Guliston davlat universiteti ekologiya va geografiya kafedrasi suv havzalarining sanitar holati

1.2. Amaliy maashg‘ulot mavzulari
1-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Sanoatda hosil bo‘layotgan oqova suvlarni eruvchan birikmalardan bir va ko‘p bosqichli sorbsion qurilmada tozalash samaradorligini solishtirish.
Sanoatda hosil bo‘layotgan oqova suvlarni eruvchan birikmalardan bir va ko‘p bosqichli sorbsion qurilmada tozalash samaradorligini solishtirish.
1. Quyidagilar aniqlansin:
Bir bosqichli qurilmada oqova suvlarni tozalashda sorbentning sarfi, kg/ch:
;
ko‘p bosqichli qurilmada oqova suvlarni tozalashda xar bir bosqichda sorbentning sarfi, kg/ch:

Bir bosqichli (i=1) va ko‘p bosqichli (i=n) tozalashdan so‘ng oqova suvlarda sorbat (yutilayotgan modda) ning konsentratsiyasi

2. Sorbatning sorbent va eritma o‘rtasidagi adsorbsion taqsimlanish konstantasini Kads= 8000 deb qabul qilish.

3. Oqova suvlarni mos ravishda bir bosqichli va ko‘p bosqichli sorbsion qurilmada tozalash samaradorligi Ei, % ni aniqlansin:

4. Oqova suvlarni bir bosqichli va ko‘p bosqichli sorbsion qurilmalarda tozalash samaradorligi haqida xulosa qilinsin.

1-masala bo‘yicha boshlang‘ich maʼlumotlar	Variantlar
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Oqova suv sarf, Q, m3/ch	17	19	18	20	16	18	20	19	17	16	20	18
Sorbent dozasi, Cc, kg/m3	1,4	1,5	1,45	1,6	1,3	1,55	1,7	1,65	1,45	1,4	1,4	1,6
Sorbsion qurilmada bosqichlar soni, n	3	5	4	5	3	4	3	4	5	3	4	5
Oqova suvlarda sorbatning boshlang‘ich konsentratsiyasi, Cн, kg/m3	0,28	0,26	0,27	0,29	0,31	0,28	0,26	0,29	0,31	0,26	0,28	0,26
Sorbsion qurilmada oqova suvlarni tozalashning zarur samaradorligi, %	97	96	98	93	96	97	95	98	93	94	95	98

2-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Oqova suvlarni ifloslovchi moddalardan tozalash samaradorligini aniqlash.

Oqova suvlarni ifloslovchi moddalardan tozalash samaradorligini aniqlash.

Oqova suvlar tozalash inshootlarida tozalangandan so‘ng suv havzalariga tashlanadi.
1. Oqova suvlarni ifloslovchi muallaq zarrachalardan tozalash samaradorligini aniqlash uchun tozalangan suvni suv havzalariga tashlashdan oldin uning tarkibidagi ifloslovchi muallaq zarrachalarning ruxsat etilgan konsentratsiyasini Crux., g/m3 hisoblash zarur. Bu konsentratsiya quyidagi shartni bajarishi kerak:
С_рух.  С_в + np,
bu yerda, Sv – suv havzasidagi oqova suvlarni unga tashlashdan oldingi muallaq zarrachalarning konsentratsiyasi, g/m3;
n – xisoblash stvorida suyultirish karraliligi;
p – oqova suvlarni suv havzasiga tashlashdan so‘nggi muallaq zarrachalar miqdorining sanitar normalarda ruxsat etilgan oshgan miqdori, g/m3. Ushbu suv havzasi uchun I darajali suvdan foydalanish p = 0,25 g/m3.
2. Suyultirish karraliligini aniqlash uchun

Quyidagilarni hisoblash zarur:
turbulentli diffuziya koeffitsiyenti

Oqova suvlarni aralashish gidravlik omillarining taʼsirini hisobga oluvchi koeffitsiyent,

bu yerda:  – oqova suvlarni tashlanish joyini xarakterlovchi koeffitsiyent (masalada qirg‘oqli tashlanish, bunda =1);

