Guney Afrika Yillik Rapor 2007

Kaynak: South African Reserve Bank, Quarterly Bulletin, March 2012

5.3. Dış Ticaret
5.3.1. Genel Durum

Dış ticaretin GSYİH içindeki payı %60 civarında olan Güney Afrika, nispeten açık bir ekonomiye sahiptir. Son on beş yıllık veriler incelendiğinde 2004 yılına kadar sürekli olarak dış ticaret fazlası veren Güney Afrika’nın 2004 yılından itibaren dış ticaret açığı vermeye başladığı görülmektedir. 2004 yılında 1,6 milyar dolar olan Güney Afrika dış ticaretindeki açık 2008 yılında 10,2 milyar dolar, 2009 yılında ise 3,2 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla, dış ticaret açığı 194 bin $ olarak gerçekleşirken, 2011 yılında yine dış ticaret fazlası verilmiştir. 2012 yılında ise 4,8 milyar dolar 2013 yılında son altı ayında yaklaşık 7,5 milyar $ dış ticaret açığı verilmiştir. 2014 yılında da 10 milyar doların üstünde bir açık verileceği tahmin edilmektedir.
Güney Afrika’nın geleneksel ithal ikameci politikası ve yerel sanayiyi korumak amacıyla uygulanan yüksek gümrük tarifeleri 1990’lı yılların ortalarından itibaren değişime uğramıştır. Artan iç talep, petrol fiyatlarının yükselmesi, savunma sanayinde yapılan dış alımlar ve 2006 yılında ülkede görülen kuraklık sonucu artan gıda ithalatı ülkenin dış ticaret dengesini olumsuz etkilemiştir.
Güney Afrika’nın ihracat performansının, Randın yabancı paralar karşısındaki değeri, altın, platin, kömür, bakır ve diğer maden ürünlerinin fiyatları ve dış ticaret partnerleri olan ülkelerin ekonomik durumuna bağlı olduğunu söylemek mümkündür.
Ülke ekonomisinde son yıllarda kaydedilen gelişmeler neticesinde imalat sanayi sektörünün GSYİH içindeki payı artmış, imalat sanayi, madencilik ve tarım sektörlerinin toplamının iki katı oranında GSYİH’ye katkı yapar konuma gelmiştir. Bu gelişmelere paralel olarak Güney Afrika ihracatının kompozisyonunda da değişiklikler olmuş ve imalat sanayi ürünlerinin ihracatında artış kaydedilmiştir. Ancak madencilik ürünleri ihracatı da eski performansını sürdürmektedir.
Altın, platin ve kömürden oluşan maden ürünleri ile metaller ve değerli metaller, elmas, ara mallar, otomobil ve otomobil yedek parçaları Güney Afrika’nın en önemli ihraç kalemlerini teşkil etmekte, ülkenin ithalatında ise makineler, petrol ürünleri, motorlu kara taşıtları ve otomobil yedek parçaları başlıca ürünleri oluşturmaktadır.
En çok ihracat yapılan ülkeler sıralamasında 2013 yılı itibariyle, Çin, ABD, Japonya, Almanya, İngiltere ilk beş sırada yer almakta, bu ülkeleri sırasıyla Hindistan, İsviçre, Hollanda ve Mozambik izlemektedir. Anılan ülkenin son yıllarda Çin ile ticaretini geliştirmesi neticesinde, 2008 yılı sıralamasında 3. sırada yer alan Çin’in Japonya ile yer değiştirerek birinci sıraya oturması dikkat çekmektedir.
En fazla ithalat yapılan ülkeler sıralamasında ise 2013 yılı itibariyle Çin, Almanya, Suudi Arabistan, ABD ve Hindistan ilk beş sırada yer almakta, bu ülkeleri sırasıyla Japonya Nijerya ve İngiltere takip etmektedir. İran ithalat yapılan önemli ülkeler arasında iken yerini Nijerya ve Angola’ya bırakmıştır.
2013 yılında dış ticaretin bölgelere göre dağılımı incelendiğinde, ihracatta Asya ülkeleri % 35,5’lik pay ile ilk sırada yer almakta, Afrika ülkeleri % 28’lik pay ile ikinci Avrupa ülkeleri ise % 21,5’lik pay ile 3. sıraya oturmaktadır.
2008 yılı verilerine göre % 33’lük payı ile ilk sırada, 2011 yılında % 26’lık pay ile 2. sırada yer alan Avrupa ülkelerinin ihracattaki payının azalma eğilimine girerek yerini Asya ve Afrika pazarlarına bırakması hususu önem arz etmektedir.
Avrupa pazarının öneminin giderek azalması eğilimi ithalatta da gözlenmekte olup, ithalatta Asya ülkeleri % 44’lük pay ile ilk sırada yer alırken, Avrupa ülkeleri % 33’lük pay ile ikinci sırada yer almaktadır.
