GüNÜMÜz tüRKÇESİyle evliya çelebi seyahatnamesi

Alman taht merkezi şehri, Ungurus kralı imparator çasarın

mülkü, yani Sebec sağlam suru, dayanıklı Kızılelma şeddi

Beç Kalesi'nin özellikleri

Hıristiyan milletleri tarihçilerine göre bu kaleyi ilk defa, Hazret-i îsa halifelerinden havari olan Şem'un-ı Safa yapmış­tır. Hazret-i İsa gibi âlem seyyahı idi. Cihanı gezip dolaşarak bu Alman diyarlarına uğrayıp Menûçehr evlâtlarından Mençaryan ile görüşmüştür. İşte bu Mençaryan Şem'un-ı Safâ'mn öğretme-siyle Beç Kalesi'ni yapar. Ama,

"Gelecek Muhammed'in tarihinde zille lafzı ile Kostan-tinipol Iğrando Süleyman gelince korkmayın, kaleyi pek ya­pın. Sonra ganîm lafzı tarihinde Sultan Yusuf Mehmed'in gel­mesinden pek korkup Muhammedi'ler ile sulh edin" demiştir. Şem'un-ı Safa bu Beç Kalesi için nice işaretler, rumuzlar söyle­yip bu Beç Kalesi'ni imar ettirip nice vasiyetler eder.

Hâlâ bu cifirli sözler, kelimeler Beç Kalesi içinde İstifani Kilisesinde, bütün Macar ve Nemse Vilâyetini ve Yunan tarih­lerinde bu Beç Kızılelması ve Büyük İrim Papa Kızılelması'nı Osmanlı'nın alacağı açıkça yazılıdır.

Şem'un-ı Safâ'mn değerli sözleriyle [55b] işaret buyurduk­ları Hicret'ten sonra 935 [1529] tarihidir, o uğursuz senede Sü­leyman Han bu Beç Kalesi'ne gelip Sinan Paşa, Rüstem Paşa ve Makbul iken Maktul İbrahim Paşa kollarından lağımlar atılıp her taraftan yürüyüşler olup Çerkez Meydanına kadar kâfirleri kıra kıra kılıç vururlar, kale bedenlerinde ezanlar okurlar ve hi­sar içinde sayısız ve sınırsız ganimet malları alırlar.

Allah'ın hikmeti yürüyüşte askerin gerisi işlemeyip bi­raz gecikince kale içine giren gazilerden Dayı Çerkez namında

212

213

bir şehbaz dilâver cenk etmekte iken atını ve kendini kâfi_ru kurşunla vurup şehit ederler. Hâlâ Beç Kalesi içinde Çerke» Meydanı'nda Çerkez Gazi bir kemer altında atıyla vücudu isk_e let olmuş durur, daha çürümemiştir.

Daha sonra, Alman Dağları eteği olmakla bir gece bir mer­tebe kar, tipi ve boran olur ki bütün îslâm ordusu yok olma de­recesine varırlar. Zira Süleyman Han bu kaleyi kuşatmaya ge­lirken yollar üzerinde 66 adet kaleyi fethedip geç kalınıp İslâm askeri zayıflamış idi. Ve İslâm askerinin kışa tutulduğun_u kâfirler haber alıp askerin dört tarafını 7 kral askerinin kuşat­tığını Süleyman Han duyunca işbilir ve güngörmüş iş erleriyle Süleyman Han görüşüp,

