Gül ÇavuşOĞLU1 Şaban Ünver2 M. Yalçın taşmektepliGİL

% (1): Sporda şiddet içerikli haberlerin branşa göre kulüp içerisindeki dağılımı.

% (2): Sporda şiddet içerikli haberlerin branşa göre kulüpler içerisindeki dağılımı.

Sporda şiddet içerikli yayımlanan haberlerin sayı bakımından en fazla Fenerbahçe kulübünde futbol branşıyla, basketbol branşı olarak da en fazla Galatasaray kulübüyle ilgili olduğu görülmektedir. Branşlar ile kulüpler arasında yapılan istatistiksel karşılaştırılmada anlamlı bir ilişki gözlemlenmiştir (P<0,05) (Tablo 10).
Tablo 11: Gazetelerdeki sporda şiddet içerikli haberlerin kulüpler ile gazeteler arasındaki Ki-kare ilişki (P=0,05)

Kulüp		Gazeteler				Toplam	P
		Fanatik	Fotomaç	Habertürk	Hürriyet
Yabancı Kulüpler	n	9	3	6	4	22
	% (1)	40,9	13,6	27,3	18,2	100,0
	% (2)	13,6	4,7	9,8	5,5	8,3
1.2.3. Lig Ve Amatör Kulüpler	n	9	11	8	7	35
	% (1)	25,7	31,4	22,9	20,0	100,0
	% (2)	13,6	17,2	13,1	9,6	13,3
Diğer Süper Lig Kulüpleri	n	6	7	11	6	30
	% (1)	20,0	23,3	36,7	20,0	100,0
	% (2)	9,1	10,9	18,0	8,2	11,4
Trabzon	n	6	5	5	7	23
	% (1)	26,1	21,7	21,7	30,4	100,0
	% (2)	9,1	7,8	8,2	9,6	8,7	0,379
Beşiktaş	n	6	4	3	12	25
	% (1)	24,0	16,0	12,0	48,0	100,0
	% (2)	9,1	6,2	4,9	16,4	9,5
Galatasaray	n	14	9	13	14	50
	% (1)	28,0	18,0	26,0	28,0	100,0
	% (2)	21,2	14,1	21,3	19,2	18,9
Fenerbahçe	n	16	25	15	23	79
	% (1)	20,3	31,6	19,0	29,1	100,0
	% (2)	24,2	39,1	24,6	31,5	29,9
Toplam	n	66	64	61	73	264
	% (1)	25,0	24,2	23,1	27,7	100,0
	% (2)	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

% (1): Sporda şiddet içerikli haberlerin yayımlanan gazetelere göre kulüp içerisindeki dağılımı

% (2): Sporda şiddet içerikli haberlerin yayımlanan gazetelere göre kulüpler içerisindeki dağılımı

Tablo 11’de şiddetle ilgili haberlerin kulüplere dağılımı ve bunların gazetelerle ilişkisi verilmiştir. Buna göre kulüplerle ilgili şiddet temalı haberlerin gazetelere dağılışında bir homojenlik bulunmamaktadır. Yani kulüplerle ilgili haberlerin değişik gazetelerde farklı sayılarda çıktığı görülmektedir. Ancak bu sonuçlar istatistiksel anlamda bir farklılık oluşturmamaktadır. Nitekim verilere yapılan Ki-kare çözümlemesinde herhangi bir anlamlılığa rastlanmamıştır (P>0,05).

Tablo 12: Sporda şiddet içerikli haberlerin gazeteler ile lig kategorisi arasındaki Ki-kare çözümlemesi (P=0,05)

Gazeteler	Gazeteler/Lig Kategorisi	Lig Kategorisi			Toplam	P
		Süper Lig Ve Ptt 1.Lig	2.3.Lig Ve Amatör Ligler	Avrupa Kupası
Spor Gazeteleri	n	118	7	5	130
	% 1	90,8	5,4	3,8	100,0
	% 2	49,2	53,8	45,5	49,2
Genel Gazeteler	n	122	6	6	134
	% 1	91,0	4,5	4,5	100,0	0,917
	% 2	50,8	46,2	54,5	50,8
Toplam	n	240	13	11	264
	% 1	90,9	4,9	4,2	100,0
	% 2	100,0	100,0	100,0	100,0

