Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

OSMAN (Hafız)

(1642, istanbul - 3 Aralık 1698, istanbul) Hattat.

Haseki Camii müezzini Ali Efendi'nin oğludur. Vezir Köprülüzade Mustafa Pa-şa'nın himayesinde yetişti. Önce ünlü hattat Derviş Ali'den(->) ders gördü ise de onun rahatsızlığı ve yaşlılığı dolayısıyla müsaadesini alarak Suyolcuzade Mustafa

Eyyubî'ye müracaat etti ve 1660'ta icazetname aldı. Bununla iktifa etmeyip ayrıca başvurduğu Nefeszade ismail Efendi ile görüşüp konuşarak Şeyh Hamdullah'ın(->) yazısının özellikleri ve incelikleri üzerinde durdu; onun, estetik bakımdan eksik bıraktığı noktaları güzelleştirdi. Şeyh Hamdullah'ın hattının güzelliğine güzellik kattı ve adını hat tarihinin sayfalarına altın harflerle yazdırdı.

Hafız Osman l695'te II. Mustafa'ya hat hocası oldu. Padişaha ders verirken hac sırasında hacıların giydiği cinsten bir ihram giyerdi. II. Mustafa'nın iltifatlarına mazhar olmasına rağmen gururlu değildi. Derviş tabiatlı bir kişiydi. Bir gün öğrencilerinden biri derse gelememişti. Yolda rastlayıp makûl bir sebepten gelmediğini öğrenince atından inerek dersi orada vermişti.

Hafız Osman çok çalışkan bir hattattı. Durmadan çalışır, karalama yapardı. Hacca giderken her konak yerinde bir-iki sayfa çalışma yapar; bulunduğu yeri de yazardı. Evi yazı meraklılarıyla dolar taşardı. Pazar günü fakirlere, çarşamba günü zenginlere ders verirdi. 55 yaşlarındayken felç geçirdi. Hastalığı hafif seyrettiğinden yazısının güzelliği bozulmadı. Bu devrede kalemlerini değerli hattat Çinicizade Ab-durrahman Efendi açardı. Vefatında mensup olduğu Sünbüliye tarikatının âsitane-si olan Kocamustafapaşa'daki Sünbül Efendi Tekkesi'nin naziresine gömüldü. Mezar taşını değerli hattatlardan Ağakapılı ismail Efendi yazmıştır.

Hafız Osman'ın eserleri çoktur. Bugünkü bilgilerimize göre ilk hilye yazan kişi odur. Halen Topkapı Sarayı Müzesi'nde altı hilyesi vardır. Otuz kadar murakkaı da buradadır. Bugüne kadar 25 Kuran'ı tespit edilmiştir, ilk Kuran'ını 17 yaşında yazmıştır. 1677'de yazdığı 11. Kuran'ı, Medine'de Hz Muhammed'in türbesine hediye olarak yollanmıştır.

Hafız Osman, Şeyh Hamdullah'ı tamamlamış, estetik bakımdan daha ileri götürmüş; artık ulaşılamayacak dereceye getirmiştir. Hattâ bazıları ona "şeyh-i sani" (ikinci şeyh) demişlerdir. Daha hayattayken hattatlar, onun üslubunu benimsemişlerdi. Kurduğu ekol Hafız Osman ekolü adıyla ünlüdür. Bugün Türk ve Arap ülkeleri hattatları onun yolunda yürümektedirler. En tanınmış öğrencileri Yediku-leli Abdullah(->), Mehmed Giridî, Yusuf Mecdî, Hasan bin Numan, Abdullah Ra-dosîzade'dir.

Kuran'ı birçok defa basılan Hafız Osman, gene yazdığı Kuranları basılan Bur-durlu Kayışzade Hafız Osman ile karıştırılmıştır. Hafız Osman'ın 1093/l682'de yazmış olduğu fevkalade güzel bir Kuran'ı, 1967de Şevket Rado tarafından tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır.

Bibi. Müstakimzade, Tuhfe, 301; Suyolcuzade Mehmed Necîb, Devhatü'l-Küttâb, ist., 1942, s. 36-37; Habib, Hat ve Hattatan, ist., 1306, s. 121-123; C. Huart, Leş Calligraphes et leş miniaturistes de l'Orient Musulman, Paris, 1908, s. 143-145; K. Çığ, Hafız Osman, İst., 1949; U. Derman, "Hafız Osman'ın Yazı Sa-natımızdaki Yeri", Hayat, S. 5 (1967), s. 8-9; ay, "Kendi İzahlanyla Hafız Osman'ın Mushaf-

Hafız Osman'ın "muhakkak-sülüs-nesih"

hilye levhası.

U. Derman, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, îst., 1982

lan", Sanat Dünyamız, S. 24 (1982), s. 10-15; ay, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, îst., 1982, levha 11, 16, 18; ay, İslâm Kültür Mirasında Hat Sanatı, İst., 1992, levha 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80 (s. 199-201); Rado, Hattatlar, 109-116; A. Alparslan, Ünlü Türk Hattatları, Ankara, 1992, s. 64-83.

ALI ALPARSLAN