"Muradım Beç kralı olan Ferdinand Kral'a kendi haddini bildirmek idi. Çünkü 66 pare kalesini ele geçirip Beç Kalesi'ni bu duruma getirip bütün dayanıklı ve sağlam burçlarını harap edip yıktık. Allah'ın hikmeti kılıç gibi kış geldi. Hemen şim­di tedarik odur ki 12 bin yiğit ve 40 yiğit ile Kasım Voyvoda'yı serdar edip Tuna'yı karşı geçirip Tuna Köprüsü'nü keselim, karşı tarafta onlar eli vilâyeti ateşe vurup av, esir almayıp he­men kâfirleri tamamen kılıçtan geçirip karşı geçsinler" dedi. Kasım Voyvoda padişah fermanı ile 40 bin ve 12 bin yiğit kar­şı tarafa Tuna'yı geçip kâfirleri kılıçtan geçirirken beri tarafta kâfirler bu perişan hâli görünce tüm kâfirler Süleyman Han'ın ardını almaktan vazgeçip Kasım Voyvoda askerini kovma­ya gittiler. Hemen Süleyman Han 936 senesi Safer'inin 16. [20 Ekim 1529] günü Beç Kalesi altında Süleyman! otağını bırak­tı, Ösek'teki büyük topu, hazineyi ve Resulullah Sancağını selâmete çıkarıp bu ayın 22. günü Cankurtaran'a gelip orada can kurtardı, daha sonra yine Budin'e geldi.

Bu olaylar, Lem'î Çelebi, Edirneli Mehmed Çelebi ve Celâlzâde Salih Çelebi tarihlerinde ayrıntılı olarak yazmışlar­dır. Bizim yazmamıza ihtiyaç yoktur. Ancak bu hakir kusurlu Evliya Beç Kalesi'ni görüp seyretmemiz sebebiyle bazı olayları yazmamız gerekti.

Süleyman Han 87 bin asker ile Beç Kalesi'ni kuşattığın­da 150 bin Tatar askeri ile Sahib Giray Han geldiğinde Süley-

_n Han o gün Tatar Han'ı Kırım'a gönderdi ve askerin yüzü-ü dönderdi. Tatar askeri ise Osmanlı'ya lazımlı askerdir.

Bu Beç Kalesi Alman Dağı eteğindedir. Kışı gayet katı olup diSer yerlerden 3 ay evvel kışı gelir. Bu kaleyi kuşatan bir yıl ••ncederı Budin'de kışlayıp hemen Nevruz'dan önce kar alaca ol-_ay_a başlayınca İslâm askeri ile Beç altında kar üzerinde kon­mak, diğer hazırlıklar görülünce ilkbaharda gelip derya gibi Ta­tar askerini Osmanlı ordusu etrafında kondurup kâfiristanm her taraflarını vurdurup Beç'e yardıma gelen kâfir askerlerini kırdırıp kaleyi istediği gibi kuşatmak gerek, zira bu Beç Kalesi 6 iklimde bulunup usturlâb ilmi üzere Batlîmûs Hakîm sözüne göre bu beldenin arz-ı beledi (—) (—) ve tûl-ı neharı (uzun günü) / j (—) olup (—) derece (---) ve dakikadır. Onun için kışı çok sert olur. Ve biz bu Beç'te iken uzun günü zamanı idi, on sekiz buçuk saat ve bir dakika idi.

Süleyman Han zamanı Beç Kalesi yalın kat imiş, ama şim­di avcı elinden kurtulmuş ceylan gibi kendini çekip çevirip o kadar sağlam ve dayanıklı olmuştur ki sanki Ye'cuc u Me'cuc Şeddi olmuştur, anlatmak mümkün değildir. Ama Hazret-i İsa havarilerinden Şem'un-ı Safâ'nm işaretinde "Zille tarihinde Süleyman'dan korkmayın" dediği gelip çıkıp Allah'ın hikmeti Süleyman Han fetihsiz dönmüştür, ama inşaallah ganim [1091] ve ganim [1100] kelimesi tarihinde Osmanlı'nın bu kaleyi kuşat­maları umulur, Tanrı fethini nasip ede.

Ama kâfir müneccimleri, "Türk askeri gelir, ama Tatar bize

yardım edip Türk'ü bozar [56a] ve Türk vezirlerini kırıp esir

ederiz. Ve bir şanı yüce bu kale sebebiyle gaip olup Türk'ten çok

kalelerdir alırız" diye papaz ve ladika müneccimleri böyle derler.

