H. B. Allahverdiyev з. Т. Мяммядов investiSİya prosesləRİNİn təNZİMLƏN­MƏSİ (dərslik)

İnvestisiyaların müxtəlif əlamətlərə görə təsnifləşdirilməsi.

İnvestisiyaların təsnifləşdirmə əla­mətləri	İnvestisiyanın növləri
Təşkilati formalarına görə	İnvestisiya layihəsi: birinci, müəy­yən bitmiş investisiya fəaliyyətinin bir obyektini, ikinci, investisiyanın for­ma­sının reallaşdırılmasını nə­zərdə tutur.
	Təsərrüfat subyektinin investisiya portfeli, buna bir investorun investi­siyaları daxildir.
İnvestisiya fəaliyyətinin obyektlə­rinə görə	Əsas fondların yaradılmasına və təkrar is­tehsalına, maddi və qeyri-mad­di ak­tiv­lərə qoyulan uzun- müd­dətli real in­ves­tisiyalar (kapital qo­yuluşları). Döv­riy­yə vəsaitlərinə qısa müddətli inves­ti­siyalar (məh­sul-material ehtiyatı, qiy­mət­li kağızlar və s.). Dövlət və qeyri-dövlət qiymətli ka­ğız­la­­rın depozitlərinə maliyyə inve­sti­si­yaları.
İnvestisiya ehtiyatları üzərində mül­kiyyət formalarına görə	Xüsusi investisiyalar.
	Dövlət investisiyaları.
	Xarici investisiyalar.
	Birgə investisiyalar
İnvestisiya qoyuluşunda iştirakın xarakterinə görə	Bilavasitə maddi obyektlərə birbaşa investisiyalar. Bu zaman investor in­­vestisiya obyektinin və qoyulan vəsaitin se­çilmsində iştirak edir. Belə in­ves­tisiya misal olaraq real investisiyanı göstərmək olar. İnvestisiya fondu və ya maliyyə va­si­təçisinin mövcudluğu ilə xarakte­rizə olu­nan vasitəli investisiyalar. Be­lə in­ves­tisiyalara misal olaraq port­fel in­ves­tisiyalarını göstərmək olar.

İnvestisiya fəallığı və onun nəticəsi iqtisadiyyatın artan tem­p­lə inkişafına zəruri ilkin şərtlər yaratmaq və ümumilikdə götürüldükdə, investisiya qoyuluşu üçün əlverişli mühitin forma­laşdırılması üçün qarşıya qoyulan məqsədlərin reallaşdırılmasına geniş imkanlar açır.

Sxem 6.

Qeyd etmək lazımdır ki, əlverişli investisiya mühitinin for­malaş­dırılmasına təsir göstərən amillər içərisində siyasi amil mü­hüm rol oynayır. Çünki, respublikamızda iqtisadiyyatın inkişa­fına Bazar iqtisadiyyatı şəraitində investisiya mühitinin forma­laş­ma­sına təsir edən amilləri qruplaşdırılmış formada aşağıdakı sxem­dən aydın görmək olar. İn­­vestisiya qoyuluşuna olan tələbatın ödənilməsi xarici inve­sti­si­ya­nın cəlb olunmasını tələb edir ki, bu da ilk növbədə ölkə­mizdə si­yasi sabitliyin olması ilə bilavasitə bağlıdır.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində investisiya siyasətinin ən səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri mövcud müəssisələrin texnika ilə təchizinə və yenidən qurulmasına yönəldilən əsaslı vəsait qoy­uluşunda avadanlıq və maşınlar üçün məsrəfin xüsusi çəkisini yüksəltməkdən ibarətdir. Bu istiqamətdə xərclərin getdikcə art­ması əsas istehsal fondlarının yeniləşməsinə səbəb olur.

