Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NUSRETİYE CAMÜ

Beyoğlu İlçesi'nde, Tophane semtinde, Meclisi Mebusan Caddesi üzerindedir. 19. yy'a ait büyük selatin camilerinden biri olan Nusretiye Camii, halk arasında daha çok Tophane Camii olarak tanınır.

Caminin bulunduğu yerde daha önce III. Selim (hd 1789A-1807) tarafından yaptırılmış Tophane-i Âmire Arabacılar Kışlası Camii bulunmaktaydı. Bu cami 1823'teki Firuzağa yangınında 48 yapı ile birlikte yanmış, yerine II. Mahmud (hd 1808-1839) tarafından Nusretiye Camii yaptırılmıştır. Yapımına 1238/1823'te başlanarak inşaası 124l/1826'da bitirilen Nusretiye Cami'nin

açılışında büyük bir tören düzenlenmiş, sultan saltanat kayığıyla Tophane İskele-si'ne çıkmış, iskeleden mahfil kapısına kadar yerlere serilmiş kıymetli kumaşlar üzerinde atıyla ilerlemiş, ayrıca bir yüzünde tuğrasının diğer yüzünde Nusretiye Cami'nin resmi olan hatıra madalyası bastırt-mıştır. Barok veya rokoko ile ampir üslupları arasında bir geçiş yapısı olan caminin mimarı Krikor Amira Balyan'dır (1764-1831).

Yapı 1955-1958 arasında kapsamlı olarak, 1980'de kısmen onarım görmüştür. Günümüzde ise 1992'de başlayan restorasyon çalışmaları sürmektedir. Cami ilk yapıldığında etrafını yüksek bir avlu duvarı çevirmekte ve bu avluya büyük kapılardan girilmekteydi. Geçen yüzyıl içinde caddenin düzenlenmesi sırasında avlu duvarı yıktırılarak yerine, üzerinde dökme demir bir parmaklığın bulunduğu alçak bir duvar yapılmıştır. Bu duvar da 1956'da kaldırılmış, yalnızca girişin solundaki küçük taş avlu kalmıştır. Günümüzde caminin sol yanında yer alan sebil ile muvakkithane-nin de aslında caddenin karşı tarafında, Tophane Kışlası girişinin yanında oldukları eski fotoğraflarda görülmektedir. Ayrıca Nusretiye Cami'nin yanına, mimarisi ve dış süslemesine uygun bir biçimde II. Ab-dülhamid (hd 1876-1909) tarafından İtalyan mimar R. d'Aronco'ya(-») yaptırılan çeşme 1957'de yerinden sökülerek Maçka'ya taşınmıştır (bak. Abdülhamid II Çeşmesi).

Dikey hatların hâkim olduğu Nusretiye Camii'nde 7,50 m çapındaki kubbe dört büyük kemere dört köşe kulesi ile oturmakta, askı kemerlerini belirleyen dekoratif korniş hatları yapının kübik etkisini yumuşatmaktadır. 2 m yüksekliğindeki sütunlar üzerine oturan yapıda asıl vurgulanmak istenen barok düşeylik, kubbe kasnağı ve küresindeki oran yükseltmeleri ile sağlanmıştır. Kubbenin etrafını çeviren küçük kulecikler, kasnak pencerelerinin arasındaki kaideleri bombeli pilastrlar, dört köşedeki soğan formlu büyük ağırlık kulelerini kubbeye bağlayan kıvrımlı kemerler, askı kemerlerinin oturduğu dekoratif konsollar ve bu kemerlerin üzerindeki dairevi şekilli korkuluklar barok mimarinin izlerini taşımaktadır. Ana hacmin bu zeminden yükselme etkisini sınırlayan, yanlarda birer kanat halinde dışarı taşkın Hünkâr Kasrı'nın sade dikdörtgen söveli pencereleri ile son cemaat yeri ve dış yan re-vakların yuvarlak kemerleri ampir üslubunu yansıtmaktadır. Pencere kemerleri üzerinde görülen zengin yaprak motifleri, Hünkâr Kasrı'nın cephelerinde köşeleri belirten pilastrlar, kuvvetli kontraslardan uzaklaşmış hafif silmeler ve genelde sütun başlıklarının sade profilli görünümleri ampir üslubunun etkisini artırmaktadır.