Beç Kalesi zeminini ve şeklini bildirir

Bu kalenin güney tarafı, Küçük Alman Dağları eteğinde Beç bayırları altında Tuna Nehri'ni bir konak yerden bölüp batı­dan doğu tarafa akıtıp kalenin kuzey tarafı duvarını Tuna Neh­ri döverek geçer. Ancak Tuna Nehri bu kale dibinden elle akıtıl­dığından yukarıdan kesip yine büyük Tuna'ya akıtmak müm­kündür. Zira biz burada iken kale altında Tuna Nehri az kalıp oğlancıklar beri bizim varoştan karşı Beç'e su içinde yürüyüp

214

215

geçerlerdi. Sonra "Türk askeri suyun az aktığını görmesinle diye oğlanları suya girmekten men ettiler.

Bu Beç Kalesi'nin güney tarafından Beç Nehri akıp kaleni kıblesi tarafı hendeği içinden geçip ahşap köprü başında Be_c Nehri, Tuna Nehri'ne karışır.

Bu kalenin Macar dilinde ismi Külvaroş'tur. Nemçe dilj_n. de (—) (—) dır, Latin dilinde (—) ve Yunan dilinde (—) ı,\ dır, Rumeli diyarı halkı dilinde Beç'dir. Ancak Beç, dibinden akan küçük nehrin ismidir. Bu nehir Küçük Alman'dan gelir abıhayat sudur.

Beç Kalesi, Tuna kenarında iki kattır. Her kat duvarı beşer adım kaim şeddadi sağlam ve dayanıklı tuğla duvardır. Tuna kenarı katının temeli tamamen hamam kubbesi kadar, Menge-rus fili gövdesi kadar iri taşlardır.

Bu Tuna kenarı tarafı tam 2 bin adımdır ve 10 adet büyük tabyalardır. Her bir tabyada biner adet kefere bekler, zira bizim konaklarımıza karşı idi. Her birinde ellişer pare balyemez top­ları var, ama bu su tarafı duvarları alçaktır, zira su kenarı ol­mak ile bu taraftan korkuları yoktur.

Bu iki kat duvar arası hayli enli geniş meydanlı yoldur. Yapraktan, çalı çırpı ve çalaştan hüzün kulübeleri gibi sazdan dükkâncıklar vardır. Fukara kefereler demir ve kömür gibi hır­davat satarlar.

Tuna kenarı tamamen iskeledir ki bütün transa gemileri buraya yanaşır. Kayıklar, çırnıklar, balıkçılar, bütün odun sal­ları, direk salları ve şindire tahtaların salları, bu mahalde güm­rük önünde nice yüz mahzenler vardır, oraya yanaşırlar. Dört kere yüz bin (400.000) altın hasıl olur gümrük emanetidir.

Beç Kalesi doğudan batıya uzunlamasına badem şeklin­de yapılmıştır. Tuna kenarında bir alçak zeminde irili ufaklı, içte ve dışta toplam 27 adet tabyalı bir sağlam set, bir dayanık­lı hisar ve şanı yüce amansız bir Alman kalesidir, Cenâb-ı Hak iman sahiplerine nasip ede.

Ama kalenin kendi bünyesinde olan 12 tabyası gayet sağ­lamdır ki her biri biner adet adam alır tabyalardır. Kırkar elli­şer pare balyemez topları var, bunların dışındaki tabyaları kü­çüktür.

216

gu kalenin duvarı üzerinden büyüklüğü fırdolayı tam .e kjn adımdır, ama tabyaları üzerinden adımlamaya nöbetçi i/lfirler koymadılar. Eğer oradan adımlayıp hesap olunsa 20 bin _adım olurdu.

Ve 8 adet kapısı vardır, ama beşi büyük anayol kapılardır, üçü küçük kapılardır. Lakin Tuna kenarınca birkaç kapı daha vardır, ama onların isimlerini bilmiyorum, küçük su kapıları­dır.

