Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

OSMANLI RESSAMLAR CEMİYETİ

Sanayi-i Nefise Mektebi mezunu ressamların 1908'de ressam Ruhi Bey'in önerisiyle, Batılı anlamdaki plastik sanatların yaygınlaştırılması, düzenli sergiler açılması, sanatçının toplumsal işlevinin sağlanması gibi amaçlarla kurdukları dernek.

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, plastik sanatlar alanında çalışan sanatçıları bir araya toplayan ve bir anlamda yarı resmi kimliği olan ilk birlik niteliğindeydi. Şehzade Abdülmecid Efendi(-»), cemiyetin fahri başkanlığını yaptı, cemiye* çalışmalarına parasal katkıda bulundu.

Ruhi, İbrahim, Sami, Şevket, Hikmet, Asaf, Agâh, Kâzım, Hüseyin Haşim, Ahmed Ziya, Ahmed İzzet, Hoca Ali Rıza, Muazzez, Mahmud, Mesrur ve.İzzet adlı ressamların kurucusu olduğu cemiyet, çalışmalarına Şehzadebaşı'nda başladı. Zaman içinde üye sayısını artırarak merkezini Ca-ğaloğlu'ndaki Said Bey Konağı'na taşıdı. 1926'da ise Alay Köşkü(->) cemiyetin hizmetine verildi.

Cemiyetin ilk yönetim kurulu başkanlığını ressam Sami, yazmanlığım mimar Vasıf, saymanlığını ressam Asaf üstlendiler. Daha sonra Halil Paşa, Zekâi Paşa, Naz-mi Ziya, Avni Lifij, Murtaza, Feyhaman, Mi-tat Rebii, Rufan, Diran, Tomas ve Müfide de cemiyet üyesi oldular.

İlkleri başlatması açısından sanat tarihimizde önemli bir yer tutan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, ad ve nitelik değiştirerek etkinliğini sürdürdü. 1921'de yeni bir tüzükle yalnız Türk uyruklu sanatçıların katılacağı bir dernek kimliğine büründü; adı, "Türk Ressamlar Cemiyeti" oldu. 1923'te Ankara'da düzenlediği birinci sergi sonrası bir kongre yaparak tüzük üzerinde yeni düzeltmelerde bulundu. Resim, heykel, müzik, edebiyat, tiyatro ve mimarlık dallarını içeren daha kapsamlı bir birliğe dönüşmeyi amaçlayan cemiyet, 1926'da

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti'nin dergisinin

başlığında yer alan amblem.

N. Berk-K. Özsezgin, Cumhuriyet Dönemi

Türk Resmi, Ankara, 1983

"Türk Sanayi-i Nefise Birliği" adını aldı. 1929'da ise adım, "Güzel Sanatlar Birliği" olarak değiştirdi. Güzel Sanatlar Birliği ilk zamanlarda, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti'nin benimsediği ilkeler doğrultusunda, dönemin diğer sanatçılarının ve derneklerinin de sorunsalı gibi görünen Türk resim sanatını Batılı etkilerden kurtarma ve ulusal bir kimlik edinme çabalarını sürdürdü. 1933'ten sonra yalnız resimle ilgilenmeye başladı. Uluslararası çeşitli sergilerde Türk sanatını tanıttı. 1940'lardan sonra etkisini yitirdi.