% (1): Sporda şiddet içerikli haberlerin lig kategorilerine göre yayımlanan gazete türü içerisindeki dağılımı

% (2): Sporda şiddet içerikli haberlerin lig kategorilerine göre yayımlanan gazete türleri içerisindeki dağılımı
Tablo 12’den anlaşılacağı gibi şiddet içerikli haberlerin %49,2’sinin spor gazetelerinde, %50,8’inin genel gazetelerde yer verildiği; spor gazetelerinde yer alan bu haberlerin ise %90,8’inin Süper lig ve PTT 1.Lig kategorisinde, %5,4’ünün 2. 3. Lig ve Amatör lig kategorisinde, %3,8’inin de Avrupa kupası kategorisinde yer aldığı görülmektedir. Gazeteler ile lig kategorisi arasındaki Ki-kare çözümlemesinde istatistiksel anlamlılık bulunmamıştır (P>0,05).

Ayrıca genel gazeteler ile spor gazetelerinde yayımlanan sporda şiddet içerikli haberlerin oranı bakımından gazeteler arasında yapılan istatistiksel karşılaştırılmada da anlamlı farklılık bulunmamıştır (z= -0,38 P=0,703>0,05).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışma, sporda şiddet temalı haberlerin hangi yoğunlukta yazılı basına yansıdığı, hangi gazetelerde daha fazla yer bulduğu, hangi branş ve kulüplerle ilgili olduğu ve kim ya da kimlerden kaynaklandığını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu doğrultuda Türk yazılı basınında yer alan genel ve spor içerikli gazetelerin sporda şiddet haberlerini ele alışı, nicelik ve biçim olarak incelenmeye çalışılmıştır.

Bu çalışmaya göre sporda şiddet içerikli haberlere en fazla yer veren gazetenin Hürriyet olduğu anlaşılmaktadır (%27,7). Gazetelerin toplam sayfa sayısını dikkate almak suretiyle yapılan bir araştırmada (1996) Hürriyet Gazetesi’nin spora % 13,33 oranında yer ayırdığı belirlenmiş ve gazetenin spora ayırdığı bu oran oldukça yüksek bulunmuştur (Öztürk ve ark., 1996). Bu tür şiddet haberlerinin söz konusu gazetede diğer genel gazetelerden daha fazla yer bulması spor sayfa sayısı ile ilişkili olabilir.

Araştırma kapsamında Türkiye’deki günlük genel ve spor gazetelerinde yer bulan sporda şiddet içerikli haberlerin hangi branşta yoğunlaştığına bakıldığında; her iki gazete türünde de ağırlıklı olarak (%90,2) futbol haberlerinin ön plana çıktığı görülmektedir. Türkiye’de uzun yıllardır kitlesel ilginin merkezinde bulunan futbol aynı zamanda şiddetin de odağını oluşturmaktadır. Dolayısıyla böylesi bir sonucun çıkması doğal karşılanmalıdır. Ayrıca futbol yalnız Türkiye’de değil başka ülkelerde de öne çıkan ve çok ilgi çeken bir branştır. Bilhassa futbolun her ortamda oynanabilmesi, maçların oynandığı mekanlarda kitlelerin hırs ve öfkelerini yüksek sesle dile getirmesi, sosyal ve ekonomik kimlik kaygısı olmaksızın bir gruba duyulan aidiyet türünden duygu ve durumlar futbolu ilgi çekici kılmaktadır. Bu çerçevede denilebilir ki Türkiye’de neredeyse futbol dışında başka spor dalı yok gibidir. Gerçekten de Talimciler’in (2000) araştırmasında, ulusal gazetelerin futbol dışındaki spor branşlarına yeteri kadar yer vermediği bildirilmektedir.

