasilqliserinlərdən və 
xolesterin efirlərindən ibarətdir; belə quruluş lipoproteinlərə su mühitində həll 
olmaq imkanı verir, lakin bunların hidrofilliyi nisbətən aşağı səviyyədə olur. 
Tərkibində 50%-ə yaxın zülal olan 

-lipoproteinlərin nüvəciklərində hidrofil 
xassəli fosfolipidlərin miqdarı üstünlük təşkil edir. Həm zülalların, həm də 

---

184 
fosfolipidlərin polyar xassəli radikallara malik olması 

-lipoproteinlərin 
həllolma qabiliyyətinin daha yüksək olmasının əsas səbəbidir. Belə güman 
edilir ki, 

-lipoproteinlər 

-spiral, 

-lipoproteinlər isə 

-təbəqəli struktur 
konfiqurasiyasına malikdir.
Lipoproteinlər qanın tərkibində nəqledici funksiya daşıyırlar. Buna görə 
onlara lipidlərin “nəqledilmə formaları” deyilir. Suda həllolma qabiliyyətləri 
sayəsində lipoproteinlər lipidləri həzm sistemindən və sintez edildikləri hücey-
rələrdən istifadə edilməli olduqları toxumalara daşıyırlar. Bunu nəzərə alaraq, 
albuminlərlə sərbəst piy turşularının kompleks birləşmələrini də lipidlərin 
nəqledilmə formaları hesab edirlər. Lakin həm albuminlərin, həm də lipidləri 
adsorbsiya etmək xassəsinə malik olan digər qan serumu zülallarının bu 
prosesdə iştirakını spesifik reaksiya hesab etmək olmaz. Buna görə “lipidlərin 
nəqledilmə formaları” adı altında yalnız lipoproteinlər nəzərdə tutulmalıdır. 
Lipoproteinlərin tərkibində orqanizmin müxtəlif nahiyələrinə triasilqliserinlər, 
fosfolipidlər, steridlər, yağda həll olan vitaminlər, 

-karotin və atsiklik spirtlər 
daşınır. Lipoproteinlərin hər bir növü bu və ya digər maddə növünü daşımağa 
daha artıq dərəcədə “ixtisaslaşmışdır”. Buna görə, onların qandakı qatılığı da 
bir-birindən fərqlənir. Məsələn, xilomikronların və pre-

-lipoproteinlərin lipid 
komponentinin əsas kütləsini bu komplekslər vasitəsilə daşınan triasilqli-
serinlər təşkil edir. 

-Lipoproteinlər əsasən xolesterini və az miqdarda fosfo-
lipidləri, 

-lipoproteinlər isə əsasən fosfolipidləri və az miqdarda xolesterini və 
onun efirlərini daşıyır. 
S t r u k t u r lipoproteinlərinə fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə, p r o- 
t e o l i p i d l ə r də deyilir. Bu komplekslərin mərkəzi hissəsində zülallar, 
səthində isə lipid komponenti yerləşir. Buna görə proteolipidlər suda həll 
olmur, qeyri-polyar həlledicilərdə (məsələn, 1:1 nisbətli xloroform-metanol 
qarışığında) yaxşı həll olur. 
Proteolipidlər bioloji membranların əsasını təşkil edir. Onlar miokardda, 
skelet əzələlərində, böyrəklərdə, ağciyərlərdə, bitki toxumalarında geniş yayıl-
mışdır; sinir liflərinin mielin qişasında xüsusilə çox proteolipid olur. Müxtəlif 
orqanların proteolipidlərinin tərkibi bir-birindən fərqlidir. Onların tərkibində 
65-85%-ə qədər zülal olur. Membran proteolipidlərinin fiziki-kimyəvi xassələri 
hüceyrələrin fizioloji funksiyalarının təmin edilməsi üçün lazım gələn mad-
dələrin hüceyrədaxili mühitə keçməsinə şərait yaradır.