GüNÜMÜz tüRKÇESİyle evliya çelebi seyahatnamesi

May Firav Varoşu'nun özellikleri

Nemse çasarı karısı olan May Firav adlı kadının hassıdır. Bir geniş ve verimli yerde Meram Bağı'ndan örnek verir bü­yük şehirdir. 2 varoş yan yanadır, aralarından Rabçe Nehri ge­çer, dağ tarafındaki varoş çasarm baş komiserinin hassıdır. Bu

188

189

iki varoş toplam 7 bin adet tahta örtülü bağlı, bahçeli, 9 _aj kale gibi manastırlı ve çarşı pazarlı, suyu ve havası hoş varn tur. Buradan bir saat gidip,

Rudolfoş Varoşu'nun özelliği Her hangi kâfir kralın veziri ise onların hassıdır. 5 bin adei evlerdir ki 10 adet birov hâkimleri var. Reayaları tamamen M_a cardır. 10 adet manastır çanlığı gözükmekte idi. Bu şehir için_P girmedim, ancak birovları paşaya hediyelerini getirdiler. Bura­dan batı tarafına (—) saatte şenlikli yerler içinde gidip, Sağlam kale, dayanıklı yapı, muhkem sur Ovar'ın özellikleri Önceleri de sonraları da Nemse çasarınm olmuştur. Gerçi Süleyman Han 935 [1529] tarihinde Beç gazasına giderken yak­mışlardır, ama ele geçirememişler. Kalesi dibinde büyük bir va­roşu var, bütün İslâm askeri ile alay ederek bu varoşun bir ka­pısından girip bir kapısından çıkarken bir geniş anayol içinde 3 bin adam gidip iki tarafı yüksek haneler ve altları baştanbaşa kemer kârgir yapılı dükkânlar ki tamamı bin adet olan bakım­lı ve süslü dükkânlar içinde yüz binlerce mahbûb ve mahbûbe mûğpîçeler alay seyrine çıktılar. Biz de onları güzellikleriyle seyrederek bu süslü varoş içinden çıkıp Ovar Kalesi hizasına vardığımızda melun kale o kadar top şenlikleri etti ki kulakla­rımız sanki sağır oltıp kale Nemrud ateşi içinde kaldı. Ve o ka­dar davul, trompete ve çanlar çaldı ki sanki Deccâl Yahudi çık­tı sandık.

Kale hendeği dibinde konulup bir yeşillik ve dinlenme ye­rinde kaptanın ziyafeti olundu. Şehrin bütün dilberleri çadırla­rımıza gelip gönüllerimizi aldılar ve cilveler eylediler.

Ovar Kalesi zemininin şekli: Tuna Nehri'nden biraz uzak eğimsiz düz geniş boşlukta bir hoş ve güzel, bir şeddadi yapı, yüksek zeminde yüksek bir kaledir. Ve hendeği içinden ve va­roşu hendeği kenarından [49b] Kalka Nehri akar. Paçarhot yay­lalarından gelip bu Ovar Kalesi altından geçip Tuna'ya karışır.

Bu kale gerçi küçüktür, ama gayet sağlamdır. Bir kapısı var, güney tarafa açıktır. İçinde 300 tahta örtülü haneleri ve 2 adet manastırları var, duvarı üzere 20 adet karakolhaneleri var, hendeğinin dışında 5 yerde topraktan yığılı tabyaları var ki her birinde yüz bin çeşit hile şeytanlıkları var.

gu tabyaların da dört tarafları derin hendeklerdir ve hen-j elerin dışında metrise girecek yerlerde lağımlar vardır. Bu

Lalar arasında asla kale görünmez ve kuşatma sırasında bu 'ayalardan kaleye yaklaşılmaz. Ancak kuşatma sırasında bu

kyglarm birisi ele girse kale tez fetholur.

³ Daha önce Yanık Kalesi bizde iken bu kale sınır sonu imiş,

_ma kâfirler hemen bir yılda yine zafer bulup almış. Onun için lü kale sarptır. Varoşu kenarında bir toprak yığılı sınır milleri olan bir tepe yığılıdır ki Süleyman Han Beç ve Alman savaşma giderken yığmıştır.