Kesme taş malzeme ile inşa edilmiş olan caminin revakları ile pencere söveleri mermer kaplamadır. Yapıdaki mermer sütunlar genellikle dört köşeli olup kilit taşları belirtilmiş kemerleri yuvarlaktır. Sade kilit taşları yalnız son cemaat yeri revak kemerlerinde akantus yapraklarıyla süslen-

miştir. Silmeler düz profilli işlenmiş, alt katın pencere söveleri köşelerdeki çiçek rozetleri dışında sade bırakılmıştır. Hünkâr Kasrı'nın pencere şebekeleri alt kat pencerelerinde olduğu gibi dikey gelişen geometrik motiflerden oluşur. Kubbe, pandantifler, müezzin mahfili, son cemaat yeri ve Hünkâr Kasrı'nın üst örtüsü tamamen kurşun kaplıdır.

Caminin önünden geçen Meclisi Mebusan Caddesi'ne bakan, revak şeklindeki üç kubbeli son cemaat yerine, iki kollu, barok tarzında kıvrımlı merdivenlerle çıkılır. On altışar basamaklı mermer merdivenlerin sahanlığında, dekorasyonu birbirini kesen dairelerden oluşan taştan korkuluk şebekeleri görülür. Son cemaat yerinin dört mermer sütunu arasında yer alan mermer korkuluklarda ise rozetlerle tutturulmuş kumaş kıvrımlarından oluşan bir süsleme vardır. Bu bölümün sütun başlıkları köşelerdeki volütlerin arasında rölyef olarak işlenmiş girlant motiflerinden oluşur. Çapraz tonozlarla örtülü dış yan revaklar, düz silmeli sade sütun başlıkları üzerine beş kemerli olup bu bölümlere harimin ilk kat pencereleri açılmaktadır. Batıda avlu zemini doğu cephesine göre daha alçak olduğundan burada revak iki katlıdır. Alt re-vaklarda bulunan bir kapıdan caminin altındaki sütunlu mahzen kısmına girilir. Günümüzde alt kat revaklarımn sütun aralan biri hariç taşla örülmüştür. Güney cephesi, camiyi doğu-batı yönünde kuşatan silmeler ile bölümlere ayrılmış, beş kenarlı mihrap çıkıntısının köşelerine pilastrlar yerleştirilmiştir.

Cami girişinin doğu ve batı kısımlarında dışarıya doğru çıkıntılar meydana getiren ve iki katlı bir sivil yapı görünümünde olan simetrik Hünkâr Kasrı, yuvarlak kemerli mermer sütunların üzerine oturmaktadır. Üst kat odaları değişik boyutlarda olup günümüzde meşruta olarak kullanılmaktadır. Cephelerin köşelerine işlenen pilastrlar, saçağın biraz altında birbirlerine silmeler ile bağlanarak iki katı ayıran silme ile birlikte bir çerçeve oluşturmaktadır.

Hünkâr Kasrı'na, hem son cemaat yerinin sağında ve solunda bulunan köşeleri rozetli, mermer düz söveli yüksek kapılardan, hem de caminin dış yan revak-larından giriş vardır. Bağdadi sıvalı duvarlarında gri, kırmızı, yeşil, mavi, sarı renkli geometrik ve bitkisel süslemeler ile birlikte tavanlarında manzara resimleri yer almaktadır. Sultan girişi denize bakan güney cephede, Mustafa Rakım'ın kitabesi ile gösterişli, yay biçiminde saçakla korunan, dalgalı dilimli kemerli bir kapıdandır. Kapı girland motifleri, akantus yaprakları ve yanlarda ikişer duvar payesi ile ampir üs-lubundadır. Paye başlıkları, köşelerdeki volütlerin beyzi motifler arasında simetrik olarak tekrar etmesinden oluşan bir süslemeye sahiptir. Bu kapı, büyük boyutlu dalgalı duvar nişlerinin sınırladığı yirmi mermer basamakla, dönemin sivil mimari etkilerini yansıtan ek mekâna açılır. Ampir özellikli ahşap trabzanlar köşede bir çıkma yapmakta, trabzanı tutan ah-