Bütün çevresi tamamen büyük hendeklerle çevrilidir. An­cak Tuna kenarındaki iki kat duvar tarafında hendeği yoktur, gu hendek kenarınca bu kaleyi yavaş yavaş yürüyüp elimde tespihimle saydım. Bu kalenin çepçevre hendek sıra tam 19.550 adımdır ve 2.000 adım da daha önce Tuna kenarı idi. Bu hesap üzere Beç Kalesi 21.550 adımdır.

Bu kalenin batı ve doğu tarafında iki başları ta Frenk Kapısı'na yakın hendek içi ağzına kadar Tuna Nehri doludur. Ancak Frenk Kapısı semti 2.000 adım hendek içi kurudur, çayır ve çemenzarlı verimli zemindir. Bu tarafı 80 kulaç derin hen­dektir ki Tuna Nehri gelmemiştir. Ve her taraf hendeği tam yü­zer adım enli ve derindir, ama hendeklerin iki başları alçaktır ve batı tarafı başında hendek içine Tuna Nehri'nden büyük ge­miler girip yatar, hendek içi bir büyük limandır.

Hendek içine bakar büyük topları var. Hendekten taşra 10 adet topraktan tabyaları korutur uzun toplardır. Bu tabyaların da başka hendekleri var, ama hendekte suları yoktur. Zira bu tabyaların dört tarafı tamamen ikişer üçer kat fırça lağımlardır ki her biri üçer dörder hazinelidir. Ve bu taşra tabyaların çevre­si tamamen şarampavdan kazıklı metrislerdir.

Gazi Süleyman Han'ın kerametini bildirir

Süleyman Han'ın [56b] bu kaleyi batı tarafından döve­rek yıktığı yer hâlâ virandır. Her yıl bir vilâyetten papazlar ge­lip batıl inançlarınca dua edip sağlam bir hisar duvarı yaparlar ki sanki İskender Şeddi olur. Duvar tamam olunca Allah'ın em­riyle bu duvar temelinden yıkılıp harap kalır, hâlâ yine harap hâlde durur. İşin sonunda o yıkık yerlere gemi tahtasından ka-lafatlı tahta duvar edip durur. Sanki yamalı bir kaledir.

"Bu tahta duvardan bu kaleye âhır ölüm gibi zeval gelir"

217

diye korkularından anılan yıkık duvarın önüne Tuna kenar na bir kat duvar daha yapmışlardır, iki kat duvar olmasının asi

budur.

Tuna Nehri'ni de bu yeni duvar önünden sonradan elle akıtmalarının aslı budur ki "Kale daha sağlam ola" düşünce siyle Tuna'yı akıttırmışlardır.

Bu yıkılan tahta kaplı duvarın batı tarafında hendek aşırı büyük bir varoş var idi ki burada olan kale gibi saraylar, kilise manastır, han, hamam, bedesten ve dükkânlar bin Mısır hazi­nesi mala olmazdı.

"Ganim tarihinde Türk askeri bu kaleye gelip bu varoşta Türk siperlenip bu kaleyi döver" diye korkularından biz ora­da iken denizler gibi kalabalık kâfirler 7 kraldan gelip anılan büyük varoşta olan hane sahiplerine paralarını verip tüm ya­pıları "Yajuj Yajuj" diyerek öyle yaktılar ki külünü, toprağım Hemedânî sürme edip üç ayda yerle bir edip zeminine lağımlar ve nice bin hile ve şeytanlıklar etmeye başladılar, 7 adet sağlam tabyalar, hendekler ve şarampavlar yaptılar.

Süleyman Han zamanından beri her sene on ikişer bin kâfir çerâhor gelip bu kalenin işlerini işleyip her kâfiristan vilâyetinden her sene yüzlerce mühendis şeytan ustalar gelip bu kalenin sağlam ve dayanıklı olması için her usta kaleye ait bir yapı tasarlayıp yapmışlardır. Böylece bu melun kale bu hâli almış ki sanki her bir köşesindeki burçları ve tabyaları Elburz

Dağı'na dönmüştür.