Bu kale 2 bin askere sahiptir, ama Ustürgon kulu korku­sundan Üstürgonluya hediyeler ve haraçlar verirler. Ve dört ta­rafı gayet verimli geniş topraklardır, bağı bahçesi hesapsız yer­dir. Suyu ve havasının güzelliğinden mahbûb ve mahbûbesi ga­yet meşhurdur.

Macar Vilâyeti bu arada tamam oldu. Buradan batı tara­fa ta Beç'e, Prag'a, İstirinye ve Lonçat vilâyetlerine kadar Nem­se ve Alman vilâyetleridir ki Macar kâfirleri bundan içeri Nem­se vilâyetlerine silâhlarıyla giremezler, yaya ve yahut arabala­rıyla gider. Meğer çasarm bir kral üzerine seferleri olup Macar'ı yardıma çağırırsa o zaman bütün Macarlar silâhlarıyla gelirler, ama ayrı konup üzerlerine Macar askerinden fazla Nemse aske­ri muhafazacı korlar. Hiçbir zaman Nemse ve Macar'ın birbir­leriyle iyi geçimleri yoktur ve birbirlerine güvenmek ihtimalle­ri yoktur. Zira birkaç kere Macarlı, Zirin ve Beganlı Süleyman Han'a tabi olup Nemse'nin elini vilâyetini Osmanlı'ya aldırmış­lardır. Macar Luturyan mezhebindedir, Nemse papişte mezhe-bindedir. Onun için bu iki kefereler birbirleriyle zıtlardır. Gerçi ikisi de Hıristiyan milletindendirler, ama zıtlar bir arada bulun­maz sözü uyarınca bir yere gelmeleri zaruridir.

Bu Ovar Kalesi'nden içeri Ustürgon ve Ustolni-Belgrad tarafına Nemse de ister silâhlı ve ister silâhsız geçmek imkânsızdır. Gerçi vilâyet Nemse'nindir, ama Macar korkusun­dan o semtlere Nemse varamaz. Meğer bir büyük küme olup o zaman gidip gelir, birbirleriyle harbe ucuyla söyleşirler ve yine birbirlerinden geçmezler, zira "Küfür tek millettir." Ancak Nemse'nin devleti kalındır. Macar'ın devleti Süleyman Han za-

190

191

inanından beri gorona tacı, Üstürgon Kalesi ve 300 parça kalp leri ellerinden gideli devletleri zayıftır.

Nemse Macarlar üzerine musallat olup reaya etti. Ancak Macar kavmi yanında Nemse çufud gibidir, asla yürekleri yok tur ve kılıç vurup ata binen usta binici değildir, Nemse'nj_n ama yayan tüfenklisi gerçekten de ateş saçar. Ancak belinde bir şişi var, ne zaman tüfenk atmak istese bir çatal ağaç üzerine ko­yup tüfenk atar, Osmanlı gibi koldan tüfenk atamaz, gözlerini yumup rasgele tüfenk atarlar. Siyah şapkaları büyüktür ve pa­buçlarının burunları uzundur ve ökçeleri yüksektir. Yaz ve kıs ellerinden eldivenlerinin çıkmak ihtimali yoktur.

Ama Macar kavminin gerçi devletleri zayıftır, ama sofra sa­hipleridir, konuk alırlar ve vilâyetleri ekin biçin vilâyetleri ol­mak ile ekinci kavimdirler. Gerçekten de yiğit kavimdirler, Ta­tar gibi her vilâyete çatal atlar ile seğirtip beşer onar tüfenkle-ri ve bellerinde kılıçları var. Ve serhadli askerimizden fark olun­maz, öyle esvap giyip küheylân at binerler, pak gezerler, pak yerler, konuklarına gayet saygı gösterip ikram ederler ve esirle­rine Nemse gibi işkence etmezler. Ve Osmanlı gibi kılıç çalarlar.

