Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Nİ'ME'L-CEYŞ

Osmanlıların 1453'teki İstanbul kuşatmasında bulunan askerlere verilen ad.

Hz Muhammed, bir hadisinde İstanbul'un bir gün fethedileceğini bildirmiş; bu fethi gerçekleştirecek kumandanı "ni'me'l-emir" (mutlu komutan), askerlerini de "ni'me'1-ceyş" (mutlu asker) olarak nitelendirmiştir. Bu adlandırma genel olarak sadece İstanbul'un II. Mehmed (Fatih) tarafından fethedildiği son kuşatma için kullanılırsa da A. Süheyl Ünver, Fatih'ten önceki kuşatmalara katılan askerler için de kullanılması gerektiğini söylemektedir. 1453'ten önceki kuşatmalara katılmış olan askerlere "evvelûn", Fatih dönemi askerlerine de "âhirûn" denilmesi bundan dolayıdır. Ayrıca, "âhirûn" kelimesinin ebcet hesabıyla İstanbul'un fethi tarihinin hicri karşılığı olan 857'ye denk düştüğünü bizzat Fatih bulmuştur.

Ni'me'1-ceyş kavramı, her ne kadar "mutlu asker" anlamında kullanılmışsa da İstanbul'un kuşatmalarında bulunan ya da şehit olan bilginleri, şeyhleri, devlet adamlarını da kapsamaktadır. Ayrıca, yine kuşatmalarda şehit olan birçok kişi, kendi ismiyle değil İstanbul halkınca ilk hemşe-rileri için kullanılan ni'me'1-ceyş tabiriyle anılmışlardır.

Ni'me'l-ceyşten sayılanların bir kısmı İstanbul'un kuşatılması sırasında, çoğunluğu da şehre girerken karşılaşılan direniş sırasında şehit olmuşlardır. Şehre girildikten sonra çatışmalar, bir müddet gruplar halinde sokak içlerinde de devam etmiş, bu çatışmalarda şehit olanlar, bulundukları yerlerde defnedilmişlerdir.

İstanbul halkı, şehit olanlar için türbeler yaptırmış, onları mukaddes kabul ederek "baba", "dede" lakaplarıyla anmıştır. Bunların yattıkları yerler, halk tarafından uğurlu kabul edilmiş ve makamları o semtin insanları tarafından korunmuş, ziyaret yeri olarak kabul görmüştür. Mahalle içlerindeki bu makamlar, zamanla yatır ve adak yeri olma özelliğini de kazanmış, dilek sahipleri yatırlara mum dikerek dualar edip adaklar adayarak buraları ziyaret etmişlerdir (bak. adak yerleri).

Tarihi yarımada içinde bulunan ni'me'l-ceyş kabirlerinden birçoğunun hayali şahıslara atfedildiği sanılmaktadır. Hemen hemen hepsinin asıl isimlerinin bilinme-yişi birtakım rivayetlerin doğmasına sebep olmuş, daha sonra da her makam orada gö-

mülü olduğu öngörülen ni'me'l-ceyşin halk tarafından verilen adıyla anılır olmuştur.

Uzun yıllar ni'me'1-ceyş kabirlerinin çoğu vakıflar tarafından yapılmıştır. Camilerin yakınlarında olan makamların bazıları halk tarafından, bazıları da belediyeler tarafından 1900'lü yılların başına kadar himaye edilmişse de bu tarihten sonra yok olmaya itilmiştir. Horhor Caddesi'ndeki Haydarhane'de Alemdar Haydar Haziresi, Şehremini'de Baruthane Yokuşu'nun başında bulunan Harbi Mescidi'ndeki ni'me'l-ceyş mezarları yok olan makamlardan bazılardır.

Ni'me'l-ceyşten bazıları toplu olarak, ismi bilinenlerin bir kısmı da tek başına gömülmüştür. Silivrikapı dışında olanlar, Şeh-zadebaşı'nda bulunan Onsekiz Seymenler ve Ahırkapı'da bir odun deposunda gömülü olan 40 kadar asker en meşhurlanndan-dır. İsmi ve mezar yeri bilinen ni'me'l-ceyşler arasında Molla Gürani'de San Musa, Rumelihisarı'nda Durmuş Dede, Hır-kaişerif te Koyun Baba, Silivrikapı dışında Fatih'in topçubaşısı Esad Ağa, Şehzadeba-şı'nda Üryan Dede, Eminönü'nde Arpacılar Camii altında Şeyh Mehmed Geylanî ziyaret edilenlerin başında gelir.

Fatih'in sütçübaşısı Bilal Dede, koğa-cıbaşısı İskender Ağa, hocası ve imamı Ab-dülkadir Efendi'ye türbelerin muhtelif kaynaklarda isimleri olmasına karşılık mezarları belli değildir.

Fetihte büyük yararlılıklar gösteren Gedik Ahmed Paşa, İshak Paşa, Zağanos Paşa gibi ni'me'l-ceyşlerden bazıları da İstanbul dışında gömülüdür.

Bibi. Ünver, Sahabe Kabirleri, 4-5; Ünver, Mutlu Askerler; Yahya Kemal, Aziz İstanbul, İst., 1974, s. 43-45; Tursun Bey, Tarih-iEbü'l-Feth, (yay. M. Tulum), ist., 1977; İşli, Sahabe; Ho-caoğlu, Sahabe; Gürel, İstanbul Evliyaları,

UĞUR GÖKTAŞ