5.3.2. Dış Ticaret Mevzuatı
Güney Afrika’da, dış ticaret politikalarının belirlenmesi konusunda yetkili kuruluş International Trade Administration Commission (ITAC)’dır. Söz konusu kuruluş, gümrük tarifelerinin belirlenmesi, anti-damping, telafi edici vergiler ve koruma önlemlerinin uygulanması, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı tarafından belirlenen ihracatı ve ithalatı koruma önlemlerine tabi ürünler için gerekli izinlerin verilmesi konularında yetkilendirilmiştir.
Güney Afrika’da gümrük tarifeleri ITAC tarafından belirlenmekte, ancak üreticiler, ihracatçılar ve ithalatçılar ITAC tarafından belirlenen gümrük tarifelerinin gözden geçirilerek artırılması veya azaltılması talebinde bulunabilmektedirler.
2002 tarihli ‘International Trade Administration Act’ yasası uyarınca Ticaret ve Sanayi Bakanlığınca belirlenen bazı ürünlerin ithalatı ve ihracatı kontrol önlemlerine tabidir.
Bu çerçevede, 208 kalem ürünün Güney Afrika’ya ithalatı izne tabi olup, ithalatı izne bağlı ürünler ana hatlarıyla balık ve balıkçılık ürünleri, hidrokarbonlar, radyoaktif kimyasal elementler, petrol ürünleri, lastikler, adi metaller, ateşli silahlar ve mühimmatlar, kumar makineleri, çeşitli kimyasal maddeler ve karboksilik asittir. Ayrıca, tüm kullanılmış ve ikinci el ürünlerle birlikte, hurda ve döküntülerin Güney Afrika’ya ithalatı kontrol önlemlerine tabi bulunmaktadır.
Öte yandan, gümrük tarife cetvelinde yer alan 171 adet ürünün Güney Afrika’dan ihracatı kontrole tabi olup, ihracatı kontrole tabi ürünler ormancılık, madencilik, sınai ürünler, motorlu araçlar, sağlık ve mineral yakıtlar sektörlerinde yer almaktadır. İhracat için gerekli kontroller ürünün çeşidine göre ‘ITAC’, Enerji Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Turizm Bakanlığı, Su İşleri ve Ormancılık Bakanlığı ve Güney Afrika Polis Teşkilatı tarafından yapılmakta, nihai ihraç izni ise ITAC tarafından verilmektedir.
Tercihli anlaşmalar dışında ortalama gümrük vergisi % 19’dur. Tarım ürünlerinde ortalama gümrük vergisi % 40,4 sanayi ürünlerinde % 15,7 dir. Ülkemizin rekabet avantajına sahip olduğu pek çok üründe gümrük vergileri % 20 ila % 40 arasında dalgalanmaktadır.
5.3.3. İthalatta Alınan Tarife Dışı Vergiler
Güney Afrika’ya ithalatta gümrük vergilerinin dışında % 14 KDV uygulaması bulunmaktadır. İthal edilen ürünlerin tamamına yakınında KDV uygulaması bulunmakta, ancak ülkedeki kayıtlı tüccarlar, yerel üretimde kullanılacak veya yeniden satışı yapılacak ürünlerin ithalatında KDV iadesinden faydalanabilmektedirler.
Gümrük vergisi ve KDV’nin haricinde, Güney Afrika’ya ithalatta, tütün, tütün mamulleri ve petrol ürünlerinde özel tüketim vergisi tahsil edilmektedir. Alkollü içkilerde, perakende satış fiyatlarına göre sabitlenmiş oranlarda vergi alınmakta, bazı lüks tüketim mallarının ithalatında ise % 5 ila % 7 oranlarında özel tüketim vergisi uygulanmaktadır.
5.3.4. Tarife Dışı Engeller
Güney Afrika Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, Resmi Gazete’de yayımlamak suretiyle, bazı spesifik ürünler veya ürün gruplarının ülkeye ithalatını, ITAC tarafından düzenlenen izin belgelerinde belirtilen koşullara uygun olarak kontrol edebilmekte ve sınırlayabilmektedir. Bu çerçevede, ithalatı izne tabi olan ana ürün kategorileri aşağıda yer almaktadır:

• 
  Kullanılmış eşyalar: Kullanılmış eşyaların ithalatı için ITAC tarafından düzenlenecek ithal izin belgesi gerekmekte, bu çerçevede özellikle yerel üreticileri korumak amacıyla bir çok kullanılmış eşyanın ithalatı bir nevi ‘de facto’ olarak yasaklanmaktadır.
  