Kısacası ikisi de dinsiz kâfirlerdir, ama Macar daha iyi, dü­zelir, pak keferelerdir. Nemse gibi yüzlerini her sabah sidikleri ile yıkamayıp Osmanlı gibi Macar her sabah yüzlerin su ile yı­karlar, vesselam.

Beri taraftan yine sadede dönelim. Ovar Kalesi'nden içeri batı tarafa Macar atlısı giremez, Nemse'nin sınırının başlangıcı ve Macar'ın sınır sonu bu Ovar Kalesi'dir.

Burada elçi paşa efendimize Raba [50a] çenginde ölen Ziri-noğlu adlı melunun veledi elçi paşamıza gelip bu mahalde bu­luşup babası yerine tahta geçip hersek olmak ricasında bulun­du ve İslâm ordusunun bir tarafında 3 bin kadar silâhsız Macar askeri gelip kondu.

Ardından paşa efendimiz yine Ovar Kalesi'nden asker alıp o gece meşaleler ile şenlik edip 5 saat batı tarafa bataklı yerleri­ni sağlam köprüler üzerinden geçip bakımlı ve şenlikli yerlerde, (—) (—) Varoşu'nun özellikleri

Gayet mamur Nemse kâfirleri varoşudur. Yer yer Macar kavmi reayaları vardır. Bunun da bütün evlerini ağartmışlar.

oj_r yüksek dağın eteğinde 3 bin adet kârgir yapı, kale gibi kat kat tahta ve kiremit örtülü, bağlı bahçeli, 7 adet kiliseli, çarşı oazarlı ve mahbûbe kızlı mamur büyük varoştur.

Bu varoşun ta ortasından alay ile geçip 3 saatte mamur köyleri ve yeşillik vadileri geçip yine batı tarafa bağlar içinde bir yayla dibinde,

Donaban Varoşu'nun özellikleri

Bu kralın anası olan karının hassıdır. Bunun etrafı hendek­li ve tamamen şarampavlı İrem varoşudur ki Nemse dilindede buna Dona Firav derler, yani karılar vilâyeti demektir. Gerçek­ten de alayımızın seyrine çıkanların hepsi kadınlar idi. Ancak çarşı pazarı ve kiliseleri gayet mamurdur. Buradan, Firav Varoşu'nun anlatılması

Bu da kızlar vilâyeti demektir. Gerçekten de tüm kızla­rı nazla edayla alaya karşı çıktılar. Güneş parçası prenses gibi güzel Nemse kızları var ki gören insanoğlu elbette onlara âşık olur. Genellikle manastırlarında Hazret-i İsa için keşişe (rahibe) olmuş kızlar var ki her biri birer zamanının prenseslerine denk kızlardır. Şehri 3 bin kadar bakımlı, şenlikli evleri, manastırları ve çarşı pazarları kârgir yapı bir güzel bir şehirdir.

Fenare Nehri bu şehir kenarından akıp Kinah Dağlarından gelip Pojon Kalesi karşısında Tuna Nehri'ne karışır.

Bu Firav şehrini de geçip batı tarafına 2 saat gidip sağ tara­fımızda Tuna'nın karşı tarafında Pojon Kalesi, bir saat uzak bir bayır başında gözüküp oradan batı tarafına 2 saatte, Büyük İmparator şehrinin özellikleri

Yani çasar şehri demektir. Bu süslü şehir Kinah Dağları­nın eteğinde bir düz geniş verimli ova içinde büyük bir şehir gibi kiliseleri, manastırları, kat kat kalay tenekeli, pirinç teneke ve çeşit çeşit sırça kiremitli bir şehirdir ki âlemi aydınlatan gü­neşin ışıkları şehre vurunca parıltısından insanın gözbebekleri kamaşır. Kısacası, tamamı 10 bin evdir, 2 bin dükkândır, 40 ma­nastırdır, bağ ve bahçesi hesapsızdır. Eğer olduğu gibi bu şehrin özelliklerini yazsak sözü uzatmış oluruz. Ancak burada paşaya büyük hediyeler verip ve ziyafetler edip oradan, Anpuruk Kalesi'nin özellikleri