Kara tarafı duvarı yirmişer adım kaim dolma şeddadi rıh­tım tuğla yapıdır, 30 adım enli dolma toprak dolma duvardır. Bu hesap üzere tüm toprağıyla bu kale duvarı 50 adım kalın

duvardır.

Ama Frenk Kapısı tarafı Süleyman Han zamanı top dar­belerinden hayli zarar görüp yıkılmış, onun için o tarafı gayet sağlam ve dayanıklı fil gövdesi kadar taş dtıvardır. Ve kapının iki yanlarındaki bütün taşları yontma, tıraşlı ve cilâlı taş değil­dir, tamamı yamrı yumru taşlardır. Ve bu tarafı duvarı 80 arşın

yüksektir.

Bu Frenk Kapısı kıbleye doğru açılır ki Budin ve Üstürgor tarafına açık olduğundan elçi paşa ile bu kapıdan içeri girdik

218

jna Bâbü'l-ebvâb Kalesi kapısı gibi üçer kat eğri büğrü yollu . _errıerler altından geçilir heybetli karanlık kapıdır.

Bu kapıdan içeri Kral Sarayı bin adım kadar yakın geniş raddedir ki sanki divan yollarıdır. Ve bu kapıda beyaz mermer üzerine iki başlı ve altın ile nakışlı bir karakuş heykeli var ki iki başlarını kaldırıp kanatlarını açıp gagalarını eğriltip kapıp üst kemeri üzerinde durur, ama gerçekten mermer ustası öyle bir ı_ıeykel yapmış ki gören o kuşu canlı sanır.

Her kapıda da böyle birer ibretlik eserler vardır. Her biri­nin özelliklerini yazsak Beç Kalesi özelliği hemen başka bir cilt olur. Ama bu kapı tüm kapılardan sağlamdır. Ve bütün kapılar böyle üçer kat sağlam, dayanıklı demir ve yeni kapılardır.

Her kapı önünde hendekler üzerinde yüzer adım uzunlu­ğunda ahşap sağlam köprüler var ki üçer yerden makaralar ile kalkar. Köprüleri kapıların önüne seddedip siper ederler.

Bu Frenk Kapısı tarafı duvarları 80 arşın yüksek olmak ile kale içinde Kral Sarayı'ndan başka evler ve saraylar görünmez, kiliseler ve çanlıklar görünürler. Ama Beç suyu aşırı bağlar içinde bu kalenin biraz havalesi vardır, o taraftan kaleye top­rak, siper ve metris sürmek mümkündür ki insanların gayreti dağlan yerinden sökerdir.

Bu kalenin çepçevre etrafında temelinin altı baştanbaşa so­kak sokak olup küçük kemerler ile yeraltından kaleyi baştanba­şa nice yüz sokaklar ile dolaşırlar. Ve o temel sokaklarında bü­yük saçma topları hazır durur ki kuşatma sırasında "Taşradan kale altına lağım gelirse buluna" diye temelde sokaklar edip gece gündüz insanlar gezer. Ve temel içine taşradan insan gi­rerse saçma toplara ateşler edip yeraltında cenk ederler.

Ve bir kapısı da doğu tarafına açılır, [57a] Saray Kapısı der­ler, bir sağlam üç kat dayanıklı kapıdır. Hendek aşırı elli adım uzak Beç Nehri akar, bu nehir üzerinde 5 göz bir sanatlı şedda­di yapı bir köprüsü var, ama o kadar yüksek değildir. Bu neh­rin öte tarafı tabakhane, büyük varoştur ki bütün kefere deb-bağları burada oturmaktadırlar.

