Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

OSMANII-RUS SAVAŞINDA İSTANBUL

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Osmanlı tarihindeki en bunalımlı ve karmaşık dönemlerden birisine denk düşer. Bu savaşın öncesindeki günlerde Balkan Slavları Rusya'nın desteği ile ayaklanmış, Abdülaziz tahttan indirilmiş, V. Murad'ın akli dengesinin yerinde olmadığı görülerek II. Abdülhamid tahta geçirilmiş ve Meşrutiyet ilan edilmişti. Bütün bu olaylar ülkede ve özellikle de başkent İstanbul'da gerilimi artırmış, olağanüstü olaylar dizisi birbirini kovalamaya başlamıştı.

Savaşa giden yolda ilk adım Hersek ayaklanması olmuştu. Ayaklanma 1875'te tüm Balkan Slavları arasında yayılmıştı. Bu arada Avrupa devletleri işe karışmış ve Osmanlı Devleti'nden Balkanlar'daki Hıristiyanların lehine reform yapmasını istemişti. Rusya ise giderek ağırlığını koyuyor, durumdan yararlanarak yeni taleplerle Osmanlı Devleti'ni sıkıştırıyordu. Dönem Panslavist Danilevski'nin büyük Balkan Slav birliği fikrinin dorukta olduğu yıllardı. Ancak 1850'lerden beri Osmanlı Devle-ti'nde de Batı'nın müdahalelerine karşı tepki büyümekte ve yeni arayışlar sürmekteydi, (bak. Islahat Fermanı; Kuleli Olayı). İstanbul'da devletin bağımsızlığı ile uyuşmayan söz konusu taleplerin kabulünü imkânsız kılacak bir sosyal ortam oluşmuştu. Öte yandan isyanlar karşısında Osmanlı orduları Karadağ ve Sırbistan'a karşı yapılan harekâtta başarı kazandılar ama Mayıs 1876'da Filibe'de de isyan başladı. Aynı tarihte, bir yıl önce sadrazamlığa getirilen ve Rus yanlısı olarak bilinen Mahmud Nedim Paşa'ya karşı İstanbul'da Fatih, Süleymaniye ve Bayezid medreselerinin öğrencileri yürüyüş yaptılar. (Kimile-

Balkanlar'dan

kaçan Türk

göçmenleri

kayıklarla

Üsküdar'a

geçiriliyor

(üstte),

Rus

generallerinin

Yeşilköy'de

zaferlerim

dini ayinle

kutlamaları.

TETTV'Arşivi

ri bu gösterileri Midhat Paşa'nm planladığını ileri sürmüşlerse de bunun kendiliğinden bir olay olduğu kanısı da yaygındır.) Birkaç gün sonra Mahmud Nedim Paşa ve şeyhülislam görevlerinden azledildiler. Yine aynı günlerde Abdülaziz tahttan indirilip yerine V. Murad geçti. Arada Çerkeş Hasan Olayı(->) yaşandı. V. Murad ise akli dengesinin bozuk olduğunun anlaşılması üzerine tahttan indirildi. II. Abdülhamid padişah oldu. Bu olaylar büyük bir mali bunalım ile birleşince İstanbul'da ciddi bir politik kargaşa havası oluştu. Bir kısım bürokratlar ve okumuş çevre mensupları meşruti monarşiye geçilmesi halinde Avrupa'nın baskısının hafifleyeceği kanısını taşıyorlardı. Abdümamid'in ilk günlerde özgürlük yanlısı görünmesi de bu tür bir havayı destekler mahiyetteydi. Nitekim 23 Aralık 1876 günü Kanun-ı Esasi ilan edildi (bak. Kanun-ı Esasi'nin ilanı). Bu tam da Avrupalı diplomatların Osmanlı reformu için bir araya geldikleri ve Tersane Konferansı olarak adlandırılan toplantının ilk gününe rast geldi. Batılı devletlerin temsilcilerine artık anayasa olduğuna göre Hıristiyanların da mecliste söz sahibi olacakları ve artık reforma falan gerek kalmadı-

ğı söylenerek gitmeleri istendi. Onlar da bu durumu bir oldubitti olarak nitelediler ve hoşnutsuz bir biçimde çekip gittiler. Ne var ki Rusya bu durumdan sonuna kadar yararlanmaya kararlıydı ve kendisini engelleyebilecek Avusturya ile 15 Ocak 1877 günü Peşte Anlaşması'nı imzaladı. Buna göre Avusturya Bosna-Hersek'i alacak, Rusya ise tek ve büyük bir Slav devleti kurmamak şartıyla Balkanlar'da istediği gibi hareket edebilecekti. Artık Rusya'nın savaş açmasının önünde hiçbir engel kalmamıştı.

19 Mart 1877'de ilk Meclis-i Mebusan törenle açıldı. Bu meclis ilk olarak 28 Haziran 1877'ye kadar, ikinci olarak da 31 Aralık 1877-13 Şubat 1878 arasında olmak üzere iki dönem toplandı. Meclisin kompozisyonu sınıfsal esasa değil, daha çok etnik esasa göre belirlenmişti ve 50'ye yakın Hıristiyan milletvekili vardı. Meclis demokratik bir temsil yapısına sahip olmamakla birlikte seviyeli bir ortam içerisinde özgürce tartışmış ve görev yapmaya çalışmıştır. Diğer yandan, meclis açıldıktan 5 hafta sonra Rusya ordularım Baserabya'ya sokarak savaş açmış ve dünyanın o en genç meclisi bu derece olağanüstü bir durumla