Nemsece (—) demektir. Yapıcısı Laslo Kral'dır. Bu kale önce


192

193

ve sonra Nemse çasarımndır. Ancak Süleyman Han 935 [15291 tarihinde Beç gazasına giderken bu kaleyi yakıp geçmiş, K_a sim Voyvoda eliyle. Ama biz paşa ile bu kale altından alay ü_e geçtik. Varoş içindeki insan denizini seyredip varoşun öte ta rafında bir geniş yeşillik ve çiçekli yerde çadırlarımız ile kon­duk. Bu büyük varoş enli bir caddedir ki iki tarafı büyük saray­lardır ve altları tamamen kârgir yapı dükkânlardır. Burada da yine bütün kadınlar alışveriş ederler.

Toplam 3 bin kadar tahta ve kiremit örtülü haneleri ve 8 adet manastırları vardır. Bu varoşun dört tarafı derin hendek etrafı baştanbaşa şarampavlı metristir. Her hanenin kapılarının kemerleri üzerinde o hane sahibi ne sanata sahip ise sureti il_e ve sanatının âletlerinin resimleri yazılmıştır. Ondan bilinir ki bu hanede saraç, saatçi ve bıçakçı vardır.

Anpuruk Kalesi'nin şekli: Layta Nehri kenarında bir va­dide dörtgen şekilli şeddadi yapı sağlam bir kaledir. İçinde 5 manastırı altın haçlı çanlık kuleli ve iki kapılıdır, biri doğuyu ve biri batıya bakar kapılardır. Büyüklüğü tam 1.500 adımdır. 12 adet küçük tabyaları ve bin nefer kulu var. Hendeği o kadar derin değildir, içinden Layta Nehri akar. Bu nehir batı tarafta İslovin Yaylalarından gelip bu kale varoşu [50b] hendeği için­den geçip 3 saat kuzeye akıp Tuna Nehri'ne karışır.

Bu şehrin suyu ve havası gayetle güzeldir. Burada çok ga­rip ve acayip şeyler vardır. Bir çeşit tuhaf su değirmenleri var, hem un öğütür ve hem üç çeşit un eler, garip seyirliktir ki eleğe ve kalbura insan ilişmeden un elenir. Has unu kral içindir, geri kalanı sahibinindir, kepeği değirmencilerindir. Ancak kral bu unu sahibinden akçesi ile alıp zulmetmezler.

Bu şehrin varoşundan taşra Layta Nehri aşırı Yanık fa­tihi Sinan Paşa bir hunka, yani bir yığın yığmış, ta Yanık Kalesi'nden bu yığma gelinceye kadar bizim Yanık Eyaleti imiş.

Burada bizim elçiye bir kese guruş harçlık verdiler idi, ama bu kaleden top şenliği etmedikleri için paşa kale kaptanı­na gayet gücenip kese ve hediyelerini almayınca hemen kaptan yer öpüp,

"Vallahi sultanım, alayınıza çıkıp heybetiniz ve gücünü­zün büyüklüğünden unuttuk" deyip o an 500 pare toplar atıp

_nlikler ettikten sonra paşaya 5 kese ve bu kadar değerli hedi­yeler verip özrünü bildirip,

"Beni çasara ve Rudolfoş Vezir'e şikâyet eylemen" diye nice peşkeşler verdi.

Sabahleyin kale kaptanı bütün askeriyle paşaya kılavuz olup 2 saat İrem Bağı gibi mamur köyler geçip,

Pirankopuruk Varoşu'nun özellikleri

Nemsecede (—) (—) demektir. Eski zamanlarda bir kü­çük belde imiş. Zamanın geçmesiyle imar olup baş vezir olan koca Rudolfoş'un hassıdır. Hâlâ 7 bin haneli, 11 manastırlı, 2 bin dükkanlı, hesapsız bağ ve bahçeli Meram Bağı gibi ünlü bir va­roştur. Burada da paşaya büyük bir ziyafet çektiler, 10 kese ve 1 altın yaldızlı hmto araba hediye verdiler. Bu şehri geçip 3 saatte, (...) (—) Varoşu menzili