• 
  Her türlü hurda, döküntü, artık ve atıklar.
  

• 
  Diğer zararlı maddeler.
  

• 
  Kalite standartlarına tabi ürünler: Söz konusu kısıtlama insan sağlığını korumak ve araçlardaki güvenliği artırmak amacıyla üretim kalitesinin denetlenmesini amaçlamaktadır.
  

Yukarıda bahsedilen tarife dışı önlemlerin yanı sıra, limanlardaki yoğunluk ve tıkanıklık, fatura fiyatlarının üzerinde tespit edilen gümrük değeri, malların çalınması, ithalat izinleri, anti-damping önlemleri, telif haklarının ihlali ve yetersiz bürokrasi sıklıkla şikayet konusu olan tarife dışı engellerdir.

5.3.5. Standartlar
SABS (South African Bureau of Standards) ülkenin standartlarını belirleyen ve ürünlerin bu standartlara uygunluğunu test etmeye yetkili kuruluşudur. AB ülkelerinin standardizasyon kuruluşlarının belgelerinin çoğunlukla kabul edildiği ülkede ithalatçı firmaların talebi üzerine de SABS ürünleri test edebiliyor.
NRCS (National Regulator for Compulsory Sertification) ise zorunlu sertifikasyon gerektiren ürünleri belirlemektedir. NRCS bazı ürünlerde SABS sertifakalarını zorunlu hale getirebiliyor.
5.3.6. Anti-Damping Uygulamaları
Güney Afrika, anti-damping soruşturması açan ve uygulayan ülkeler sıralamasında ön sıralarda yer almaktadır. Güney Afrika Hükümeti anti-damping uygulamalarına ilişkin düzenlemeyi 2003 yılında, telafi edici vergilere ilişkin düzenlemeyi ise 2004 yılında yürürlüğe koymuştur. Anti-damping ve tarife soruşturmaları ITAC tarafından yapılmakta ve sonuçlandırılmaktadır. 1995-2006 yıllarını kapsayan dönemde toplam 200 anti-damping soruşturması başlatan Güney Afrika, 2013 yılında 6 ülke 10 üründe soruşturma başlatmıştır. Buna karşılık 2013-2014 döneminde 60’ın üzerinde tarife soruşturması açıldığı ve bazı ürünlerde tarife artışına gidildiği görülmektedir.
2011 yılına kadar Güney Afrika, Türkiye’den ithal edilen 6301.40 ve 6301.90 GTİP nolu battaniyelere, 6001.10, 6001.22 ve 6001.92 GTİP nolu örme mensucata, 5801.34 ve 5801.35 GTİP nolu dokunmuş kadife, pelüş ve tırtıl mensucata, 5512.21, 5512.29, 5515.29 ve 5515.91 GTİP nolu sentetik ve suni devamsız liflerden dokunmuş mensucata anti-damping vergisi uygulamıştır.
Aralık 2014 itibariyle bunlardan sadece ülkemiz menşeli 6301.40 GTIP nolu “akrilik battaniyeler”e 1999 yılında başlatılan 2005 ve 2011 yıllarında uzatılan anti-damping vergisi uygulaması devam etmektedir.
5.3.7. Çok Taraflı Ticaret Anlaşmaları ve Preferanslar
5.3.7.1. Güney Afrika Gümrük Birliği (SACU)
Güney Afrika Gümrük Birliği (SACU), 11 Aralık 1969 tarihinde Güney Afrika, Botsvana, Lesotho, Namibya ve Svaziland arasında imzalanan gümrük birliği anlaşması ile oluşturulmuş ve 1 Mart 1970 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Tarihi 1910 yılına kadar dayanan ve dünyadaki en eski gümrük birliği olan SACU, 2002 yılında akdedilen ve 1 Temmuz 2004 tarihinde yürürlüğe giren yeni SACU Anlaşmasıyla önemli değişikliklere uğramıştır. Yeni SACU anlaşmasıyla birlikte, SACU’nun yapısı daha demokratik hale getirilmiş ve Güney Afrika’nın idari kararlardaki yetkilerinde kısıtlamalara gidilmiştir.
SACU Anlaşması uyarınca kurulan Bakanlar Konseyi, örgütün karar alma organı konumundadır. SACU’nun sekretaryası Windhoek, Namibya’da bulunmaktadır.
Güney Afrika ekonomisi SACU ülkeleri içinde en güçlü ekonomi olup, SACU’nun toplam GSYİH’sının yaklaşık % 90’nı Güney Afrika ekonomisi teşkil etmektedir. Botsvana haricindeki diğer SACU üyeleri aynı zamanda Ortak Para Bölgesi üyesidir.
5.3.7.2. Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC)
1980 yılında kurulan Güney Afrika Kalkınma Topluluğuna, Güney Afrika 1994 yılında üye olmuştur. Güney Afrika Kalkınma Topluluğunun diğer üyeleri Angola, Botsvana, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Lesotho, Madagaskar, Malavi, Mauritius, Mozambik, Namibya, Svaziland, Tanzanya, Zambiya, Zimbabve’dir. SADC’nin sekretaryası Gaborone, Botsvana’dadır.
