Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

A- T. UA2KATH.

A.

Paspatis'in

Byzantinai

Meletai

adlı

kitabının

ilk sayfası.

Semavi Eyice

arşivi

halar halinde basılmıştır. Böylece bazıları aradan geçen süre içinde yok olan, camiye veya mescide çevrilen bu eski Bizans kiliselerinin 1870'li yıllardaki görüntülerini tanımak mümkün olmaktadır. Kuvvetli bir Bizans milliyetçisi olan ve her yapıyı, hattâ her taşı Bizans tarihine bağlamaya özen gösteren Paspatis, bu arada bazı yanıltıcı sonuçlara da saplanmıştır. Onun "engin bilgisine" ve şehrin topografyasını iyi tanımasına güvenen yabancı Bizans uzmanları da dolayısıyla aynı yanlışları sürdürmüşlerdir.

Bu kitabının yayımlanmasından az önce, Paspatis, İstanbul'daki camiye çevrilmiş eski Bizans kiliselerine dair bir konferans vermiş ve bu konuşma, Fransızca olarak, o yıllarda İstanbul'da çıkmakta olan bir dergide basılmıştır ("Recherches sur leş egli-ses byzantines transformees en mosqu-ees", L'Univers, Revue Orientale, Politi-que, Litteraire et Scientifique, S. 5 [1-13 Nisan 1875], s. 273-389 ve S. 6 [1-13 Mayıs 1875], s. 337-345). Bu yayın son derecede nadir olup, hiçbir bibliyografyaya girmemiştir.

Paspatis'in diğer bir kitabı ise istanbul' daki Bizans saraylarına dairdir. Önce Grekçe olarak, Ta Bizantina Anaktora (Atina, 1885) başlığı ile yayımlanan bu eser, yazarın ölümünden iki yıl sonra W. Met-calfe tarafından Ingilizceye çevrilerek basılmıştır (The Great Palace of Constantinople, Londra, 1893). Önsözünde, yazarın denetimi ile kitabın İngilizceye çevrildiği ve ölümüne kadar ilk sekiz bölümünü gözden geçirebildiği haber verilir. Kitap 11 bölümden ve 370 sahifeden meydana geldiğine göre, sadece üç bölüm ile s. 263-370'i kaplayan kısımlar yazar tarafından görülememiştir. Sonunda Sarayburnu bölgesinin bir de haritası olan bu kitap, ünlü Bizans tarihi uzmanı J. B. Bury tarafından "... değersiz bir kitabın iyi bir tercümesi olarak..." (A ğood translation of a worthless book) (The Athenaeum, 18 Ağustos 1894, S. 3486; Byzantinische Zeit-schrift, III, s. 219) değerlendirilmiştir.

Dr. Paspatis'in bunlar dışındaki İstanbul ile ilgili yayınları, Beyoğlu'nda, yabancı bir bilimler akademisi gibi çalışan Eli-nikos Filoloyikos Siloğos Konstantinopo-leos'un(->) yıllık dergisinde basılmıştır. Bunların başlıcaları şunlardır: "Neotata Bizantina meletimata" (En son Bizans incelemeleri)", Elinikos Filoloyikos Siloğos, XIII, (1880), s. 1-4; "Peri ton en Konstantinu-polei anaskafon" (İstanbul'da yapılan son kazılara dair), ae, VI (1873), s. 46-63; "Peri ton hersaion teihon tes Konstantinupo-leos", ae, II (1864/65), s. 171-188; "Epig-rafai ton hersaion teihon" (Kara tarafı surlarının kitabeleri), ae, II (1864-65), s. 189-208; "Pulâi ton hersaion teihon" (Kara tarafı surlarının kapıları), ae, II (1864-65), s. 209-220; "Peri tu emporiu ton genueusi-on en Konstantinupolei" (İstanbul'da Cenevizlilerin ticaret limanına dair), ae, VI (1873), s. 138-164, VII (1874), s. 82-145, 152-163; "Peri ton en Konstantinupolei so-zomenan bizantinaon ekklesion" (İstanbul'da halen mevcut Bizans kiliselerine da-

ir), ae, IX (1875), s. 236 vd; "To Bizantinon palation ton Blahernon" (Blahernalardaki Bizans sarayı), ae, IV (1871), s. 169-178; "Peri ton Bizantinon anaktoron kai ton pe-rika auton idrumaton" (Bizans sarayları ve bunların civarında bulunan müesseselere dair), ae, XVI (1884), s. 350-351 ve 359-366; "Peri tinos hipogeion kai kinsternes" (Bazı mahzen ve sarnıçlara dair), ae, XIII (1880) eki (Parartema), s. 32-33; "Ta Traki-ka proasteia tu Bizantiu" (Bizans'ın Trakya tarafındaki dış yerleşim yerleri), ae, XV (1877-78), s. 33-42; "Ta Anatolika proas-teie tu Bizantiu" (Bizans'ın Anadolu tarafındaki dış yerleşim yerleri), ae, XV (1877-78), s. 43-52.

Bibi. A. Mordtmann, Elinikos Filoloyikos Siloğos, (1893), s. 13-18; S. Lampros, Deltion, IV (1892), s. 205-207; Grosvenor, Constantinople, (L. Wallase'm önsözü); N. Vlahos, "Ale-xandre Paspatis, Un medecin et archeologue du siecle passe", Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Uluslararası Dördüncü Kongresi (13-18 Ağustos 1979)-Bildiri Özetleri, Ankara, 1979, s. 236.

SEMAVİ EYİCE