Bu da 3 bin haneli kral defterdarının hassı şehridir. Bura­
da da ziyafetler olup hediyeler verildi. Bu şehrin sol tarafında
gözükmekte olan küçük Alman yaylağı eteklerinde 10 adet şe­
hir büyüklüğünde varoşlar süslenmiş olup görünmekte idi ki
her birinin mamur yerleri birer büyük şehre benzer. Bağ bağa ve
ekinlik ekinliğe bitişmiş, manastır ve yüksek saraylar ile süslen­
miş şehirler idi, ama bu hakir içlerine varmadım. Ancak geriden
seyredip paşanın tercümanı olan meykelden sorup bu 10 adet
şehirlerin isimlerini yazdım ki isimleri budur. Evvelâ varoşu
(2 satır boş)

Sonra (—) Varoşundan kalkıp yine batı tarafa 3 saat gidip, Çasar Varoşu'nun özellikleri

Bu bütün varoşlardan bakımlı, şenlikli İrem Bağı'ndan örnek verir şirin şehirdir ki bizzat çasar imparatorun kendi hassı oldu­ğundan tüm Nemse'nin ileri gelenlerinin burada kat kat kârgir yapı saraylarında havuz, fıskiye ve şadırvanlı haneleri var ki her biri birer çeşit hıyabanlı Çârbağ görünüşüne denk saraylardır.

Manastırlarının çoğu mavi saf kurşun ile örtülü mamur ki­liselerdir. Zira bu büyük şehir Beç'e pek yakındır ki ancak iki üç kısa menzil kadar vardır. Çasar tarafından paşaya burada büyük bir ziyafet olmuştur ki tüm atlarımız bile şeker işi nefis yiyecekler yediler. Paşaya bir samur kabanice giydirdiler ve on kese talar guruş harcırah verdiler.

194

195

Bu şehrin ensesindeki Küçük Alman Yaylası üzerind Temmuz ayında kar eksik değildir ki Nuh Tufanı'ndan beri tat lı sulu eski karları var.

Buradan kalkıp verimli ovalar geçip 2 saat batı tarafa gidin Eski Peşpehil şehrinin varoşu

Sultan Süleyman (Allah rahmet eylesin) 935 tarihinde Ber Kalesi'ni döverken bu şehri berbat etmişti. Hâlâ o zamandan beri imar olmada bir süs şehirdir ki görülmeye değerdir.

Biz bu şehre alay ile girerken kral tarafından adamlar gelip

"Paşa dostumuz bir hafta Peşpehil şehrinde konaklayın yorgunluğu gidip bir haftadan sonrası kendileriyle görüşelim" diye haber geldi, hepimize bu büyük şehir içinde altınlarla süs­lenmiş saray konaklar verip bir hafta konaklanıldı.

Bu şehrin kalesi yoktur, hemen Tuna Nehri'nden biraz uzak bir geniş ovada ve güneş tarafı Beç Dağları eteğinde bü­yük bir şehirdir. [51a] Baştanbaşa tahta örtülü 3 bin adet tek katlı ve iki katlı kârgir yapı yüksek saraylar var ki her biri bi­rer milyon hazineye olmaz süslü, yeni yapı uğursuz hanelerdir. Baş komiser,

"Bu şehrin tüm odaları 10 bin adet kapılı büyük haneler­dir" diye cevap verdi.

Tamamı 700 adet çarşı pazar dükkânlarıdır, ama her dükkân sıralı değildir. Bazı dükkânlar evlerin altlarında açıl­mıştır. Bunlarda da güzel yüzlü kızlar oturup mallarını satarlar.

Tamamı 7 adet kale gibi ibret verici kiliseleri vardır. Her birinde beşer altışar yüz kadar papaz ve ruhbanları var. Ve bi­rinde sadece kızlar var, asla palas takan keşiş yoktur. Ve bir ki­lise eski yapı olup ta Hazret-i İsa zamanı yapılmıştır. Kapısı üzerinde tarihi sene 1544 yazılmıştır.