Bu anılan Saray Kapısı tabyası üzerinde büyük bir kıltır (söğüt, holler) ağacı var. Bu yeryüzünde asla bir benzeri yok­tur, acayip ve garip seyirlik şeydir. Yeryüzünde başka bir ağa-

219

ca benzerliği yoktur, yaprağı ve dalları aykırı başka bir ağar yoktur. Bütün kâfiristandan papazlar gelip bu ağaç gölgesin­de oturup sanki ibadet edip ziyaret ederler. Yanlış inançlarm-ca Hazret-i İsa halifesi [havarisi] Şem'un-ı Safa safa ile bu şehre geldiğinde "Bir ibretlik eserimiz olsun" diye elindeki asasını zemine sokup Allah'ın emriyle bu kıltır ağacı yetişmiştir. Tanrı işi seyirlik bir büyük ağaçtır.

Beç Suyu köprüsünden aşağı Tuna Nehri kenarmca Köp­rü Kapısı, kuzeye bakar üç kat demir kapılardır. Bu kapı önün­de akıtılarak gelen Tuna Nehri üzerinde gemi direklerinden 7 göz büyük köprü vardır ki elçi paşa varoşuna bu köprüden gi­dip gelinir bir mamur büyük varoştur.

Süveyde Varoşu özelliği Nemçe dilinde Beç Kalesi'nin bir ismi Seveyte'dir. İlk defa Beç bu zeminde yapılmıştır. İki Tuna arasında büyük bir adada 3 bin adet bağlı, bahçeli baştanbaşa kârgir yüksek, tah­ta ve kiremit örtülü ikişer üçer kat geniş büyük saraylar var­dır. Gelen bütün elçi paşaları ve Budin tarafından gelen el­çileri burada kondururlar, Tuna kenarında karşı Beç'e bakar mamur hanelerdir ve altları tamamen ambar ve mahzenler­dir. Ve tersane iskelesi ve gemiler yapılacak yerler tamamen

bu varoştadır.

Beç'te ne kadar Yahudi var ise hepsi bu şehirdeki sarayla­rın yükseklerinde olup aşağı hanelerinde Nemse kâfirleri olur. Gayetle zengin Yahudi bezirganları vardır.

Bu varoşta kralın bir görülmeye değer bahçesi vardır ki eğer bunu da ayrıca anlatıp tanımlasak felâhatnâme (ziraat ki­tabı) gibi bir kitap olur. Ancak mamur ve müzeyyenliği şun­dan belli ola ki 3 bin bağban keferesi, 77 bin sayılı ağacı ve 70 yerde her biri bir kral eseri olan yüksek köşkleri var ki gören insanlar hayran olur. Tüm ağaçlarının gölgesine âlemi aydın­latan güneşin ışığı tesir etmez, sanki Acem çârbağ hıyabanıdır. Ve her seçkin kefere bağlarının etrafı kale duvarı gibi sur çe­kilmiş bahçeleri var ki her biri birer şekilde tarh olunmuştur.

Ve tüm câme-şûy, yani esvap yıkayıcı kefereler bu varoşta olurlar, 500 haneli başka mamur mahalledir. Beç şehri içinde asla bir evde esvap yıkanıp pis su dökülmez. Tüm keferelerin

220

_eSvapla^rı burada yıkanır. Usta yıkayıcılar vardır ve mahbûbe Sayıcı kızları meşhurdur.

Bu varoştan başka Beç Kalesi'nin etrafında 5 adet büyük varoş¹¹ daha var, altı varoş idi, birini henüz yıkıp 5 kaldı. Bizim oturduğumuz varoş ile 6 varoştur. Ancak Beç Kalesi'nin doğu tarafında Beç Suyu aşırı Tabahane Varoşu tüm debbağlar, gü-dericile-r, kirişçiler, boyacılar, koyun, sığır ve domuz kasapları tamamen bu varoşta otururlar. Şehirde asla canlı kısmı boğaz-lanmayrp kan dökülmez pak şehirdir.

Üçüncü varoş Peşpehil Varoşu daha önce anlatılmıştı. Sonra (—) tarafında (—) (—) Varoşu, (—) (—) (—) sonra (-) (-) (-) Varoşu, (-) (-) (---) Varoşu (-) (-) (-) .

