Hibat-ul haqoyiq

 
ASOSIY QISM 
Xususan, Ahmad Yugnakiyning “Hibat- ul haqoyiq” (“Haqiqatlar tuhfasi”) 
dostoni boshidan oxirigacha pandnoma yoʻlida bitilgan badiiy jihatdan yetuk asar. 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 1 ǀ 2022
10 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
Ushbu asar Ahmad Yugnakiyning bizgacha yetib kelgan yagona asaridir. Asar oʻzidan 
oldin yaratilgan pand-nasihat ruknidagi asarlarga hamohang tarzda yaratilib, oʻzbek 
mumtoz adabiyoti durdonalaridan biriga aylandi. Asarni qadimgi turkchadan Bahrom 
Gʻoyib tarjima qilgan. Shu sababli mutolaa davomida kitobxon notanish soʻzlarga duch 
kelmaydi va baytlar ma'nosi oson anglashiladi. 
Ahmad Yugnakiy oʻzini shoir emas, adab muallimi deb ataydi. Asar xotimasida 
adibning oʻzi asarni yozishdan maqsadini quyidagicha bayon etadi:
Xaloyiqqa ibrat, taʼlim berguvchi, 
Kitob bitdim, odobga chaqiruvchi. 
Tenglasa arzirli soʻzga tenglasin, 
Oʻz qadrini misli durday terguvchi[1]. 
Yuqoridagi misralardan ma'lum boʻladiki, adibning bu kitobni yozishdan maqsadi 
insonlarni odob-axloqqa chaqirish,ayniqsa, yosh avlodni tarbiyalashdan iborat. Asarni 
mutolaa qilar ekanmiz, adib oʻz oldiga qoʻygan maqsadiga erishganiga, ya'ni har 
taraflama yetuk asar yaratilganligiga amin boʻlamiz. 
Asar boshlanmasi anʼanaviy tarzda, ya'ni Allohga hamd, paygʻambarimiz 
Muhammad sollallohu alayhi vasallamning madhi bilan boshlangan. Soʻngra: 
Choriyorlarga ham salom yoʻllayman, 
Tirikman, ularning yoʻlin qoʻllayman[2]. 
- deya choriyorlar ya'ni xalifalarga ham madh aytiladi. An'anaviy boshlanmadan soʻng 
ulugʻ amir Dod Sipohsolarbekning ta'rif-tavsifini keltiradi. Hukmdordagi behisob 
fazilatlarni sanar ekan, undagi sahovatpeshalik va adolatparvarlik sifatlarini ulugʻlaydi. 
Asarda Dod Sipohsolarbek nafaqat odil podshoh, balki komil inson sifatida ham 
gavdalanadi. 
Ilm-ma'rifatga chorlash barcha davrlar adabiyotining eng dolzarb mavzusi 
boʻlgan. Sevikli payg‘ambarimiz Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallam: “Ilm 
talab qilish har bir muslim uchun farzdir”, deganlar. Demakki, ilm olish inson 
hayotidagi zaruriyatlardan biri. Ilm inson hayotini oftob misol yoritadi, koʻnglini 
ravshan qiladi, aqlini yanada oʻtkir qiladi. U bizni kamolot sari yetaklaydi. Jaholat 
yaralagan, soʻqir koʻngil koʻzimizga malham boʻlguvchi ham ilmdir. Ahmad Yugnakiy 
oʻz asarida ilm saodatga yetaklashini, baxtning kaliti ilmda ekanligini ta'kidlaydi. 
Barcha zamonlarda ham ilm sohiblari va ularga qarama-qarshi tarafda johillar ham 
boʻlishgan.Muallif bilimli va bilimsiz insonlarni taqqoslar ekan, bilimli tillo dinorga 
(pul) ga qiyoslansa bilimsiz, johil odam xalq orasida doim xor-u zor boʻlishi aytiladi. 
Suyakning koʻrki ilik boʻlganidek, insonning koʻrki uning aqli, ilmi ekanligi 
ta'kidlanadi. Ilmli fozillar bu dunyodan koʻz yumishsa-da ularning nomi barhayot 
boʻlishi, johillar tirik boʻlsa-da ularning el orasida hurmati va oʻrni boʻlmasligi 
tasvirlanadi. 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 1 ǀ 2022