Hatta keferelerin Ayanta adlı âyin günleri idi, 10 bin ruh­ban ve 70-80 bin kadar kâfirler haçlı flamaları, sancak, bay­rak, erganun ve trompeteleriyle bu büyük kiliseye gelip ba­tıl âyinlerini ederler. Daha sonra bu Peşpehil şehrinin Meram Bağlarında öyle işler çevirip içip eğlendiler ki anlatılmaz. Nice bin kâfirler de papazlar ile ellerinde altın ve gümüş micmereler ile buhur, ûd, amber ve günlükler yakarak sokaklarda trompe­te çalarak gezip yine manastırlara giderlerdi.

Her büyük kilisenin kubbeleri tenekeli, kalaylı, sarı pirinç­li ve kurşun ile örtülü mamur puthanelerdir ki her birinde birer lyjjsjr hazinesi değer heykeller ve avizeler vardır. Her kubbe ve ranlık kuleleri üzerinde insan boyu kadar altın haç alemleri var ki parıltısı şehre ışık verir. Ve saat kuleleri de kalaylı demir te-_ne]

Bu şehrin ortasında (—) Nehri akar. Bir küçük akarsudur, _ama abıhayattır. Küçük Alman'dan gelip nice köy, kasaba ve beldeleri sulayıp bu şehir içinde bağ ve bahçeleri sulayarak şeh­rin alt yanında Tuna Nehri'ne karışır.

Ve bu şehrin iki tarafında baştanbaşa bağ, bahçe, gül-i gü­listan ve Rıdvan Cenneti bahçesi gibi Aspuzu Bağları gibi bah­çelerinde türlü türlü yüksek köşkler, havuz, fıskiye sakiyeler ile süslenmiş maksureler, dinlenme yerleri. Frenk işi ibret verici ta-raçalar vardır. Her birinde yetkin ustalar birer sanat düşünüp öyle tasarruflar ile yapılmış Havarnak köşklerinin Frenk Mânı ve Erjeng nakkaşların ibret verici bukalemun nakışları var ki kalem ilminde nasibi olan parmağını ağzına götürüp hayret­ler içinde kalır. Hatta bütün Beç Kalesi'nin ileri gelenleri, zarif kefereleri bu şehirde, bağ ve bahçelerinde aylarca ve haftalar­ca zevk edip eğlenirler. Tüm dilberleri ve güzel kızları bu şehir içinden akan nehirde yüzüp şarap ve rakı keyfi sarhoşluğu ile birbirleriyle kucak kucağa olup bucak zevki ederler.

Suyu havası güzel olduğundan mahbûb ve mahbûbesi be­ğenilir. Hatta erkekleri ve kadınları birbirlerinden kaçmayıp ka­dınları bizim Osmanlı ile bir yerde oturup içip eğlendiklerinde kocası bir şey demeyip kapıdan dışarı gider, ayıp değildir. Zira bu kâfiristanm tamamında hâkimiyet kadındadır. Ta Meryem Ana'dan beri kötü töreleri böyle olagelmiştir. Ancak bu şehrin keferelerinden gayet zengin bezirganları, garip dostu yaşlıları ve gençleri vardır.

Kısacası, bu şehirde seyredecek ibretlik şeyler çoktur. Bun­lardan biri bu şehir içinde dönen nice yüz sanatlı un değirmen­leri var. Mesela bir göz değirmende 4 çeşit un öğütülür. Biri has, beyaz ve ince, birisi ortaca ince, biri daha kabaca, biri kepek derler, kabaca un elenip başka başka çıkar. Hâlâ ki değirmen birdir ve insan el değmeden dört çeşit elekten bu felekte un ele-


196

197

nir. Ve böyle nice çeşit görülmeye değer aba, kebe, çuka ve aca­yip siyah barut değirmenleri var ki gören insan hayretler içinde kalır. (-) (--) (-)

