Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Nişancı Mehmed Paşa Camii, Fatih

Nurdun Sözgen, 1994 / TETTV Arşivi

lü girintileri zemin katta iki açıklıklı bir revakla orta hacimden ayırmak ve galerileri bunların üzerinde dolaştırmak bu mekâna özgünlük kazandıran ayrıntılardır. Giriş duvarında bu, eyvanlara tekabül eden büyük payandalar arasında kalan ve birçok camide olan girintidir. Fakat burada da üçlü bir revak yapılarak yanlardaki eyvanlarla bir simetri sağlanmıştır.

Bu caminin planında ayrıntılara getirilmiş ilginç özellikler vardır. Örneğin kıble duvarında duvar içindeki merdivenlerle çıkılan iki vaaz kürsüsünün, planlama açısından klasik dönemde başka eşi yoktur. Galeri katının eyvanlar üzerinde biterek mihrap duvarına kadar uzanmaması da sekizgen baldakenin merkeziliğini daha kuvvetle vurgulamaktadır. Tabhane odaları olarak düşünülen odaların o amaçla kullanılıp kullanılmadığını bilmiyoruz. Harem giriş kapısı çok sığ bir mukarnas-lı niş içine yerleşmiştir. Tabhane kapılan son cemaat mahallindedir. Avludaki oni-kigen şadırvanda herhangi bir bezeme ayrıntısı kalmadığı için tarihini söylemek olası değildir. Haznesinin çinko örtüsü ve yeni kubbeli çatı, duyarsız tamir uygulamalarıdır. Fakat şadırvan etrafındaki revak, caminin özgün tasarımına ait olabilir. Cami girişinde türbeye ve camiye girişi sağlayan açık bölüm, arsanın dikkatli kullanılması açısından duyarlı bir planlama örneğidir.

Orta kubbenin strüktürel olarak desteklenmesi açısından bu plan olağanüstü etkili bir şemadır. Ve bu cami çok daha küçük boyutta olmasına karşın, sekizgen baldakenin oranlarıyla Edirne'deki Selimiye Camii orta mekânının etkilerine en çok yaklaşan yapıdır. Bu caminin içinde elde edilmiş heykelsi bütünlük İstanbul'daki hiçbir Sinan yapısında bu kadar yalın ifade edilmemiştir. Bu etki, kuşkusuz büyük taşıyıcı ayakların bezemesiz, yalın görün-

r

tüleriyle de ilişkilidir. Buna karşın, cami mekânının namaz düzeyinde eyvanlarla bölünmesi açısından Sinan'ın diğer camilerinden ayrılır.

Sinan'ı izleyen mimarbaşılarm bu yapıdaki arayışları sürdürmediklerini düşünerek, Nişancı Mehmed Paşa Camii'ne büyük ustanın son yapıtı olarak bakabiliriz. Oktay Aslanapa gibi bu kanıda olan sanat tarihçileri vardır. Yapının özgün tasarımı Sinan'a ait olsa bile, dış mimarideki biçimlenme, Sinan'ın ölümünden yapının bitimine kadar geçen dönemde kalfalarının olmalıdır. Bu caminin dış mimarisinde sekizgen ayaklara tekabül eden payanda kuleleri, yapının içerisinde hissedilen yükselme eğilimini vurguladığı için ilgi çekmiştir. Fakat bunların kompozisyonlarını Sinan'ın, örneğin Mihrimah ya da Selimiye camilerindeki payanda tasarımı ile karşılaştırınca, oldukça zayıf kaldıkları görülür. Bunlar ince, uzun silindirik kuleler halinde tamburla bütünleşememişlerdir. Caminin şadırvan avlusu da, cami inşaatı bittikten sonra, taş, tuğla almaşık bir duvar tekniğiyle tamamlanmış olabilir. Medreseler için en uygun alan caminin güneybatısındaki boş arsa olmalıdır. Fakat yapılara ilişkin bir iz toprak üstünde kalmamıştır. Bu dış avluyu sınırlayan duvarın temeli eski yapıya ait olabilir.

Bu yapının güneybatısına eklenen tuvalet yapısı ve su depoları, tarihi anıtlara musallat olan duyarsız pratiklerin ulaştıkları ürkütücü boyutu sergilemek açısından ilgi çekicidir.

DOĞAN KUBAN