Sonra Beç'in batı tarafında 2 saat uzak Nil Nehri kenarında Eski Beç Varoşu kalesini cinler istilâ etmiştir, ama varoşu ma­murdur.

Bu yazılan varoşların altısında da 6 komiser hâkimleri var­dır. Ve hepsi bağlı, bahçeli ve ağaçlıklı kale gibi şeddadi yapı, onar bin haneli evlerdir ve her birinde kırkar ellişer kilisecikle-ti, altışar yedişer adet kale gibi manastırları ve yüzer, yüz elli­şer dükkânları vardır ki tüm bu yazılan 6 adet varoşta 60 bin ev vardır. Ama tüm bu varoşlar içinde büyük olanı adı geçen Peş­pehil şehridir. Ondan sonra bizim oturduğumuz Elçi Paşa Va­roşu mamur ve müzeyyendir.

Beç Kalesi özelliklerinin tamamlanması Ama "Beç Kalesi'nin içindeki yapıların tamamı 40 bin odadır. Ve tamamı (—) adet kapı büyük saraylardır. Çasar Sarayı'ndan başka hepsi altışar yedişer kat kârgir yapı saraylar­dır ki [57b] her sofasında çeşit çeşit sekiler, şahnişinler, pence­re ve manzaralar var ki her biri sedefkârî ve halkârî köşkler ve murassa gibi divanhanelerin tamamı 200 bin penceredir" diye başdefterdar nakletti ve doğrudur. Onlarda yalan söz olmaz.

Bütün köşe başlarında yapılmış şahnişinlerin yanlarında birer çeşit tel kafes örülmüş türlü türlü kubbeli küçük şahnişin­ler var ki onlarda bülbüller, papağanlar, tûtiler, karatavuklar, sarıasmalar ve çeşit çeşit dem çekip hoş seslerle ötücü bülbülle­rin küçük şahnişin kafesleri var.

Bu kale içi sokakları tamamen hendese üzere satranç nakşı

221

tarh olunmuştur. Hepsi tertemiz kaldırım döşelidir ki bu şehr attan başka bir hayvan giremez. Eğer at girip terslerse herne ardından dükkân sahipleri ve hane sahiplerinin hizmetçileri al pisliklerini silip süpürürler. Yağmur yağsa tüm hane sahipl_er-ve dükkânlardan oğlan ve avratlar çıkıp sokakları öyle temi? ve düzgün süpürürler ki bal dökülse yalanır.

Ve her sokak başında adam kolu kalınlığı zincirler hazır­dır. Her gece bu zincirleri köşeden köşeye gererler. "Kuşatma sırasında düşman kale içine atlar ile ve yayan yürüyüş etme­sin" diye bu zincirleri gererler ki çarşı pazar güvende ola. Bedesten çarşı pazarını bildirir

Tamamı 5.500 dükkândır ve o kadar tertip üzere sıra­lı ve düzgün yapılıp öyle bakımlı ve süslüdürler ki her bir dükkânçede birer Mısır hazinesi mal vardır.

Her esnaf sokak sokak birer caddeye kurulmuş olup saat­çiler, kuyumcular, kitap basmacılar, berberler ve terzilerin çar­şıları öyle süslüdür ki sanki Çin nigârhanesi süsüdür. Ve dahi acayip sanat ve garip âlet işlemede benzersiz çarşılardır.

Uyarıcı (çalar saat), zamanlı, ay ve günlü, burçlu ve mah-yalı ve günlüklü asma çalar saatler işlenir. Ve tüm yaratıkların şekilleriyle çeşit çeşit saat yaparlar ki gözleri, elleri ve ayaklan hareket edip gören insan o hayvanları hayatta sanır, öyle hare­ket eder. Onu ise ustalar çarklar ile hareket ettirip saat etmiştir.

