Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

ORHAN KEMAL

(15'Eylül 1914, Ceyhan -2Haziran 1970, Sofya) Romancı ve hikayeci.

Asıl adı Mehmed Raşit Öğütçü'dür. Babası L dönem Kastamonu mebuslarından Abdülkadir Kemali Bey'dir. Babasının 1930' da Adana'da Ahali Fırkası'm kurması üzerine gelişen siyasal olaylar nedeniyle o sırada ortaokul son sınıf öğrencisi olan Orhan Kemal öğrenimini yarım bırakarak babasıyla birlikte yurtdışına gitti. Antakya, Hama ve Beyrut'ta yaşadı. 1932'de yurda dönünce pamuk fabrikalarında işçilik, dokumacılık, kâtiplik yaptı. 1939'da askerlik görevim yaparken ceza yasasının 94. maddesine aykırı hareketten beş yıla hüküm giydi ve Kayseri, Adana, Bursa cezaevlerinde hapis yattı. Bursa cezaevinde Nâzım Hikmetle tanıştı. Edebiyat alanında Nâzım Hikmet'ten yardım ve destek gördü. Bu dönemini daha sonra Nazım Hikmet'le Üç Buçuk 7«K1965) adlı kitapta anlattı..

1945'te cezaevinden çıkınca Adana'da fabrika işçiliği, sebze nakliyatçılığı, kâtiplik yaptı. Bu dönemde evlendi. Nisan 1950' de eşi ve çocuklarıyla İstanbul'a göç etti. Burada yaşamını tamamen kalemiyle kazandı. İlk şiirleri Yedigün dergisinde yayımlanmıştı (1939-1941). Daha sora Yeni Edebiyat, Yürüyüş, Yeryüzü, Varlık, Yelken, Ataç gibi dergilerde; Vatan, Cumhuriyet, Milliyet, Dünya gibi gazetelerde eserleri yayımlandı. Tedavi için gittiği Sofya'da öldü. Mezarı Zincirlikuyu'dadır.

Orhan Kemal'in hikâye ve romanlarının bir bölümünde mekân olarak Adana, bir bölümünde de İstanbul vardır. Gerçekçi bir yazar olarak gözlem ve yaşantıya önem veren Orhan Kemal konularım kendi hayatından, çevresinden ve belli çevrelerden (işçiler, dar gelirliler, toprak insanları, çift-

lik sahipleri, küçük esnaf, küçük memur) seçer. Bu amaçla Orhan Kemal İstanbul'da yaşadığı sürece şehri adım adım gezmiş, belli yerlerinde (kahveler, meyhaneler, sinemalar, parklar) ve belli semtlerinde (Ci-bali, Yenikapı, Babıâli, Beyoğlu) hayatını geçirmiştir.

Roman ve hikâye dışında oyun, anı ve incelemeleri de olan Orhan Kemal'in eserlerinin toplamı 42'dir. Bunlardan on biri hikâye, yirmi altısı roman, ikisi oyun, biri anı, biri incelemedir. İki kez Sait Faik Hikâye Armağanı'nı (1958 ve 1969) ve Türk Dil Kurumu Hikâye Ödülü'nü (1969) almıştır.

Orhan Kemal İstanbul kahvelerini en çok dolaşan, en iyi bilen yazarlardan biridir denebilir. Orhan Kemal'in bu tutkusu ya da alışkanlığı Nurer Uğurlu'nun Orhan Kemal'in ikbal Kahvesi (191$) ve Muzaffer Buyrukçu'nun Arkadaş Anılarında Orhan Kemal (1984) adlı eserlerinde ayrıntılı biçimde anlatılır. Gazete ve dergilere hikâye, roman tefrikası ya da yazı veren Orhan Kemal haftanın belli günlerinde Cağa-loğlu ya da Babıâli kahvelerine giderdi. Orhan Kemal'in yaşadığı dönemde Cağaloğlu ve Babıâli gazete, dergi ve yayınevlerinin semtiydi.

Orhan Kemal'in yaşamında meyhanelerin de büyük yeri vardı. Çeşitli kesimlerden arkadaşlarıyla buralarda edebiyat ya da siyaset üzerine tartışmalar yaptığı, hattâ bu yüzden takibata bile uğradığı bilinmektedir. Muzaffer Buyrukçu'nun anılarından anlaşıldığına göre Sirkeci, Aksaray, Unka-panı, Saraçhanebaşı, Yenikapı, Beyoğlu, Gedikpaşa, Lanğa, Samatya Orhan Kemal'in meyhane konusunda gözde semtleriydi. Gülhane Parkı ve Şişhane'deki park da Orhan Kemal'in gözde parklarıdır. Sinema tutkusu Orhan Kemal'i senaryo yazarlığına itti. Yazlık ve kışlık sinemalardan hikâye ve romanlarında sık sık söz açan Orhan Kemal edebiyat ve basın dünyası ile olduğu kadar bir süre de sinema dünyası ile ya da Yeşilçam'la içli dışlı oldu.

Küçükpazar, Haliç (Suçlu, 1957); Kum-kapı, Unkapanı (Devlet Kuşu, 1958); Beyoğlu (Küçücük, 1960; Yalancı Dünya, 1966; Sokaklardan Bir Kız, 1968); Balrkpa-zarı, Kadıköy, Bakırköy (Gurbet Kuşları, 1962); Cibali (Evlerden Biri, 1966) Orhan Kemal'in bazı romanlarının geçtiği İstanbul semtleridir. Gurbet Kuşları romanında İstanbul'un 1957-1960 arasında yaşadığı "istimlak" olayını, gecekondulaşma ve köyden (taşradan) İstanbul'a göç olgusunu ele alır. Küçücük, Yalancı Dünya, Sokaklardan Bir Kız, Müfettişler Müfettişi, Üç Kâğıtçı (1969) adlı romanlarında İstanbul'un eğlence yerlerinin, barların, pavyonların, sinema dünyasının, sahtekârlıkla zengin olanlarının dünyası anlatılır. Orhan Kemal'in İstanbul'la ilgili hikâye ve romanlarında olaylar genellikle yoksul ya da orta halli semtlerde, kenar mahallelerde, küçük işyeri ve atölyelerde geçer. Orhan Kemal'in bu eserlerinde İstanbul'un 1950-1970 arasında halkını, toplumsal değişimleri, semtlerinin şehircilik, yerleşim ve sakinleri açısından yapısını bulmak mümkündür.