Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NURUOSMANİYE SARNICI

Eminönü İlçesi'nde, Cağaloğlu'ndan Nuruosmaniye Camii istikametine giderken, Nuruosmaniye Caddesi'nin sol kenarında bulunuyordu. 1987'de, gayrikanuni bir şekil-

de yıkılarak tamamen ortadan kaldırılmış, yerine büyük bir bina yapılmıştır.

İstanbul'un Bizans dönemine ait en önemli su tesislerinden biri olarak kabul edebileceğimiz ve bir oldubittiye getirilerek ortadan kaldırılan bu su sarnıcı, ilk kez, bir Rum mimarı olan Kuppas tarafından incelenmiş; basit bir krokisi çizilmiş, başlığında monogram ve gövdesinde işaret bulunan bir sütunun çizimi, kısa bir bilgi ile birlikte Rumca yayımlanmıştır. Hemen bir yıl sonra Forcheimer ve Strzy-gowski tarafından incelenerek, İstanbul'un Bizans su tesisleri ile ilgili hazırlamış oldukları kitapta sarnıcın plan ve kesiti, daha detaylı bilgiler ile birlikte sunulmuştur. Mamboury'nin Fransızca ve Türkçe yayımlanan rehberinde aynı plan ve kesit kullanılarak, bu sarnıca yer verilmiştir.

Fetihten sonra uzun süre kullanılmayan, daha sonraları içi temizlenerek başka amaçla kullanılan sarnıçlardan biri de budur. Strzygowski 19. yy'in sonlarına doğru burasını Ermeni iplikçilerin kullandığını yazar. Yine aynı yıllara ait incelemelerde, Osmanlı dönemine ait bir konağa alt yapı teşkil ettiği, bu konağa ait temel kalıntılarından anlaşılmıştır. 1925'ten öncesine ait olan Mamboury'nin incelemeleri sırasında da ip bükme atölyesi olarak kullandığı bilinmektedir. Bu atölyenin bir başka yere taşınması üzerine bir süre boş kalmış, daha sonra 1950'li yıllarda basımevi, arkasından halı satış mağazası olarak kullanılmıştır. 1972'de, sarnıcın doğu kısmındaki bir parçası, bugün üzerinde bulunan işhamnın temeli atılırken ortadan kaldırılmış, sarnıcın asıl diğer büyük parçası ise Ekim 1987'de tamamen yıktırılmıştır.

Nuruosmaniye Sarnıcı, bir parçasında asimetrik bir çıkıntı yapan bölümü hariç tutulacak olursa, düzgün bir dikdörtgen plana sahiptir. Dahili ölçüleri 27,15x8,50 (asimetrik çıkıntı ile birlikte 10,50) m'dir. Duvar cidarı oldukça kalın (2 m) tutulmuştur. Girişin iki yanındaki köşeler, su basıncına karşın üçgen şeklinde pahlanmıştır. Batı duvarına açılmış olan ve Türk dönemine ait olan konakla da bağlantılı olduğu bilinen kapısı, duvar kalınlığı içine açılmıştı ve dört basamaklı bir taş merdivenle sarnıcın içine girilmekte idi.

İçinde birbirinden uzaklıkları 3,93 m, yan duvarlardan uzaklıkları 3,75-3,80 m olan altı tane sütun bir sıra oluşturmaktadır. Çıkıntı teşkil eden mekân parçasında da bir tek sütun kullanılmıştır. Bu sütunların başlıkları yayvan impost veya kesik piramidal formdadır. 0,40 m yüksekliğinde ve süslemesizdirler. Girişin hemen önündeki sütunun başlığında iki Yunan harfinden meydana gelmiş basit bir monogram, dördüncü sütun başlığında ise bir başka monogram ile aynı sütunun gövdesinde, üst kısmında haç şekli bulunan bir işaret tespit edilmiştir. Gövdeleri 0,56 m çapında olan sütunlar kemerler ile bağlantılı olup çapraz tonozlardan oluşan örtü sistemine destek teşkil etmektedirler. Yan duvarlar, kemerler ve örtü sisteminde tuğla kullanılmıştır. Sütunların gövde ve başlıkları ise mermerdendir.

Yıkılmadan önce Nuruosmaniye Sarnıcı'nın içinden bir görünüm.

Semavi Eyice arşivi

Büyük bir sorumsuzluk ve cehaletin kurbanı olan bu sarnıcın, İstanbul'un turistik açıdan önemli bir köşesi olan Nuruos-maniye'de turizme hizmet edebilecek herhangi bir mekân olarak değerlendirileceği yerde, yok olup gitmesi İstanbul'un kültür ve sanat tarihi açısından büyük bir kayıptır.

Bibi. P. D. Kuppas, "Peri Byzantinon deksa-menon", Hellenikos Philologikos Syllogos, XX-XXII (1892), s. 52-53; Strzygowski-Forchhe-imer, Byzantinischen Wasserbehâlter, 90-91; Mambouıy, Rehber, 202; Schneider, Byzans, 87; Janin, Constantinople byzantine, 207; Mül-ler-Wiener, Bildlexikon, 342; A. L. Tonguç, The Basilica Cistem and the Other Cistern of istanbul, ist., 1988, s. 34; Y. Pekşen, "Tarihi Sarnıç Tahrip Edilerek Yerine Beş Katlı Han Yapıldı", Cumhuriyet, (l Eylül 1975); S. Eyice, "Nuruosmanî Caddesi'ndeki Bizans Sarnıcı", Sanat Çevresi, S. 111 (1988), s. 22-24; ay, "istanbul'un Bizans Su Tesisleri", STAD, S. 5 (1989), 11; S. Tansuğ, "Yıkılan Sarnıç Meselesi", Sanat Çevresi, S. 111 (1988), s. 24; Ö. Er-tuğrul, "İstanbul'da Bizans Devri Su Mimarisi", (istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü, yayımlanmamış doktora tezi), 1989, s. 294-295.

ENİS KARAKAYA