Gidravlikaning suyuqliklar muvozanat qonunlarini o‘rganuvchi bo‘limi gidro

-yH{a 
+
yH
гт-
ytV
yoki
R - Г(Н г- H^m-y^V.
Bu kuchni ko‘taruvchi kuch deb ataladi.
ДЯ = H, - Я, va 
АН со 
= 
V
ekanligini hisobga olsak, teng ta’sir etuvchi ko‘taruvchi kuch
R = ( y - ri)V. 
(2.45)
Oxirgi munosabatdan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:
1. Agar 
у 
> yl bo‘lsa, ya’ni jismning solishtirma og‘irligi suyuqliknikidan kam 
bo‘lsa, ko‘taruvchi kuch R musbat bo‘ladi (yuqoriga yo‘nalgan). Bu holda jism suyuqlik 
sirtida qalqib yuradi.
2. Agar 
у
= /, bo‘lsa, ya’ni jism bilan suyuqlik solishtirma og‘irliklari teng 
bo‘lsa, u holda R = 0, ya’ni jism suyuqlik ichida suzib yuradi.
3. Agar у < y{ bo‘lsa, u holda ko‘tamvchi kuch manfiy (pastga yo‘nalgan) bo‘ladi 
va jism suyuqlik tubigacha cho‘kadi.
(2.45) dan jismlaming suyuqlikda suzuvchanligi, ya’ni ma’lum yuk bilan suzib 
yurish qobiliyati to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Har qanday qalqib yumvchi jism

---

suzuvchanlik imkoniyatiga ega bo‘lib, bu uning suzib yurichidagi xavfsizligini 
ta’minlaydi. Suzuvchanlik imkoniyati jismning suyuqlik sirtidan yuqori qismining 
hajmidagi suyuqlik og‘irligigateng.
Suzuvchanlik imkoniyati Pc bilan belgilanadi va quyidagicha topiladi:
P = R = l z A v 
(2.46)
7 
7
Suzuvchi jismning qancha qismi suvga botib turishi va uning suzishiga taalluqli 
boshqa qonuniyatlar ma’lum bo‘lib, biz ular haqida to‘xtalib o‘tishimizga hojat yo‘q.
Suzib yuruvchi jism haqida yana quyidagi tushunchalami keltiramiz.
1. Suzish tekisligi - jismni kesib o‘tuvchi erkin sirt AB.
2
. Vater chiziq - suzish tekisligi bilan jism sirtining kesishish chizig‘i.
3. Suzayotganjismning og'irlik markazi (2.42-rasmda С nuqta).
4. Suv sig'imi markazi yoki bosim markazi (2.42-rasmda D nuqta). Bu yerda suv 
sig‘imi - jismning suvga botgan qismi. Suv sig‘imi markazi jismning suyuqlikka botgan 
qismiga ta’sir etuvchi bosimning teng ta’sir etuvchisi qo‘yilgan nuqta bo‘lib, u suvga 
botgan qismning og'irlik markaziga joylashgan.
5. Suzish o'qi - suzayotgan jism normal holatida uning o‘rtasidan o‘tgan О -О  
o‘qi (2.41-rasm, a).
6
. Metamarkaz - jismning qiya holatida teng ta’sir etuvchi bosim kuchi yo‘na- 
lishining suzish o‘qi bilan kesishgan nuqtasi (2.42-rasm, b, v). Suzayotgan jismning 
og‘irlik markazi С u qiyalashganda ham o‘zgarmaydi. Suv sig‘imi markazi D esa jism 
qiyaligining har xil holatida har xil bo'ladi. Qiyalik burchagi 15° gacha boMganda D 
taxminan radiusi biror r ga teng bo‘lgan aylana yoyi bo‘yicha siljib boradi va bu radius