Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu

Sıra sayı	Surənin nömrəsi	Surənin adı
Ayələrin nömrəsi
1	2	əl- Bəqərə	168,172,173,259
2	5	əl-Maidə	3, 96
3	6	əl-Ənam	118,119,121,145
4	11	Hud	69
5	16	ən- Nəhl	5,14,115
6	22	əl- Həcc	5,37
7	23	əl-Muminun	14
8	35	Fatir	12
9	36	Yasin	72
10	40	əl-Mumin	79
11	49	əl-Hucurat	12
12	51	əz-Zariyat	24,27
13	52	ət-Tur	22
14	56	əl-Vaqiə	21

“Bunları (bu davarları) onların ixtiyarına ver­dik. Onlardan mindikləri də var, ətini yedikləri də” (Yasin, 36/72).

(Ya Rəsulum!) De ki: “Mənə gələn vəhylər içərisində murdar olduqları üçün ölü heyvan, axar qan, donuz əti və ya Allahdan başqasının adı ilə (bismillah deyilmədən) kəsilmiş heyvanlar istisna olmaqla, hər hansı bir kəsin yediyi yeməklər içərisin­də haram buyurulan bir şey görmürəm. Bu­nunla yanaşı, hər kəs məcburiyyət qarşısında qalsa, həddi aşmadan zəruri ehtiyacını ödəyəcək qədər (bunlardan yesə, Allah ona cəza verməz). Çünki sənin Rəbbin, həqiqətən bağışlayan və rəhm edəndir”. (Əl-Ənam, 6/145).

Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) – «Ət dünya və axirətin ən üstün yeməyidir» ifadəsini bildirmişdir. Çünki kimyəvi tərkibinə və qidalılığına görə ətin üstün olması müasir elmi tədqiqatlarla sübuta yetirilmişdir. Peyğəmbə­ri­mizin (s.ə.v.) qoyun, toyuq, dəvə, keçi, kəklik, balıq əti yediyini qaynaqlardan oxuyuruq.

Həzrəti Əli (ə) isə – “Ət yeyiniz. Çünki o ət bitirir. Gözə də qüvvət verir” buyuraraq ətin orqanizmə xeyirli olduğunu söyləmişdir. Həzrəti Əli (ə) demişdir: “Ət yemək bədənin rəngini saflaşdırır və insanı gözəlləşdirir”. Müasir elm ətin qanazlığının qarşısını alan bir dəmir və vitamin mənbəyi olduğunu sübut etmişdir. Imam Şafi də “ət yemək ağlı ziyadə edər” de­mişdir. Zülal və aminturşu (əvəzolunmaz amintur­şuları) mənbəyi olan ətin zəka üzərindəki müsbət rolu müasir dövrdə elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir.

Lakin qaynaqlarda heyvani piyin zərərli olması haqqında məlumatlar vardır. Gerçəkdən də heyvani yağı çox yedikdə insanda bəzi xəstəliklər, o cümlədən qan-damar xəstəlikləri, qan təzyiqi və ateroskleroz baş verir. Həzrəti Əlinin (ə) «Iç yağı xəstəlikdir» deməsi bərk heyvanat yağlarının insan orqanizminə zərərini göstərir. Müasir elmi biliklər də bərk heyvanat yağının qida üçün istifadə olunmasını münasib saymır.

Ətdən sonra islamda ən dəyərli qida sayılan kə­silən ev heyvanlarının qaraciyəridir. Çünki qaraciyə­rin tərkibində vitamin və dəmir çoxdur. Əbubəkir Razinin qaraciyərlə bağlı söylədiyi fikirlər belə ifadə olunur: “Qidası yaxşıdır. Ciyərdən meydana gələn qan sağlam və sağlıqlı bir qandır”. Bugünkü tibb elmində də qanı az olanlara və görmə qabiliyyəti zəifləyənlərə qara­ciyər yemək tövsiyə olunur.

Islamda ətin insan üçün əhəmiyyətini nəzərə alaraq kasıbların ondan istifadə etmələri də nəzərə alınmışdır. Varlılar Qurban bayramında kasıblara qurban əti göndərir, onların ət yemələrinə köməklik göstərirlər.

Haşiyə: Qurban bayramında qoyun kəsilməsi, kəsilmiş qoyunun ətinin üçdən iki hissəsinin kasıblara və qonşulara verilməsi, üçdən bir hissəsinin isə qurban kəsilən evdə saxlanılması adəti qədimdən mövcuddur. Qurban ətindən bişirilən xörəklər (xam­boz­baş, kabab, cızbız və s.) el arasında müqəddəs sayılır və həmin xörəklərin yeyilməsi savab hesab edi­lir. Bəzi şərab içən kişilər, hətta qurban ətindən bişən xörəklərin yeyilməsindən imtina edirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, artıq şərab içdikləri üçün bir dəfə günah qazanıblar, qurbanlıq ətin xörəyini ye­mək­lə ikinci dəfə günaha batmaq istəmirlər. (Yaxşı olardı ki, ümumiyyətlə, şərab da içməsinlər. Ə-C.Ə.).