Burada yazılı ve görsel medyada diğer branşlara oranla futbolun daha ön plana çıkması futbol ile ilgili şiddet haberlerinin gazetelere daha fazla yansımasının nedeni sayılabilir. Nitekim günlük gazetelerde sporun yer alışı ile ilgili yapılan bir çalışmada (1996), bu çalışmaya benzer şekilde günlük gazetelerden Sabah’ın %56,47, Cumhuriyet’in %76,07, Zaman’ın da %55,88 oranında futbol branşına yer verdiği belirtilmektedir (Öztürk ve ark., 1996). Aslında bu durum televizyon kanallarının spor program içerik ve süreleri açısından da böyledir. Nitekim Türkiye'deki 6 televizyon kanalının spor saatleri üzerine yapılan bir araştırmada futbol branşı ile ilgili yayın sürelerinde yüksek değerler tespit edilmiştir (Kanal D %75, ATV %66, Show TV %62, Star %86,7 ve TRT1 %59,8) (Karaküçük ve ark., 1996).

Çalışmamızda, futboldan sonra gazetelerde en fazla yer bulan spor dalının basketbol olduğu görülmektedir. Benzer sonuçlar, Öztürk ve ark. (1996) ve Karaküçük ve Yenel (1997) tarafından yapılan araştırmalarda da elde edilmiştir. Bu bulgular, gazetelerin futboldan sonra en fazla basketbol branşına yer verdiği sonucunu destekler niteliktedir.

Yazılı basında yayımlanan “sporda şiddet içerikli haberler” lig kategorilerine göre ayrılarak incelendiğinde; %90,9 (240) ile en fazla Süper Lig ve PTT 1. Lig kategorisinde yer aldığı görülmüştür. Bu çalışmada elde edilen sonuçlar diğer araştırma sonuçları ile de (medyanın üst kategorideki liglere ait haberlere daha fazla yer vermesi) paralellik göstermektedir. Nitekim Taşmektepligil ve ark. (2004) tarafından yapılan bir araştırmada spor gazetelerinde yayımlanan tüm spor haberlerinin sayfa sayıları, Türkiye 1. Süper Futbol Ligi haberlerinde, Diğer Futbol haberleri ve Diğer Spor haberlerinden daha yüksek oranda yer almaktadır. Süper Lig ile ilgili yayımlanan hem büyük hem de küçük haber sayısı da Diğer Futbol ve Diğer Spor ile ilgili haber sayılarından daha fazladır.

Diğer taraftan çalışmada incelenen gazetelerdeki sporda şiddet içerikli haberlerin %29,9’unun (79) Fenerbahçe Kulübü ile ilgili olduğu belirlenmiştir. Zaten futbol branşındaki haber ve yorumların önemli kısmı büyük kulüpler üzerine yoğunlaşmaktadır. Keza Medya Takip Merkezi’nin her ay, tüm medya mecralarını araştırarak hazırladığı “ayın spor gündemi” raporuna göre de, 2011 Mayıs ayında medyanın en fazla konu edindiği spor kulüpleri Fenerbahçe (45 bin 377 haber/yazı), Trabzonspor (34 bin 154 haber/yazı), Beşiktaş (31 bin 399 haber/yazı) Galatasaray (31 bin 360 haber/yazı) ve Bursaspor (22 bin 971 haber/yazı) olduğu ortaya konmuştur (Özsoy, 2012).

Haberler şiddet kaynağı (taraftar, sporcu, antrenör, yönetici) olarak incelendiğinde büyük çoğunluğun (%59,8) taraftar kaynaklı haberlerden oluştuğu ortaya çıkmıştır. Çalışmamızda sporda şiddet içerikli haberlerin baş aktörlerinin taraftarlar/spor izleyicileri olduğu sonucu çıkmasına rağmen şiddet kaynağı olarak salt taraftarı nitelendirmek çok da doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Çünkü burada antrenör, yönetici, hakem ve sporcuları da göz ardı etmemek gerekir. Bu bağlamda Var’ın (2008) araştırmasında taraftarın sadece %16,6’sının saldırganlık olaylarına katıldığı bildirilmektedir. Yine Kurtiç’in (2006) araştırmasında da maç esnasında veya sonrasında kavga olaylarına katılma durumuna ilişkin görüşlerde, taraftarlar %74,9 oranla hiçbir zaman bu tür olaylara katılmadıklarını belirtmektedirler.