Paşa efendimiz bu Peşpehil şehrinde bir hafta oturduğun-dan sıkılıp Budin vezirine bildirip üç günde adam gidip tj_ç günde geldi. Budin'den bu mahalle ve Beç'e 8 konaktır. Ama bizi 15 günde bu şehre getirip kâh kuzeye, kâh güneye, kâh do­ğuya ve batıya gezdirdiler. Zira Beç Budin'e ve Üstürgon'a uzak ola ve vilâyetlerinin güzel imaretlerini seyrettirmiş olalar. Bu­din vezirinden,

"İki hafta otur derlerse oturup hemen bana bildir" diye [51b] haber geldi. Ertesi gün kral tarafından başdefterdar gelin paşaya bir hmto araba getirip,

"Buyurun, kralımız size selâm eyledi. Sultan Süleyman Otağı bağında sultanıma ziyafet eyledi ve sultanıma kendi ara­balarından gönderdi" deyince elçi paşa,

"Bak-a inatçı, işe yaramaz meykel tercüman biz burada hapsolup ziyafet yemeye ve alışveriş etmeye gelmedim. Hemen bana bir işe yarar haber verin, yoksa Allah bilir sabahın Budin'e giderim" dedi.

"Sultanım işte pazar günü mübarek günümüzdür, işte ya­kın geldi, o gün alay ile girersiniz. Buyurun gezip eğlenin, misa-firimizsiniz. Bir yemek yiyip gezip dolaşıp yine gelin" deyince,

"Gitmem hey melun işte adamlarım çoktur, onlar gitsin" deyince hemen paşadan hepimiz izin alıp bu Peşpehil şehrin­den Beç tarafına 3 bin adım batı tarafına bağlar ve İrem Bağla­rı içinde gidip,

Cihanın Çârbağ-kalesi, yani Âl-i Osman Süleyman Hanı

Otağı

Bu İrem Bağı kale, gökkubbe otağın kapısı önüne varınca çasarm tüm divan adamları hepimize karşı selâma durdu. Bu Meram Bağı'na girince aklımız durdu gözlerimiz yaşla dolup hepimiz hayretler içinde kaldık. Süleyman Han'ın otağı divan­hanesinde konup bütün atlarımızı dışarı çıkardılar. Nice iş gör­memiş adamlarımız,

"Niçün atlarımızı yanımızdan dışarı çıkardılar?" diye şüp­heye vardılar. Hakir:

198

"Bre adamlar, ayıptır, bu anlamsız bozuk düşünceleri bıra­kın. Onların elçisi bizim Budin'e vardı. Birimize burada bir hata „_elirse Budin'de onların elçilerini ve bu kadar esirlerini tama­men kılıçtan geçirirler. Bre bu ham sevdadır. Hemen şu acayip ve g^arip eserleri seyredip zevkimizde safâmızda olalım" deyip kılavuzlarımızla cennet bahçelerini gezmeye başladık.

Süleyman Han Otağı Kalesi'nin şeklini bildirir

Zamanın Süleyman Han'ı menhus Ungurus Alman kefe­relerinden intikam almak için 936 [1530] tarihinde bizzat Beç Kalesi'ni kuşatıp kale döven toplar ile dokuz koldan döve döve zebun yürüyüşler olup içine girilmişken ve bedenler üzerin­de ezan-ı Muhammedi'ler okunup Çerkez adlı bir yiğit atıyla donuyla topların yıktığı yerden ta kalenin ortasına varır, atını ve Çerkez yiğidini orada şehit ederler ve kâfirler İslâm askeri­ni yürüyüşten geriye döndürürler. Sultan cengi sabaha kalınca Allah'ın hikmeti ertesi gün şiddetli bir kış olup o kadar tipi, bo­ran ve kar yağdı ki bütün İslâm askeri kardan perişan olup bü­tün metrisleri kar basıp nice bin adam elden ayaktan kalıp nice bin hayvanlar kırılıp Mahşer gününden bir gün olur. Bütün İslâm askeri,

"El-aman ey Süleyman-ı zaman, işi vakti zamanına ertelemek gerekir. İnşaallah şimdi Kasım gününden 17 gün sonradır. Mak­sadımız kâfire bir gözdağı vermek idi, oldu. Hemen esenliğe çı­kıp yine ilkbaharda inşaallah yine bu kaleyi kuşatalım" diye konuşup 12 bin asker ile Ösekli Kasım Voyvoda'yı kâfirin Al­man vilâyetlerine gönderip yağmalamaya başlarlar. Kâfirler bu hâli görüp Kasım Voyvoda ile cenge başlarlar.