 – ruslaning izvilistlik koeffitsiyenti (=1,5).
Oqova suvlarni suv havzasi suvi bilan aralashish koeffitsiyenti quyidagi formula orqali aniqlanadi:

bu yerda,
L – oqova suvlarni tashlanish joyidan hisoblash stvori orasidagi masofani masalani hisoblashda 1000 m deb qabul qilinsin.
3. Srux. ni tozalash stansiyasiga kelib tushayotgan oqova suvlar tarkibidagi muallaq zarrachalarning konsentratsiyasi bilan solishtirilsin. Srux. < S bo‘lganda oqova suvlarni muallaq zarralardan tozalashning zarur samaradorligini quyidagi formula orqali aniqlansin

2-masala bo‘yicha boshlang‘ich maʼlumotlar	Variantlar
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Oqova suvni tashlash joyidagi stvorda suv havzasidagi suv sarfi, Q, m3/c	19	17	15	18	16	19	15	17	16	18	15	18
Suv havzasiga tashlanayotgan oqova suvning sarfi, q, m3/c	0,12	0,14	0,16	0,18	0,11	0,13	0,15	0,19	0,17	0,16	0,14	0,19
Suv havzasining o‘rtacha chuqurligi, No‘r, m	2,1	2,3	2,5	2,2	2,4	2,1	2,3	2,5	2,2	2,4	2,3	2,5
Suv havzasidagi suvning o‘rtacha oqish tezligi, vur, m/s	0,31	0,39	0,27	0,25	0,29	0,27	0,25	0,23	0,29	0,31	0,39	0,27
Tozalash stansiyasiga kelib tushayotgan oqova suvlar tarkibidagi muallaq zarrachalaring konsentratsiyasi, S, g/m3	200	250	240	280	190	210	270	220	230	260	240	230
Suv havzasidagi oqova suvlarni unga tashlashdan oldingi muallaq zarrachalarning konsentratsiyasi, Sv, g/m3	0,2	0,2	0,24	0,3	0,4	0,6	0,3	0,45	0,5	0,3	0,2	0,2

3-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Filtrlar qo’llanilishi
Filtrning unumdorligi Gos, kg/soat, wos % (mass.) namlikka ega bo‘lgan cho‘kmani tashkil etadi. Qattiq faza bo‘yicha oqova suvning suspenziyasi konsentratsiyasi xs, % (mass.) ga teng.
Moddiy balans tenglamasi tuzilsin va cho‘kmaning hajmi Vos hamda tozalangan suvning (filtratning) hajmi Vf aniqlansin, bunda xf = 0, ρj = 1000 kg/m3 va ρos = 1440 kg/m3.
Filtrdagi oqimlar bo‘yicha moddiy balans tenglamasi
G_c = G_oc + G_ф.
Qattiq faza bo‘yicha moddiy balans tenglamasi
G_c x_c = G_oc x_oc + G_ф x_ф,
bu yerda, x_oc = 100 - w_ос.
Cho‘kmaning hajmi quyidagiga teng
V_ос =G_ос/ρ_ос, м³/соат
Filtratning (tozalangan suvning) hajmini analogik formula yordamida aniqlash uchun filtrat bo‘yicha massaviy unumdorlikni moddiy balans tenglamasidan cho‘kma bo‘yicha unumdorlikni chiqaramiz.
Buning uchun avval filtrat miqdorini suspenziya va cho‘kma miqdori bo‘yicha qo‘ramiz
G_ф = G_c - G_oc
Suspenziya miqdorini cho‘kma miqdori bo‘yicha:
G_c = (G_oc x_oc + G_c x_ф - G_ocx_ф)/x_c = G_oc (x_oc – x_ф)/(x_c – x_ф),


G_ф = G_c – G_oc = G_oc(x_oc/x_c – 1) = G_oc[(100 - w_oc)/x_c – 1], кг/соат
Bu yerdan shartni hisobga olgan holda xf = 0 ga ega bo‘lamiz
Shunda tozalangan suv – filtratning miqdori quyidagiga teng bo‘ladi:
V_ф = G_ф/ρ_ж, m3/ch.