Esasen spor haberlerinin halka nasıl sunulduğunu anlamak için kullanılan dilden tutun haber için yer verilen resme kadar bir çok kritere bakmak gerekir. Nitekim çalışmamızda sporda şiddet içerikli haberlerin %84,1’inin (222) resimli (şiddeti gösteren veya anımsatan), çok az kısmının ise resimsiz verildiği görülmüştür. Yani buradan gazetelerin sporda şiddet içerikli haberlere ayırdıkları yer açısından oldukça cömert davrandıkları anlaşılmaktadır

Yukarıda belirtildiği gibi sporda şiddet içerikli yayımlanan en fazla haber sayısı sadece Fenerbahçe kulübü ile ilgili değil aynı zamanda bu kulüp taraftarı ve sporcusu kaynaklıdır. Bunun dışında yönetici kaynaklı şiddet haberlerinin en fazla Beşiktaş kulübüyle, antrenör kaynaklı şiddet haberlerinin ise yabancı kulüplerle ilgili olduğu saptanmıştır. Konuyla ilgili olarak Türkiye 1. Süper Futbol Ligi’inde yayınlanan haberlerin içeriklerini karşılaştıran Taşmektepligil ve ark.’ın çalışmasında (2004), sporcularla ilgili haberlere idareci ve antrenörlerden, idareciler ile ilgili haberlere ise antrenörlerden daha fazla yer verildiği saptanmıştır. Bu sonucun çalışmamızla paralellik gösterdiği söylenebilir.

Gazetelerde yer alan haberlerin %90,8’inin Süper Lig ve PTT 1. Lig kategorisinde, %5,4’ünün 2. , 3. Lig ve Amatör lig kategorisinde, %3,8’inin Avrupa kupası kategorisinde yer aldığı görülmüştür. Gazeteler ile lig kategorisi arasında yapılan istatistiksel karşılaştırmada anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Bilindiği gibi spor olgusu, spor gazetelerinin yanında tirajlı gazetelerde de geniş bir alana sahiptir. Ancak bu iki gazete türünde yayınlanan haberlerin içerik bakımından birbirinden çok farklı olduğunu söylemek zordur.

Bütün bu bulgular gazetelerin, futbol ile ilgili haberlere diğer tüm branşlardan daha fazla ağırlık verdiğini göstermektedir. Cleaaring House tarafından yapılan ankette her ülke için en yaygın spor dalları listelenmiştir. Bunların çoğu futbol, basketbol, atletizm, yüzme, voleybol, tenis, jimnastik ve ya masa tenisi dallarını içermektedir. Fakat burada dikkat çeken bir husus, bölgelere göre değişse de futbolun çoğu durumda ilk sırada ve genelde de ilk üç sırada ortaya çıkmasıdır (Sport Information Bulletin, 1997). Günümüzde gösterinin ön plana çıktığı bir pazarda medya, tamamen arz talep dengesine göre hareket etmekte, televizyon yayın programları ve gazete sayfaları izlenme durumuna göre şekillenmekte, dolayısıyla spor, medya tarafından tamamen ticari bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu ortamda ekonomi kurallarının bir neticesi olarak medya yazarları köşelerinde mütemadiyen futbolu işlemekte, böylece halkın heyecanı da canlı tutulmaya çalışılmaktadır. Gerçekten Karaküçük ve Yenel (1999) de yaptığı çalışmada köşe yazılarının içerik konularını %89,9 oranında futbol olarak tespit etmişlerdir.

Görüldüğü gibi spor medyası yöntem olarak kitlesel ilgiyi baz alarak yayıncılık yapmaya yönelmiştir. Dolayısıyla bütün spor dünyası büyük takımların neler yaptığı çerçevesinde dönmekte ve küçük takımlar önemsenmemektedir. Bu kapsamda haberlerin kulüplere göre dağılımına bakıldığında spor medyasının taraflı yayın yaptığı ve büyük takımlara daha fazla yer ayrıldığı türünden bir sonuç ortaya koymak mümkün görünmektedir.

Spordaki şiddetin ortaya çıkmasında ve giderek topluma yaygınlaşmasında kuşkusuz tek başına medya sorumlu değildir. Bunun yanında taraftar, sporcu, yönetici ve antrenör gibi sporun ana unsurlarının da bu süreçte etkili olduğu ifade edilebilir. Çalışmanın sonucunda incelenen gazetelerde sporda şiddet haberlerinin yer alma sıklığında anlamlı bir farklılık olmadığı görüldü. Buradan hareketle spor haberlerinin sunumunda gazeteler arasında bir ayrım göze çarpmamaktadır.