SADC kapsamında, üye ülkeler arasında belirli bir takvim süresi içerisinde tarifeler ve tarife dışı engellerin kaldırılması, gümrük birliği tesis edilmesi ve en nihayetinde 2016 yılına kadar ortak para birimine geçilmesi amaçlanmaktadır. Bu hedeflere paralel olarak Güney Afrika, SADC ülkelerinden yapılan ithalatta gümrük vergilerini büyük oranda kaldırmış bulunmaktadır.
5.3.7.3. Serbest Ticaret Anlaşmaları ve Tercihli Ticaret Anlaşmaları
5.3.7.3.1. Avrupa Birliği
Güney Afrika ile Avrupa Birliği arasında 11 Ekim 1999 tarihinde imzalanan ve 2000 yılında uygulamaya giren Ticaret, Kalkınma ve İşbirliği Anlaşması uyarınca, Güney Afrika, 12 yıllık süre zarfında AB’nin Güney Afrika’ya ihracatının yaklaşık % 85’ini kapsayan ürünlerde tarifeleri geçiş süresi sonrasında kaldıracak ya da azaltacak, buna mukabil AB ise 10 yıllık süre zarfında Güney Afrika’nın AB’ye ihracatının % 95’ini kapsayan ürünlerde tarifeleri kaldıracak veya azaltacaktır. Güney Afrika ile AB arasındaki söz konusu anlaşma belli tarım ürünlerini kapsamamaktadır. Anlaşmanın liberalizasyon süreci 2012 yılında tamamlanmıştır. AB ile Güney Afrika arasındaki ticarete konu ürünlerin % 90’ını kapsamaktadır. Anlaşmanın yenilenmesi ve genişletilmesi yönünde müzakereler 2014 yılında başlatılmıştır.
Öte yandan, Güney Afrika ve Avrupa Birliği, 2005 yılı Kasım ayında Ticaret, Kalkınma ve İşbirliği Anlaşmasının bir parçası olarak otomotiv ticaretine ilişkin programı tamamlamışlardır. Buna göre, Avrupa Birliği, Güney Afrika’nın otomotiv sektöründe AB’den ithalatında tüm gümrük vergilerini 2010 yılına kadar kaldıracak, buna mukabil Güney Afrika ise otomotiv sektörü ithalatında AB ülkelerine uyguladığı gümrük vergilerini 2012 yılına kadar % 25’den % 18’e indirecektir. Öte yandan, Güney Afrika ve AB, 2006 yılı Kasım ayında, belirli tarife kategorilerinde yer alan otomotiv ürünleri için ekstra tarife indirimlerine gidilmesi konusunda mutabakata varmışlardır.
5.3.7.3.2. EFTA
EFTA (the European Free Trade Association) ülkeleri – İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İsviçre- ile Güney Afrika Gümrük Birliği (SACU) arasında 1 Temmuz 2006 tarihinde imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması (STA) 5 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Müzakerelerine 2003 yılında başlanan ve 2005 yılı Ağustos ayında sonuçlandırılan, EFTA’nın başka bir ticaret bloğu ile tamamladığı ilk STA olma özelliğini taşıyan söz konusu Anlaşma uyarınca EFTA ülkeleri SACU ülkelerine tüm ürünlerde serbest ticaret imkanı tanıyacak, buna mukabil SACU ise EFTA ülkelerine yönelik tarifelerini tedricen indirecektir.
5.3.7.4. İkili Anlaşmalar
Güney Afrika’nın Malavi, Mozambik ve Zimbabve ile ikili ticaret anlaşması bulunmaktadır.
5.3.7.5. Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi
Genelleştirilmiş tercihler sistemi kapsamında, Türkiye’nin de dahil olduğu yaklaşık 30 ülke Güney Afrika’ya karşılıksız olarak tarife indirimleri uygulamaktadır. Ancak ülkemiz 2014 yılı başında Güney Afrika’ya yönelik GPS uygulamasını sona erdirmiştir. Bu olumsuz uygulamanın temelinde Güney Afrika’nın ülkemizle bir Tercihli Ticaret Anlaşması imzalanması yönünde müzakereleri başlatmaması bulunmaktadır.
5.3.7.6. AGOA
ABD’nin “Afrika Büyüme ve Fırsatlar Yasası” (AGOA – “The African Growth and Opportunity Act”) uyarınca Güney Afrika menşeli ürünlerin ABD’ye tavizli giriş imkanı bulunmaktadır. 2015 yılında sona erecek olan uygulamanın 2030 yılına kadar uzatılması yönünde Güney Afrika’nın girişimleri ABD yönetiminden olumlu cevap almış olup, uzatıma ilişkin yasanın ABD Temsilciler Meclisinden geçmesi beklenmektedir.
5.4. Güney Afrika Dış Ticaret İstatistikleri ¹(Güney Afrika’nın istatistiklerine göre)