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, ilk yılında piyongolu bir sergi düzenledi. Cemiyet ayrıca düşüncelerini ve sanat anlayışlarını topluma daha kolay yansıtabilmek için Şerif Abdülkadirzade Hüseyin Haşim Bey yönetiminde, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi adıyla 18 sayı yayımlanabilen bir gazete-dergi çıkardı. Derginin sorumlu müdürlüğünü Sanayi-i Nefise Mektebi'nin resim bölümünü bitiren Osman Asaf yaptı. Mecmuada, sanat sorunları, teknikleri, yurtdışındaki sanat etkinlikleri ve eğitimi, sanatçı izlenimleri, şehircilik, mimarlık, güncel olaylar ve çeşitli konularda yazılar, makaleler yer aldı. Ruhi Arel, Sami Yetik, Hoca Ali Rıza, Ali Sami Boyar gibi döneminin önemli ressamlarının yazılarının bulunduğu dergi, Türkiye'de resim kültürünün yaygınlaşmasında önemli rol oynadı. İlk sayısı 20 Ocak 1911'de yayımlandı. Balkan Savaşı'yla birlikte derginin yayımına bir süre ara verildi, l Temmuz 19l4'te ise 18. ve son sayısı çıkarıldı. Derginin başlığında yer alan amblem dönemin kültürel yaklaşımını özetlemesi açısından önem-. lidir. Kompozisyonun ana şeması bir hilal, hilalin ortasında Şehzade Abdülmecid Efendi'nin büstü ve hilalin çevresini saran zeytin dallarından oluşmaktadır. Büstün bir yanında üstünde "Ressamlar Cemiyeti" yazılı, pergele dolanmış bir kâğıt, diğer yanında ise üzerinde boyalar bulunan bir palet ve bir kurdele ile palete saplanmış fırçalar bulunmaktadır. "Ressamlar Cemiyeti" kaligrafisi ise "yüz"ü anımsatmaktadır. Bir sanat dergisi için seçilen bu amblem, cemiyetin, kendisi de bir ressam olan Abdülmecid Efendi tarafından desteklendiğini ve Osmanlı topraklan üzerindeki değişik kültürlerin tarihine, çeşitli sanat dallarına ve sanat yapıtlarına aynı duyarlılıkla sahip çıktığım duyumsatmaktadır.

Devlet tarafından Avrupa'ya eğitime gönderilen ve Osmanlı Ressamlar Cemiyeti kurucularından olan kimi sanatçılar, zaman içinde Sanayi-i Nefise Mektebi'ne girerek eğitim programında kökten bir değişikliğe neden oldular. Sanayi-i Nefise Mektebi'nin Osman Hamdi Bey yönetimindeki yabancı sanatçılar kadrosunun yerini İbrahim (Çallı), Hikmet (Onat), Sami (Yetik), Feyhaman (Duran), Namık İsmail ve Şevket (Dağ) gibi sanatçıların oluşturduğu ve "1914 izlenimcileri" olarak da adlandırılan bu kuşak aldı.

Başlangıçta kendinden önceki kuşağın sanat anlayışını beğenmeyen 1914 izlenimcileri gerek derneğin, gerek akademinin akademik-gerçekçi sanat anlayışım gerçek-

çi-izlenimci bir estetiğe dönüştürdüler. Cemiyetin ilkini 19l6'da açarak 1952'ye kadar İstanbul'da her yıl yinelediği sergiler, "Galatasaray Sergileri" olarak anıldı. Bu sergiler Cumhuriyet'in ilanından sonra ise ilkbahar aylarında Ankara'da, Güzel Sanatlar Birliği Sergileri olarak her yıl yinelendi.

Giderek değişik sanat anlayışlarına sahip sanatçıları bir araya getirmesine karşın dernek, belli bir estetik anlayışın sözcüsü olarak görüldü, bu görünümüyle kendinden sonraki gruplaşmaların nedeni oldu, onlara kaynaklık etti. Cumhuriyet döneminin yetiştirdiği sanatçılarla görüş ve estetik açıdan farklılık gösterdi. Batılı anlamdaki sanat tarihimizde, sanatçılar arası kuşak çatışmasında belirgin bir temel taşı oluşturdu, düzenlediği sergiler ve benimsediği sanatsal tavırla özgün karşı bir grup oluşturdu.

Bibi. Anonim, Güzel Sanatlar Birliği Resim Şubesi 20'inci Ankara Resim Sergisi, Ankara, 1943; N. Berk-A. Turani, Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi, II, İst., 1981; N. Berk-K. Özsezgin, Cumhuriyet Dönemi TürkResmi, Ankara, 1983; Boyar, Türk Ressamları-, S. Tansuğ, Çağdaş Türk Sanatı, İst., 1991.

ZEYNEP YASA YAMAN