Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SERTEL, MEHMET ZEKERİYA 534

535

SERVERI

V-;

Sertarikzade Tekkesi'nin niyaz penceresi. R. Dönmez, 1982

Sadık Efendi'nin büyük oğlu ve halifesi olan, tekkenin türbesinde gömülü Şeyh Mustafa Şükrî Efendi (ö. 1806); 5) Şeyh M. Sadık Efendi'nin küçük oğlu ve halifesi olan Edirnekapı dışında, "Mısır Tarlası" olarak anılan mahalde gömülü Şeyh Meh-med Nureddin Efendi (ö. 1807); 6) Şeyh Abdülaziz Zihnî Efendi (ö. 1854), 12147 1799'da Üsküdar'da doğmuş, Şeyh Meh-med Arif Dede Efendi'den (ö. 1822) hilafet almış, mürşidinin vefatından sonra Nureddin Cerrahî Tekkesi'ne şeyh olmuş ve buradaki türbeye gömülmüştür; 7) Şeyh Hasan Hamdî Efendi (ö. 1833), Nureddin Cerrahî Tekkesi postnişinlerinden Şeyh Ab-durrahman Hilmî Efendi'nin (ö. 1800) ha-lifelerindendir. 1243/1827-28'de Hacegî Tekkesi şeyhi Mustafa Şem'î Efendi'nin vefatı üzerine adı geçen tekkenin meşihatını üstlenmiştir; 8) Şeyh el-Hac Hafız Ali Rıza Efendi (ö. 1886), Halvetîliğin Sünbülî kolundan Şeyh Ahmed Atâullah Efendi'nin oğludur. Babasının vefatından sonra Aksaray'daki Camcılar Camii'nin imametini üstlenmiş, Nureddin Cerrahî Tekkesi postnişi-ni Şeyh Abdülaziz Zihnî Efendi'nin (ö. 1584) halifesi, Saraçhanebaşı'ndaki Ordu Şeyhi Tekkesi postnişini Şeyh el-Hac Ahmed Şevkî Yesarî Efendi'ye (ö. 1875) intisap ederek hilafet almış, görevli bulunduğu camide Cerrahî mukabelesi icra etmeye ve "Camcı Şeyh Ali Efendi" olarak anılmaya başlamıştır. Şeyh H. Hamdi Efendi 1243/1827-28'de Sertarikzade Tekkesi'nin meşihatım kendisine terk etmiş, o tarihte boş arsa haline gelmiş bulunan tekkeyi son şekliyle yeniden yaptırmış, vefatında, ikinci banisi olduğu tekkenin türbesine defnedilmiştir; 9) Şeyh Hafız Mehmed Ra-şid Efendi (ö. 1945), selefi olan şeyh A. Rıza Efendi'nin oğlu ve halifesidir. Nureddin Cerrahî Tekkesi'nde sertariklik görevini de

üstlenen M. Raşid Efendi 1332/1913-14'te adı geçen tekkenin son postnişini Şeyh ibrahim Fahreddin Efendi (Erenden) (ö. 1966) tarafından bu görevden azledilmiş, tekkelerin kapatılmasından sonra Eyüp Ca-mii'nde ikinci imamlık görevini ifa etmiş, vefatında Eyüp-Gümüşsuyu'ndaki Kaşga-rî Tekkesi(->) civarına gömülmüştür.

Dikdörtgen bir alana (19x14 m) yayılan ve tekkenin bütün bölümlerini içinde toplayan yapının güney kesimi tevhidhane ile türbeye, kuzey kesimi ise diğer bölümlere tahsis edilmiştir. Batıda Davut Ağa Sokağı üzerindeki cümle kapısı, bir dağılım merkezi niteliğindeki taşlığa açılmakta, taşlığın sağında tevhidhane ile türbe, solunda ise iki katlı ahşap bir kanat teşkil ettikleri anlaşılan, büyük ölçüde tahribe ve değişime uğradıkları için mimari özellikleri tespit edilemeyen diğer bölümler (harem, selamlık, mutfak vb) yer almaktadır. Moloz taş örgülü ve tuğla hatıllı duvarların kuşattığı tehvidhane ile türbe, tarikat yapılarına özgü bir mekân bütünlüğü içinde tasarlanmış, 12,75x8,75 m'lik alanın batısı tevhidhane, doğu kesimi türbe olarak değerlendirilmiştir. En az dokuz adet ahşap sandukayı barındırdığı tespit edilen türbe bölümü ile tevhidhane arasında üç adet ahşap dikme ile bunların arasında basit demir parmaklıkların sıralandığı izlerden belli olmakta, söz konusu mekânın tasarımında Nureddin Cerrahî Tekkesi'nin tevhidha-ne-türbe bölümünden ilham alındığı gözlenmektedir.

Kalıntılardan anlaşıldığı kadarıyla tev-hidhane-türbenin kuzey duvarında, taşlığa açılan asıl girişin yanısıra, muhtemelen selamlığa açılan diğer bir kapı bulunmakta, bu duvar boyunca iki katlı mahfiller uzanmakta, kafeslerle donatılan ve hanımlara tahsis edilen fevkani mahfil harem bölümüne bağlanmaktadır. Güney duvarının tevhidhaneye ait olan kesiminin ortasında mihrabın izi seçilmekte, türbeye ait olan kesimde, ikisi güney duvarında, dördü doğu duvarında olmak üzere, ikiz pencere şeklinde tasarlanmış açıklıklar yer almaktadır. Söz konusu pencereler neogotik üslupta, üç merkezli kemerlerle taçlandırılmış ve yivli pilastrlar ile kuşatılmıştır. Batı duvarındaki yegâne açıklık ise, tevhidhane üzerinden türbeye "teveccüh edilebilmesi" amacıyla tasarlanmış niyaz penceresidir. Mermer sövelerle kuşatılmış ve demir parmaklıklarla donatılmış olan, kare açıklıklı niyaz penceresinin üzerinde bitkisel motiflerle bezeli bir kitabe levhası yer almakta, kitabenin eksenindeki tepelikte bir Cerrahî tacı kabartması, bunun altında, "Ahmed Rıfat" imzalı olarak, Sertarikzade Şeyh Mehmed Emin Efendi'nin adını ve kimliğini belirten, sülüs hatlı kitabe metni görülmektedir.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 294; Çetin, Tekkeler, 587-588; Aynur, Saliha Sultan, 37, no. 160; Âsitâne, 8; Osman Bey, Mecmua-i Ce~ vâmi, II, 6-7, no. 10; Münib, Mecmua-i Tekâ-yâ, 7-8; İhsaiyat II, 22; Zâkir, Mecmua-i Te-kâyâ, 55; Vassaf, Sefîne, V, 274; Şeyh İbrahim Fahreddin Efendi (Erenden), Tabakatü'l-Cen-ahî, (yazma), Türk Tasavvuf Musikisi ve Folkloru Araştırma ve Yaşatma Vakfı Ktp; Ş.

Yola, Schejch Nureddin Mehmed Cerrahîund sein Orden (1721-1925), Berlin, 1982, s. 90; M. B. Tanman, "Settings for the Veneratiorî of Saints", neDervish Lodge-Architecture, An and Sufism in Ottoman Turkey, Berkeley 1992, s. 158-159, 161; Haskan, Eyüp Tarihi, I, 140-142; M. Özdamar, DersaadetDergâh-lan, İst., 1994, s. 48; BOA, İrade Medis-i Vâ-lâ, no. 16552 (14 Muharrem 1274).

M. BAHA TANMAN