“Böyük Türkiyə tarixi” əsərində türklərin qədim­dən basdırma, qovurma və sucuq şəklində əti aylarla saxladıqlarını, digər millətlərin qurudulmuş ət hazırla­mağı türklərdən öyrəndiyini oxuyuruq. Gündə 320 q ət yeyilməsi (balıq əti də buraya daxildir) Islamda normal hesab edilir. Ət haqqında türklərin məşhur bir atalar sözü var: “Ət girən yerə dərd girməz”. Yəni kim gündəlik qidasında ətdən istifadə edirsə, orqanizmi xəstəliklərə qarşı müqavimətli olur.

Tarixi qaynaqlarda ətin insanların qidalanmasında xüsusi yeri olduğu qeyd edilməklə, onun hansı for­ma­da insan orqanizminə zərərli olduğu da göstərilmişdir.

“Qurani Kərim”- də buyururlar:

“O (Allah) sizə ölmüş heyvanı, (axar) qanı, do­nuz ətini və Allahdan başqasının adı ilə (bütlərin və s.adı ilə) kəsilənləri (yeməyi) qəti haram etmiş­dir…” (Bəqərə, 2/173).

Bildiyimiz kimi, canlı varlıq öldüyü zaman or­qa­nizmdə mikroblar, bakteriyalar qaynaşmağa başlayır. Bu zaman çürüdücü və parçalayıcı bakteriyalar cəm­dəyə yayılır. Bakterioloji tədqiqatların aparılmasından çox-çox əvvəllər “Qurani-Kərim” bizə ölü əti yeməyi haram buyurmuşdur.

Dalaq haramdır. Axan qan haramdır. Donuzdan insana keçən xəstəlik trixinellozdur. Donuz əti, ağ ayı və sığır əti yeyənlərin 78%-də trixin xəstəliyi müşahidə edilmişdir. Donuz əti ilə trixinozdan daha təhlükəli xəstəliklər törənə bilir. Amerikada hər il 3300 uşaq ana bətnində T.rongun almış, bunların yüzdə altısının qısa bir müddətdə öldüyü məlum olmuşdur.

Araşdırmalar göstərir ki, hər üç donuzdan birində T.gondi paraziti var. Donuzda çox önəmli toksik amildən biri də qrip virusudur. London Virus Araşdır­maları Institutunun professoru Shopca görə viruslar donuzun ağciyərində yaşayır və bu yolla donuz ətindən hazırlanan məhsullara keçir. Donuz əti yeməklə insana daha bir çox xəstəlik keçməsi məlumdur. Ikinci Dünya müharibəsi dövründə Quzey Afrika hərəkatında iştirak edən alman əsgərlərinin ayaqlarında yara halında görünən bir xəstəlik təsbit edilmişdir. Buna tropik ülseq deyilirdi. Bu xəstəlik əsgərlərə müharibədə iştirak etməyə mane olur, uzun müddət xəstəxanada qalmaq məcburiyyətində qalır, hətta bu xəstəliyin qida ilə yoluxması güman edildi. Çünki belə rahatsızlığa yerli əhalidə rast gəlinmirdi. Sonradan yerli müsəlman əhalisinin qidalandığı məhsulların yeyilməsi ilə əsgərlərdə həmin xəstəlik tənzim edildi. Nəticədə tropik ülseq dərdi tamamən ortadan qalxdı.

Yer üzündəki heyvanlar içində ən çox ürük asid daşıyan donuzdur. Fəqət, donuzdan başqa heyvanlar bu maddəni idrar yoluyla davamlı kənara atırlar. Insan vücudu bu maddənin 90%-ni böyrəklərin köməyi ilə kənara çıxarır (ifraz edirlər). Fəqət, donuz üçün ürük asidin 2%-dən çoxunu çıxarmaq mümkün deyildir. Geriyə qalan miqdar da qanın bir parçası olaraq varlığını davam etdirir. Bu üzdən donuz daima bu xəstəliklərə məruz qalır. Ətini yeyənlərdə diz ağrıları, revmatizm kimi şikayətlər tez-tez müşahidə edilə bilir.

Donuz əti yalnız yumşaq kolbasa emalı üçün əlverişlidir. Buna səbəb amino-şəkər, heksozamin isə kükürdün birləşməsi əmələ gələn sulfid turşusu və mikoitin sulfit turşusu kimi maddələridir.

Donuzun ən önəmli zərəri onun daxili orqan­larında çoxlu yağın olmasından irəli gəlir. Başqa hey­vanlara nisbətən donuz ətində yağın və xolesterinin miq­darı daha çoxdur. Təfsirlərdə bu yağın daha təhlü­kəli olduğuna dair fikirlər vardır. Xolesterolun pan­krea­tin, yoğun bağırsaq və mədə xərçəngi riskini artıran səbəbi var.