Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SELİMİYE KIŞLASI

Üsküdar llçesi'nde kendi adıyla anılan semttedir.

Selimiye Kışlası'nm yapılışı ve günümüze ulaşan biçimini alışı oldukça uzun bir tarihi süreç içinde olmuştur. Dahası Selimiye'nin yapım tarihi, modern düzenli ordunun kuruluş tarihi ile iç içedir.

ilk girişimlerin III. Ahmed döneminde (1703-1730) ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'mn(->) çabalarıyla başlatıldığı, ancak Patrona Halil Ayaklanması'yla (1730) sona erdirildiği bilinmektedir. Sayısı 300'ü bulan bu ilk talimli asker, Haydarpaşa Çayırı olarak bilinen, (aslında eski Kavak Sarayı'nın bahçesi olan) günümüzde Harem ve Haydarpaşa iskelelerinin arasındaki, geriye uzanan az meyilli arazide çalışıyordu.

III. Selim döneminde (1789-1807) Ni-zam-ı Cedid askerinin oluşturulma girişimleriyle birlikte (1793) bu bölgenin kullanılması yine gündeme geldi. Nizam-ı Cedid, önce Levent Çiftliği'nde çalışmalarına başladı, burada büyük bir kışla (1795), içinde cami, çeşme, mektep vb yapılar inşa edildi; ancak sayının giderek artması üzerine yeni bir kışla yapımı gerekti. Seçilen yer, Haydarpaşa Çayırı'na bakan ve Kavak Sarayı(->) olarak anılan büyük sarayın bahçesiydi.

Selimiye Kışlası'nm yapımına 12157 1800'de başlandı. Bodrum ve zemin katları taş, üstü ahşap malzemeyle yapılan kışlanın bitim tarihi bilinmemektedir. Bu kışla, Kabakçı Mustafa Ayaklanması (1807) sırasında yeniçerilerin eline geçti. Birçok yazar ilk kışlanın bu isyan sırasında yakıldığını belirtmektedir. İ. H. Konyalı, Sek-ban-ı Cedid askerinin barındığı Selimiye Kışlası'nm Alemdar Mustafa Paşa'nın öldürülmesine yol açan yeniçeri isyanı sırasında (1812) ve kışladaki sekbanların diren-

mesi üzerine çevresiyle birlikte yakılarak tahrip edildiğini, Asım Taribi'nden naklen ve ayrıntılı olarak anlatmaktadır.

Kışlanın yeniden ve tümüyle kagir olarak yapımı 1241-1243/1825-1827'dedir. Kışlanın yapımının aslında hayli uzun sürdüğü, II. Mahmud'un (hd 1808-1839) emriyle başlatılan çalışmanın Abdülmecid döneminde (1839-1861) önemli yenilemeler ve eklerle devam ettirildiği dört kapısındaki farklı tarihli kitabelerden anlaşılmaktadır. İ. H. Konyalı'nın okuyup yayımladığı bu kitabelere göre Nizamiye kapısı üzerindeki kitabe 1266/1850; batı kapısı üzerindeki kitabe 1258/1842; güney (Marmara Denizi) kapısı üzerindeki kitabe 12437 1827; doğu kapısı üzerindeki kitabe 12587 1842 tarihlidir.

İ. H. Konyalı, ayrıca Şair İzzet'in Divan-çe 'sinden çıkardığı kaybolmuş ve II. Mah-mud tarafından yaptırılan inşaatı ve eski yapının yakılmasını betimleyen bir ikinci kitabe metni vermektedir.

BOA'da Selimiye Kışlası'nm II. Mahmud dönemindeki yeniden yapımına ilişkin belgeler vardır. II. Mahmud dönemi yapılarını inceleyen M. Şimşek, bir kısmı daha önce yayımlanmış olan bu belgeleri toplu olarak doktora tezinde yayımlamıştır. Bunlardan 1825'te dönemin hassa başmimarı Abdülhalim Efendi'nin kışla için bir onarım keşfi hazırladığı; şair İzzet Molla'ya kitabe siparişi verildiği; Şehremini M. Hayrul-lah Efendi'nin mimar ağa ve fen bilgisi olan geniş bir grupla kışlayı incelediği vb öğrenilmektedir. Yapım 2 yıl sürmüş ve "1244 senesi Recep ayının yirminci günü Sadaret Kaymakamı Hulusi Paşa beraberinde serasker paşa ve Reis Pertev Efendi ve diğer mimarlar olduğu halde kışlaya gitmiş ve Hüdaî şeyhinin duasından sonra mu-zıkalar çalarken Bina Emini Morali Osman Efendi ile iki oğluna ve şeyh efendiye kürkler ve kalfalarla memurlara münasip hilaller giydirilerek" kışlanın açılışı yapılmıştır.

Kışla, daha sonra 1842-1843 ve 1849-

1850 arasında önemli yenilenmeler geçirmiştir. II. Mahmud tarafından yaptırılan güney bölümü, diğer kanatların rökonstrük-siyonu ile tamamlanmıştır. Köşelerdeki kulelerin de Abdülmecid dönemindeki bu yenileme sırasında yaptırıldığı bilinmektedir.

Kışlanın gerek III. Selim, gerekse II. Mahmud ve Abdülmecid dönemlerindeki yapımlarının mimarı olarak Krikor Balyan adı verilmektedir. Krikor Balyan'ın bu dönemlerdeki mimari etkinliği bu savı doğrular nitelikte ve yoğunluktadır. Ancak, henüz bu bağıntıyı kanıtlayan bir belge bulunamamıştır.

Kırım Savaşı sırasında İngiliz askerlerine tahsis edilen kışla, savaşın bitiminde harap edilerek bırakıldığı için yeniden onarılmıştır. Abdülaziz (1861-1876) ve II. Abdülhamid (hd 1876-1909) dönemlerinde sürekli bakım altında tutulan ve yeni bazı ekler yapılan Selimiye Kışlası, Cumhuriyet döneminde bir süre terk edilmiş; bir ara askeri ortaokul binası olmuş ve 1963'te yapılan büyük bir onarımla, döşemeleri kısmen betonarmeye çevrilerek elden geçirilmiş ve İstanbul 1. Ordu Kumandanlığı merkez binası olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Selimiye Kışlası, yakınındaki eski Mek-teb-i Tıbbiye-i Şahane binasıyla birlikte İstanbul'un kentsel siluetinde varlığını duyuran; dahası 19. yy istanbul'unu boyutu ve mimarisiyle daha yüzyılın başında belirlemiş olan bir yapıdır. Bu nedenle yapımından itibaren Avrupalı gezginlerin İstanbul'da en çok ilgisini çeken anıtlardan biri olmuş ve çok sayıda gravürü ve resmi yapılmıştır.

Gravürlerden ilki A. I. Melling'e(->) aittir. III. Selim'in yaptırdığı kışlayı gösteren tek belge olan bu gravür, yapının Kadıköy tarafından görünüşünü resmetmektedir. Kışla, gravürde köşe kuleleri olmayan orta avlulu iki (?) katlı bir yapı olarak görünmektedir ve oldukça büyüktür. Muş-