H. B. Allahverdiyev з. Т. Мяммядов investiSİya prosesləRİNİn təNZİMLƏN­MƏSİ (dərslik)

1.2. İnvestisiya qoyuluşlarının dövlət

tənzimlənmsinin zəruriliyi
İnvestisiya fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsi dedikdə, öl­kədə vahid iqtisadi, elmi-texniki, sosial siyasətin həyata keçiril­məsi üçün kompleks tədbirlər sistemi başa düşülür. Bu tədbirlərin maliyyələşdirilməsi respublika və yerli büdcələr və şəxsi vəsait­lər hesabına yerinə yetirilir. İnvestisiya qoyuluşları başlıca olaraq ölkənin ictimai tələbatının ödənilməsinə, iqtisadiyyatın strateji sahələrinin inkişafına yönəldilir. Təsərrüfat və mülkiyyət forma­larından asılı olmayaraq respublikada investisiya qoyuluşları fəa­liyyətdə olan ölkə qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir. Dövlət, respublikanın sosial-iqtisadi inkişafını tənzimləmək və habelə, xalq təsərrüfatında lazımi nisbətlərin yaradılması, istehsal və so­sial infrastrukturunun formalaşmasına da ciddi nəzarət edir.

Məlum olduğu kimi, hər hansı bir istehsal və sosial sahələ­rinin yaradılması, yenidən qurulması, genişləndirilməsi və belə­liklə, məşğulluğun təmin edilməsi müvafiq investisiya qoyuluşla­rını və ondan daha səmərəli istifadə edilməsini tələb edir.

Bunun üçün ölkə lazımi maliyyə, material resurslarına malik olmalıdır. Əks halda milli iqtisadiyyatın formalaşdırılmasını və inkişafını təmin etmək məqsədilə ölkəyə xarici investorların cəlb edilməsi zəruriyyətə çevrilir. Məhz buna görə də, müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində respublikamızda xarici ölkələrin marağına və Azərbaycan milli iqtisadiyyatının inkişafına tam uyğun olaraq, qarşılıqlı investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsi imkanı ya­radılır.

Cəmiyyət üzvlərinin artmaqda olan sosial-iqtisadi tələbatı­nın ödənilməsi mövcud istehsal potensialından tam və səmərəli isti­fadə edilməsini bir vəzifə kimi qarşıya qoyur. Bu baxımdan xarici investisiya qoyuluşlarının rolu və əhəmiyyəti son dərəcə yüksəl­miş olur. Ölkədə makroiqtisadi göstəricilərin yüksəldilməsi milli daxili məhsulun strukturunda aparıcı sahələrin, xüsusilə, strateji sahələrin rol və əhəmiyyətinin getdikcə artırılmasını tələb edir. Bu cəhətdən, respublikaya xarici investisiya qoyuluşlarının artırılması və onun dövlət tərəfindən tənzimlənməsi, iqtisadiyya­tın inkişa­fında lazımi proporsiyaların təmin edilməsi böyük elmi və prak­tiki əhəmiyyət kəsb edir.

Respublikada artıq çoxukladlı bazar iqtisadiyyatı inamla formalaşmaqdadır. Ölkədə həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasə­tin nəticəsində iqtisadiyyatımızın dünya iqtisadiyyatına geniş in­teqrasiya zəminində qurulması və inkişaf etdirilməsi real zəru­riyyətə çevrilmişdir. Respublikanın uzaq xaric və MDB ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrinin inkişafı milli iqtisadi mənafelərin gözlə­nilməsinə təminat verən dövlət proqramları əsasında həyata keçi­rilir. Həmin proqramda bir tərəfdən xarici investisiyaların cəlb edilməsi əsasında ölkənin ixracat potensialını artırmaq, digər tə­rəfdən, xarici-iqtisadi əlaqələrin getdikcə daha da genişləndiril­məsi nəzərdə tutulur. Bu baxımdan hələ 1994-cü il 20 sentyab­rda imzalanmış «Əsrin müqaviləsi»nin sosial-iqtisadi əhəmiyyəti əvəzedilməzdir. Belə ki, 1999-cu ilin 19 avqustunda «Əsrin mü­qa­viləsi»nin beşinci il dönümünün keçirilməsi haqqında Azərbay­can Respublikası Prezi­dentinin imzaladığı xüsusi sərəncam tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Həmin sərəncamda göstərilir ki, beynəlxalq aləmdə «Əsrin müqaviləsi» adını almış bu sazişin bağlanması müstəqil Azər­baycan Respublikasının həyatında tarixi hadisə kimi qiymətləndi­rilir. «Əsrin müqaviləsi»nin imzalanması Azərbayca­nın müstəqil dövlət olaraq öz milli sərvətinə tam sahib olduğunu dünyaya bir daha göstərdi. Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya iq­ti­sa­diyyatına inteqrasiyası üçün tam əsas yaratdı. Beləliklə, bey­nəlxalq konser­sium yaradılaraq, indiyədək respublikada 19 neft müqaviləsi bağlanmış və bu mühüm problemdə 14 xarici ölkədə 33 iri məş­hur şirkətlərin iştirakları təmin edilmişdir. Hesablama­la­ra görə bu mühüm sazişlər respublikada karbohidrogen ehtiyat­la­rından isti­fadə sahəsində ölkəni Xəzər regionunda aparıcı möv­qe­yə çıxa­racaqdır. Təhlil göstərir ki, indiyədək «Əsrin müqavi­ləsi»nin həyata keçirilməsi ilə bağlı 2,4 milyard ABŞ dolları məbləğində investisiya qoyulmuşdur. Ümumiyyətlə, neft-qaz ha­si­latı üzrə bağlanmış müqavilələr 30 il müddətinə nəzərdə tu­tul­muşdur ki, bunun da nəticəsində respublikamıza ümumilikdə 60 milyarda yaxın ABŞ dolları məbləğində investisiya qoyuluşları nəzərdə tutulur. Bu barədə daha geniş təsəvvürə malik olmaqdan ötəri 1№-li cədvəlin rəqəmlərinə nəzərə salmaq lazımdır.