Bütün şehir içinde ne kadar değirmenler var ise ne at, ne sığır ve ne insan çevirir değirmenleri, kebap şişlerini ve kuyu­lardan kovalar ile su çekmeyi, ovalarında gezen arabaları at­sız ve sığırsız tüm hileli ve sanatlı saat çarklarıyla hareket eder. Değirmenler, kebap çarkları ve kuyuların dolapları ibretlik ara­balardır. Ama her araba ovada giderken yüz kantar yük çeker, on camız çeviremez arabaları çarklar çevirip düz yerde rahat gider, ama yokuşa gidemez. İnişe hızlı giderken arabanın ardı­na bir ağır yük bağlanıp arabalar aşağı inerse rahat gider. An­cak araba üzerinde bir kâfirin elinde bir çatal demir uçlu sırığı var, onunla arabayı sağa ve sola çevirir. Araba pek gitsin derse saat gibi arabanın çarklarını kurup süratli gider.

Garip sanat: Bu çarklı arabaların bazısı hem arabadır hem 4 tekerleklerinin yanlarında birer un değirmenleri var. Bazısın-

, ikişer değirmen işler, ama bu değirmenli araba iki kattır, az ■jk götürür acayip ve garip sanatlı arabalardır.

Diğer garip sanat: Bu Beç şehri içinde demirden çeşit çe-'t el değirmenleri inşa edip bir heybe veyahut hararlara ko­yup seferlere götürürler, bir saatte iki kile un öğütür. Gerçi çark İetlerin tamamı demirdir, ama gayet hafiftir, ağır değildir se­fer ehline gayet lazımlı el değirmenlerdir.

Diğer acayip şey: Bu tür bir sandukacık içinde yine demir­den un değirmenleri yaparlar, insan çevirmeden çarklar çevi­rir Hemen buğdayını eksik etmeyip 12 saatte bir çarklarını kur­dukça ince beyaz un öğütür.

İbretlik başka sanat: Bir çeşit mum şamdanı yaparlar. Ya-_rlm saatte bir mumun fitilini kesmek için şamdanın içinden gü­lünç şekilli bir Arap çıkıp mumun fitilin elindeki makas ile ke­sip yine şamdanın altında gizlenir.

Diğer sanat: Bir çeşit kutucuk içinde kav, çakmak, kibrit ve çıra vardır. Hemen tüfenk çarkı gibi çakınca çıra yanıp alev alev olup dağları yakar, sefer ehline lazımlı şeydir.

Başka bir sanat: 4 ayaklı demirden çarklardır. Ne zaman et kıymak, soğan doğramak, tütün kıymak ve başka [58a] şeyler doğramak istesen hemen bu çarkların saatini kurup o saatte 5 okka tütün ve 50 okka eti öyle kıyar ki sanki macun eder.

Bir başka sanatlı iş: Yine demirden 4 ayak üzerinde çark­ları var. Çeşit çeşit kuş teleklerinden sanki yelpazeye benzer, kanat değildir tirşe deriden yahut güderiden yelpazelerdir, he­men anılan âletin çarklarını kurup şiddetli sıcaklarda yanma koysan o yelpaze döndükçe oda içinde rüzgârdan oturulmayıp belki kürk giymek gerekir bir çarklı sanatlı yelpazedir.

Sözün kısası bu Beç şehrinde bunların benzerleri nice yüz bin adet böyle sanatlı garip ve acayip şeyler işlerler.

Kara ve deniz tüccarlarının hanlarını bildirir

Tamamı 70 adet küçük büyük hanları var ama yirmi­si kale gibi hanlardır. Yenidünya'dan, İspanya, Portakal (Porte­kiz), Donkarkız, Danimarka, İsveç, Felemenk, Çek, Leh, Danis­ka, Krakov, Moskov, Çin ü Maçin, Hıta ve Hoten, Fağfur, Acem, Özbek, Hint, Irak, Arabistan ve Rum'dan ve yedi iklimin hepsi­nin ulu bezirganları bu Beç'e elbette gelip bu hanlarda nice bin

222

223

yük çözüp bağlayıp nice bin milyon mal kâr edilir, böyle büvn, hanlardır. Evvelâ (—) (—) (—)