Bu çalışma sporda şiddetin gazetelerde yer alma sıklığı ile sınırlandırılmıştır. Oysa spordaki şiddet olgusunun başka parametreleri de bulunmaktadır. Sözü edilen kapsamda planlanacak benzer çalışmalar sporda şiddet olgusunda yazılı basının rolünü algılamada ve sporda şiddete çözüm yolları üretmede daha çok katkı sağlayabilir. Bu bağlamda kitle iletişim araçlarının kişileri yönlendirici etkisi göz önünde bulundurulduğunda sporda şiddet temalı haberlere yer verirken daha dikkatli olmaları ve kişileri şiddete yöneltici haberlerden ve yayınlardan kaçınmaları gerektiği belirtilebilir. Bu nedenle sporda şiddet haberinin tekrar tekrar içeriğine yoğunlaşmak yerine (nasıl yapıldı kaç kişi öldü gibi) bu olayların neticelerinin birey ve toplumu ne denli olumsuz etkilediği türünden sonuçlarına odaklanmak daha doğru bir politika olacaktır.

KAYNAKLAR

Chomsky N. Violence and Youth: A. Broadar Perspective. http://www.Zmag.org, 2001

Deveci H, Karadağ R, Yılmaz F. İlköğretim öğrencilerinin şiddet algıları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2008, 7 (24), 351-368.

Erkal M. Sosyolojik Açıdan Spor. Genişletilmiş 3. Baskı. İstanbul: Der Yayınları; 1992, 119-40.

Fişekçioğlu İB, Özdağ S, Duman S, Atalay A. Futbolda şiddet ve yasal karşı tedbirler. Türkiye Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi, 2010, 3(2), 12-27.

Karaküçük S, Yenel F. Türk Spor’unun Gelişmesi ve Topluma Yaygınlaştırılması Bakımından Basının Etkinliği. Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1997, 2(2), 56–57.

Karaküçük S, Yenel İ. Spor köşe yazarlarının okuyucuya yansıttığı görüşlerin bir analizi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1999, 3(2), 93-102.

Karaküçük S, Yenel F, Yaman M. Sporun Topluma Yaygınlaştırılması Bakımından Televizyon Spor Programlarının Etkinliği. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1996, 3, 44–56.

Kurtiç N. Futbol Seyircisini Saldırganlığa İten Psiko-sosyal Nedenler (Sakarya İl Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2006.

Maguire J. Globallzation. Sport Development and The Media/Sport Production Complex. Sport Sci, Rev, 1993, (1)29-47.

Nalçaoğlu H. Medya ve toplum ilişkisini anlamak üzere bir çerçeve, S. Alankuş (Ed.). Medya ve toplum İçinde: IPS İletişim Vakfı Yayınları. İstanbul, 2003, 1, 43-59

Özsoy S. Spor Gazetelerinin Başlıklarında Militarist ve Şiddet İçerikli Metaforlar. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2011, (1).

Özsoy S. Spor Haberciliğinde Doğruluk Ve Tarafsızlık. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2012, 1(32), 95–108.

Öztürk F, İnce G, Zülkadiroğlu, Z, Şahin M. Günlük Gazetelerde Spor’un Yer Açılışı. Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 1996, 7(2), 24-32.

Sports Information Bulletin. Council of Europe CDDS. February, 1997

Talimciler A. Derin Futbol Oyun. Futbol Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2000, (4), 29-31.

Taşmektepligil MY, Bostancı Ö, Atan, T, Çon, M. Türkiye Profesyonel 1. Süper Futbol Ligi Takımlarının Günlük Gazeteler ile Spor Gazetelerinde Yer Alma Sıklıkları. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2004, 9(1), 35–50.

Var L. Futbol Seyircilerinin Spor alanlarındaki Saldırganlık Davranışları Hakkında Betimsel Bir Çalışma (Kırşehir İli Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2008.

Yetim A. Sosyoloji ve Spor. Topkar matbaacılık, Trabzon, 2000.

1^ OMÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü/SAMSUN

2^ OMÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü/SAMSUN

3^ Doç. Dr. OMÜ Yaşar Doğu Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu/SAMSUN

4^ Dr. OMÜ Yaşar Doğu Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu/SAMSUN