HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

Ya­zı - çöl, səh­ra:
Qav­dı çün Mu­sa anı an­dan ye­nə,

Bu gə­zin yüz dut­dı ya­zı yü­zi­nə.
"Ya­zı" is­mi istər qə­dim türk mətn­lə­rin­də (68, 134; 71,303;75,217), istərsə də or­ta əsr­lər Azər­bay­can və baş­qa türk­dil­li ya­zı­lı abi­də­lə­rin­də (12,68;39,543;41,22;108,VII,4450-4453;Şüh. 45a) bol-bol iş­lən­miş­dir. Di­li­mi­zin bir çox şi­və­lə­rin­də də bu sö­zə rast gə­li­rik (7,239;9,218).

Yedmək- yedəkdə aparmaq :

Bir kişi gördi ol dəmdə məgər,

Kim, əlinə bir dəvə almış yedər.
Yedmək feli eyni mənada XIV-XIX yüzilliklərə aid türkcə mətnlərdə sıx-sıx işlənmişdir (VI, 4469-4471). Çağdaş ədəbi dilimizdəki yedək ismi bu feldən düzəlmişdir.

Yeg- yaxşı:
Gəldi anların biri qıldı sual,

Ya Əli, der, elm yegmi, yoxsa mal?
Tərcümədə “yeg” sözünün üstünlük dərəcəsi olan “yegrək” (daha yaxşı) sözü də işlənmişdir:
Anlar ilə durub oturmax mana

Fisq əhlindən yegrək idi, ey Xuda,
Qədim türk sözu olan "yeg" əski yazılı abidələrdə bol-bol işlənmişdir.

Yenmək- üstün gəlmək : qalib gəlmək, məğlub etmək :

Ol zəman görsəm ki, ya xeyrül-bəşər,

Kim, məni ol dəm məlaiklər yenər.
Yenmək felinin eyni mənada Mahmud Qaşğarinin Divani-lüğət it-türk əsərində işlənməsi qeydə alınmışdır (256). Söz eyni mənada Kitabi-Dədə Qorduq eposunda da işlənmişdir : Coq çalışdılar : nə buğa yenər, nə Qanturalı yenər (88).

Yer/yerin- hər tərəfdən, hər yandan:
Ol qədənlərdən içələr yer-yerin,

Suvarurlar cənnət əhlin vəd əz-in.
"Yer" isminin təkrarı və sonuncunun axırına qədim alət şəkilçisinin ( , 108) artırılması yolu ilə yaranmış bu mürəkkəb söz Yusif Məddahin "Vərqa və Gülşah" məsnəvisində eləcə də Əhmədinin "Əsrarnamə" tərcüməsində (, 101) işlənmişdir. Bu leksem XIV-XVI yüzilliklərə aid digər türkcə mətnlərdə də bol-bol işlənmişdir ( VI, 4548-4550).