5.4.1. Yıllara Göre Güney Afrika Dış Ticaret Değerleri

Değer: 1.000 $
Yıllar	İhracat	İthalat	Denge	Hacim
2007	67.374.838	79.887.927	-12.513.089	147.262.765
2008	77.934.220	88.401.152	-10.466.932	166.335.372
2009	60.854.156	64.035.150	-3.180.994	124.889.306
2010	70.875.625	78.683.028	-7.807.403	149.558.653
2011	96.235.000	98.517.000	-2.282.000	194.752.000
2012	99.335.000	104,165.000	-4.825.000	203.500.000
2013	95.146.000	102.776.000	-7.630.000	197.922.000

Kaynak: Güney Afrika Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, Eurostat, IMF, EIU
Güney Afrika dış ticaret rakamları incelendiğinde 2010 yılından itibaren bir sıçrama yaşandığı hem ihracatta hem ithalatta % 40’a yaklaşan bir artışın gerçekleştiğini görmekteyiz. Ancak artışta yine mineral, değerli taşlar ve metal sektörü ihracatının ve sanayileşme hamlesi için gereken makine ve hammadde ithalatı ihtiyacının ön planda olduğu dikkat çekmektedir. Güney Afrika net bir doğal kaynaklar ihracatçısıdır. Madenlerin de çoğunlukla yabancı sermayenin elinde olması belki de ülkede sosyal adalet konusunda yaşanan sıkıntıların en temel nedeni olsa gerek.
2006 yılından itibaren düzenli dış ticaret açığı vermekte olan ülke 2011 yılında 2 milyar dolarla bunu en düşük seviyeye indirmiştir. Ancak 2013 yılında yine 8 milyar dolara varan dış ticaret açığı ve 19 milyar doları açan cari açık verilmiştir.
Dünya Ticaret Örgütü WTO itatistiklerine göre Güney Afrika’nın dünya ihracatı içerisindeki payı % 0,51 dünya ithalatı içerisindeki payı ise % 0,67’dir.
5.4.2. Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret (İthalatında ve İhracatında İlk 13 Ülke)
Hong Kong da ilave edildiğinde Çinle ticaret hacmi 40 milyar doları aşmaktadır. AB ancak kümülatif olarak bakılırsa en önemli dış ticaret partneri olma özelliğini korumaktadır. Çin 2007 yılından itibaren hem yatırımlar hemde dış ticaret alanında ülkenin en önemli partneri olmaya başlamıştır.

Güney Afrika’nın İhracatında İlk 13 Ülke (2013)

	Ülke	Değer Milyar Rand	Pay %	Büyüme %
1	Çin	109.360	14	35
2	ABD	65.337	8	6
3	Japonya	52.866	7	19
4	Almanya	41.996	5	11
5	İngiltere	31.683	4	17
6	Hollanda	29.963	4	22
7	Hindistan	28.001	4	-7
8	Mozambik	26.622	3	41
9	Zambiya	24.619	3	23
10	İsviçre	22.544	3	56
11	Zimbabve	22.293	3	18
12	Belçika	17.086	2	14
13	Hong-Kong	13.775	2	18