Hemen Süleyman Han bu mahalde otağını bırakıp Ösek'teki topu, tüm cebehane ve hazineyi götürüp iç ağaları pi­yade olup sıkıntı ve belâlar çekerek Tuna kenarında Kovin Ada­sı önünde Cankurtaran'a düşüp can kurtardılar.

Daha sonra kâfirler uğur için Süleyman Han'ın otağını kal­dırıp hazinesine koyup şekli ve biçimi gibi o otağın tıpkısını bu kârgir, şeddadi, sağlam ve güzel kale olarak yapmışlar. Cenk olunup ktışatma için değildir, ancak teberrüken ibretlik olup bir eser olsun için ve "Süleyman Han'a bu kale altında otağını bı­raktırmışız" namı için yapılmıştır. Büyüklüğü tam 4 bin adım-

199

dır ve 16 köşedir. Her köşesinde birer düzgün yapmışlar ki j_n sanın aklı perişan olur.

Bu kalenin duvarının boyu, hâlâ padişahımızın otağının tarzı, tavrı, tarhı ve tüm sokakları nasıl beden beden ise avn öyle yapılmış bir süslü Süleyman seraperdesi şeklinde bir süs­lü kaledir.

Diğer otağlarda olduğu gibi has oda, hazine odası, kilar odası, büyük oda, küçük oda, seferli oda ve doğancılar odala­rı gibi yapılmıştır.

Kısacası Süleyman Han asrında otağ nice kurulu kaldı ise her [52a] bir kulesi birer oda gibi yapılmıştır. Hâlâ bu kule oda­ların içlerinde bağcı bostancı kefereleri kalmaktadırlar. Hâlâ arz odası ve adalet köşkü yine öylecedir, ama leylek çadırı ve büyük divanhane ki cihannümadır ve bu otağ içinde kurul­muş cergeler ve küçük çadırlar tarzı çok sayıda odalar ve pa­dişah obası önündeki sofa önünden akıttığı sular hâlâ selsebil gibi akmaktadır. Bu otağın namusiyesi (perdesi) 48 uzun mer­mer sütun üzerine yapılmış 4 tarafı pirinç tırabzanlar, türlü türlü pencereler bütün duvarları Frenk tarzı bukalemun nakış­lı sağlam duvarlardır. Ancak hâlâ Süleyman Han'ın halvetha-nesi olan Acem tarzı obası şeklinde olan ibadethanesinin kapısı kapalı, yine bir halvethanedir. Bütün yapıları baştanbaşa kârgir yapılıp üstleri kırmızı bakır teneke örtülüdür ki nice yüz bin kantar bakır gitmiştir, hesabını Cenâb-ı Bârı bilir. Kısacası,

"2.090 milyon mal gitmiştir" diye baş komiser anlattı.

Otağın, bütün kulelerin ve bütün yapıların yağmur suları akacak saçakları ve su olukları da tamamen bakırdan yapılmış­tır. Olukların ağızları arslan ve ejder ağızları gibi olup bütün yağmur suları ejder ağızlarından akar. Tüm kulelerinde, otağ üzerinde, büyük çadır üzerinde ve namusiyenin 24 sütunla­rı üzerinde, leylek çadırı ve arz odası üzerinde, toplam 78 adet adam boyu kadar altın yaldızlı haç alem vardır.

Bu 4 bin adım olan otağın içi İrem Bağı'ndan nişan verir ki bu alçak dünyada öyle bir garip eser ve öyle bir acayip ibret ve­rici yapı görülmüş değildir.