3-masala bo‘yicha boshlang‘ich maʼlumotlar	Variantlar
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Filtrning unumdorligi, Gos, kg/soat	1000	1100	1050	1200	1150	1200	1500	2000	2500	3000	2000	3500
Cho‘kmaning namligi, xos, % (mass.).	40	50	45	55	45	40	60	30	40	50	35	55
Qattiq faza bo‘yicha oqova suvning suspenziyasi konsentratsiyasi, xs, (mass.).	5	4	5	6	5	4	5	4	5	6	7	5

4-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Shahar oqova suvlarini hisoblash
Shahar aeratsiya stansiyasida faol il dozasi ai,g/l va illi indeksi Ji,sm3/g bo‘lgan aerotenklar loyihalashtirilgan.
Shahar oqova suvlarining sutkalik sarfi, Q, m3/sut ni tashkil etadi; maksimal soatlik sarfi qw, m3/soat; ikkilamchi tindirishdan so‘nggi tindirilgan suvdagi ilning talab qilinadigan konsentratsiyasi, at, mg/l.
Ikkilamchi radial tindirgichlar hisoblansin.
1-jadvaldan tindiruvchi qismning ishchi chuqurligini Hset, m qabul qilamiz. (1) formuladan suvning tindirgich sirtiga chiqishini hisoblaymiz:
(1)
1-jadval
Tindirgichlarning hisoblash ko‘rsatkichlari

Tindirgich	Hajmni foydalanish koeffitsiyenti, Kset	Tindiruvchi qismning ishchi chuqurligi, Hset, m	Kengligi Vset, m	Ishchi oqimning tezligi, vw, mm/s
Gorizontal	0,5	1,5-4	2Hset – 5Hset	5-10
Radial	0,45	1,5-5	-	5-10
Vertikal	0,35	2,7-3,8	-	-
Aylanuvchan yig‘uvchi-ajratuvchi moslamasi bilan	0,85	0,8-1,2	-	-

Tindirgichni bo‘limlari sonini 4 ta deb qabul qilamiz, yaʼni n = 4.

(2) formuladan tindirgichning bir bo‘limi yuzasini aniqlaymiz:
(2)
(3) formuladan tindirgichning diametrini aniqlaymiz:
(3)

Standart diametrni qabul qilamiz.

(4) formuladan tindirgichning umumiy balandligini aniqlaymiz:

H = Hset + H1 + H2 + H3, m (4)

bu yerda, H1 – suv qatlami ustidagi bortning balandligi, 0,3–0,5 m ga teng; H2 –neytral qatlam balandligi, 0,3 m ga teng; H2 – il qatlami balandligi, 0,3–0,5 m ga teng.
(5) formuladan tindirishda ajraladigan cho‘kma (faol il) ning miqdorini hisoblaymiz:
(5)

4-masala bo‘yicha boshlang‘ich maʼlumotlar	Variantlar
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Faol il dozasi, ai, g/l	3	3.1	3.2	3.3	3.4	3.5	3.6	3.7	3.8	3.9	4.0	4.1
Illi indeks Ji, sm3/g.	110	112	115	118	120	122	125	128	130	130	125	128
Shahar oqova suvlarining sutkalik sarfi, Q, m3/sut	89000	80000	85000	90000	92000	94000	96000	98000	95000	92000	90000	88000
Maksimal soatlik sarfi qw, m3/soat	5440	5500	5600	6000	6200	6350	6450	6500	5550	5500	5000	5200
Ikkilamchi tindirishdan so‘nggi tindirilgan suvdagi ilning talab qilinadigan konsentratsiyasi, at, mg/l.	20	25	30	22	25	30	35	40	25	30	24	22