Müasir dövrdə bu istiqamətdə ölkə iqtisadiyyatında əhə­miyyətli keyfiyyət dəyişiklikləri aparılır. Belə ki, əsas investisiya siyasətinin formalaşmasına diqqət daha da artırılır. İnvestisiya qoyuluşları vasitəsilə iqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdiril­məsində əhəmiyyətli keyfiyyət dəyişiklikləri həyata keçiriləcək­dir. Bu məqsədlə əsasən investisiya siyasətinin formalaşmasına diq­qət artırılır, çünki investisiya sferası təsərrüfat mexanizminin təkmilləşdirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

İnvestisiya siyasəti dedikdə, investisiya qoyuluşlarının əsas istiqamətlərini iqtisadiyyatın aparıcı sahələrində cəmləşdirilməsi üzrə kompleks tədbirləri müəyyən edən təsərrüfat qərarlarının məcmusu başa düşülür. İnvestisiya vasitəsi ilə respublikanın makro-mikro iqtisadiyyatının yüksək inkişafına nail olunur. Eyni zamanda iqtisadiyyatın tarazlığı, onun səmərəliliyinin yüksəldil­məsi və milli gəlirin artımı təmin edir.

İnvestisiya siyasətinin ən mühüm vəzifəsi mövcud ehtiyat­lar­­dan səmərəli istifadə etməklə vəsaiti ETT-nin sürətlən­diril­mə­si­ni təmin edən sahələrin xeyrinə yenidən bölüşdürülməsindən iba­rətdir.

Respublikada investisiya prosesinin inkişafına dövlət təsiri­nin gücləndirilməsi məqsədilə büdcədə investisiya layihələrinə dövlət zəmanətlərinin verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd et­mək lazımdır ki, 1997-ji ildən etibarən dövlət zəmanətləri üzrə xərclər «Dövlət borcuna xidmət edilməsi» bölməsində öz əksini tapmışdır. Respublikada sabit investisiya mühitinin yaradılma­sında əsas amil ilk növbədə xarici investorlara əlverişli şəraitin təşkil edilməsidir.

Respublikaya investisiyanın axıb gəlməsinin ən başlıca sə­bəbi onların bu əməliyyatdan lazımi mənfəət əldə etməsidir.

Məhz buna görə xarici investisiyaların cəlb edilməsi investi­siya siyasətində baş verəcək ciddi keyfiyyət dəyişikliklərinin apa­rılmasını tələb edir. Buna görə də respublikada həm investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsinin ümumi qanunlarının, həm də xarici investisiyaların cəlb edilməsi məsələlərinin həlli bazar münasibətləri şəraitində mühüm zəruriyyətə çevrilir.

Dövlətin investisiya siyasətinin əsas məqsədi elmi-texniki nailiyyətlərin tətbiqi hesabına, əsas fondların yeniləşdirilməsinin və istehsalın yenidən qurulmasının həyata keçirilməsinin təmin edilməsidir. Respublikanın investisiya siyasətinin mühüm istiqa­mətlərindən aşağıdakıları göstərmək olar:

- mərkəzləşdirilmiş qaydada maliyyələşdirməni azaltmaqla, onlardan əsasən ümum dövlət obyektlərinin investisiyalaşdırıl­ması üçün istifadə etmək;

- investisiyaları ən çox iqtisadiyatın prioritet sahələrinin in­ki­şafına yönəltmək;

- investisiya resursları bazarını təşkil etmək;

- mənzil tikintisi və digər investisiya layihələrinin reallaşdı­rılması üçün əhalidən toplanan resurslardan istifadəni genişlən­dirmək;

- investisiya sığortası üzrə hüquqi bazanın yaradılması;

- birgə dövlət – kommersiya maliyyə investisiya layihəsi və o cümlədən, fərdi biznes və MDB ölkələrindən kapitalın cəlb edilməsi;

- investisiya tsiklinin davam etməsi müddətinin qısaldılması.

Respublikamızda xarici və daxili investisiya resurslarının sə­fərbərliyə alınması məqsədilə ölkə iqtisadiyyatına investisiyanın cəlb edilməsi üçün Milli proqram işlənib hazırlanmışdır. Bu pro­qramda xarici və daxili investisiyanın cəlb edilməsinin prinsipləri və mexanizmləri öz əksini tapmış və eyni zamanda, investisiyanın prioritet sferası üzrə əməkdaşlıq və onun səmərəlilik formaları göstərilmişdir.