Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RAZGRAD OLAYI

Bulgaristan, Razgrad'da Deliorman'daki Türk mezarlığının tahribi olayının İstanbul'da gençlik arasında uyandırdığı infial. 16 Nisan 1933 gecesi Deliorman'daki Türk mezarlığının, çoğu Jimnaz talebesi olan, elleri kazmalı, baltalı yüzlerce Bulgar genci tarafından tahribi, 17 Nisan 1933 günü basında yer almıştı. Basma göre, önce mezarlık bekçisinin kulübesi tutuşturulmuş, yakılmış, bu alevlerin ışığında gençler parmaklıkları, duvarları yıkarak mezarlığa dalıp taşları parçalamış, birçok kabirden çıkardıkları cesetleri, kemikleri etrafa atıp kaçmışlardı. Bulgar makamları, bu sırada büyük bir heyecan ve korku içinde evlerinden fırlayıp yardım isteyen yöre Türklerinin feryatlanna ilgisiz kalmışlardı. Olay Ankara'daki Bulgaristan Elçili-ği'nce de kabul edilmiş, ancak cereyan şeklinin farklı olduğu vurgulanmıştı. Bulgar Başbakanı Muşanof da hareketin hal-

kın dini hislerine karşı bir saldırı olmadığını, suçluların yakalanması için gerekli emri verdiğini söylüyordu.

Türk-Bulgar ilişkilerinin görünürde iyi olduğu bir dönemde bu beklenilmedik haber, Türkiye'de büyük bir infial uyandırdı. Gençliğin tepkisi o oranda büyük oldu. Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) yönetimi, bazı öğrenci kuruluşları yöneticileriyle toplanarak nasıl bir yanıt verileceğini tartıştı. Çıkabilecek olayları önlemek amacıyla resmi makamlar, duygusal tepkilerden kaçınılması gerektiğini öğrencilere bildirdiler. Ancak, öğrenciler bu ihtara rağmen, eylem yapmakta kararlıydılar. Birlik genel sekreteri Şükrü Kaya imzasıyla, olayı telin amacıyla bir miting izni için vilayete başvuruldu. Vilayetin cevabı olumsuzdu.

Bunun üzerine izinsiz harekete geçen gençler, 20 Nisan 1933 günü saat 17.00'ye doğru beşer-onar kişilik gruplar halinde, Maçka'daki Bulgaristan Konsolosluğu ö-nünde toplanmaya başladılar. Şişli Terakki ve Feyziye liseleri öğrencilerinin katılması ile kalabalık kısa sürede arttı. Konuya duyarlı olan halk da toplanmıştı. MTTB Reisi Tevfik İleri, coşkulu bir konuşma yaptığı sırada, kolluk kuvvetleri olaya müdahale etti. Bir olay çıkmadan kalabalık dağıtıldı.

Ancak, dağılanların bir kısmı ara sokaklardan Bulgar mezarlığına yöneldi. Bunlara, önceden grupçuklar halinde mezarlığa gelmiş öğrenciler de katıldı. Kolluk kuvvetlerine rağmen, kalabalık duvarları aşarak mezarlığa girdi. Bir misilleme beklenirken gençlik çelenk koymakla yetindi. Ölülere hakaret değil, hürmet gerektiğini söyleyerek Bulgarlara uygarlık dersi vermek istediklerini vurguladılar. Öğrenciler herhangi bir taşkınlığa yer verilmeksizin, kolluk kuvvetlerince mezarlıktan çıkarıldı.

Olaylar, ertesi gün de sürdü. Öğrenciler, yetkililerin ihtarına rağmen Taksim'e doğru yürüyüşe geçti. Pangaltı Karakolu önüne gelindiğinde, gösteri yapan gençlere davranışlarının kanunsuz olduğu ve da-ğılınmadığı takdirde zor kullanılacağı ihtar edildi. Gençlerin yürüyüşlerine devam etmeleri üzerine polis harekete geçti ve kalabalığı dağıttı. Eylemin elebaşıları gözaltına alındı. Polisle öğrenciler arasındaki sokak çatışmaları saat 19.30'a kadar sürdü. Olay sonunda başta MTTB Reisi Tevfik İleri ve Genel Sekreteri Şükrü Kaya olmak üzere 80 öğrenci tutuklandı. Bu arada hükümet bir tebliğ ile yasadışı gösteri yapan ve ülkede düzeni bozma girişiminde bulunan MTTB'yi feshetti. 22 Nisan günü MTTB daimi delegeleri toplanarak Atatürk'e, İsmet Paşa'ya, Maarif Vekili Raşit Galip'e ve Halk Fırkası Genel Sekreteri Recep Peker'e gönderdikleri mektuplarda, gösterileri temiz maksatlarla yaptıklarını dile getirdiler. Dahiliye Vekâle-ti'nden MTTB'nin kapatılmamasını istediler. 23 Nisan'da üniversite öğrencileri Darülfünun Konferans Salonu'nda toplanarak durumu değerlendirdiler. 25 Nisan'da MTTB olağanüstü kongre yaptı. Kongreye 51

yüksekokul ve fakülte temsilcisi ve 100'ün üzerinde öğrenci dinleyici olarak katıldı. MTTB bir çıkmaza girmişti.

Aynı gün olaylar sırasında tutuklanan MTTB'ye mensup 23 öğrenci mahkemece serbest bırakıldı.

Razgrad Olayı'na basın geniş yer verdi. Bu sırada, Ankara Mebusu Aka Gündüz, Milliyet gazetesinde yazdığı yazılarda gençliği ulusal hislerinden dolayı kutladı. Keza Ahmet Şükrü, Burhan Cahit gençliği destekleyen yazılar yazdılar.

Bibi. M. Taylak, Saltanat, 2. Meşrutiyet ve 1. Cumhuriyet'te Öğrenci Hareketleri, Ankara, 1969; A. Kabacah, Türkiye'de Gençlik Hareketleri, ist., 1992.

ZAFER TOPRAK